Tok transformatorlarni ishlatish

Tok transformatorlarni ishlatish.
Tok transformatorlari birlamchi chulg‘amning nominal toki 15000 A gacha (ikkilamchi chulg‘amining toki 5 A va 1 A, ba’zi hollarda 10 A) va kuchlanishi 750 kV gacha qilib ishlab chiqariladi. Ular qisqa tutashuv holatida ishlaydi. Ikkilamchi chulg‘am ochilganda o‘zakda magnit oqimi va ochiq chulg‘amda elektr yurituvchi kuchning keskin ortishi natijasida avariya holati yuzaga keladi. Bunda elektr yurituvchi kuchning qiymati bir necha kilovoltga etishi mumkin. Magnit to‘yinganda magnit o‘tkazgichda aktiv isrofning ortishi natijasida u keskin qizib, chulg‘amlarning izolyasiyasi kuyadi. Shu sababli tok transformatorlarining ikkilamchi chulg‘amlari rele, asboblar yoki maxsus qisqichlar orqali qisqa tutashtirilgan bo‘lishi shart.
O‘lchov asboblari va relelarning zanjirlarida ish xavfsizligini ta’minlash uchun tok transformatorining har bir ikkilamchi chulg‘amining uchlaridan biri albatta zaminlangan bo‘lishi shart. Murakkab releli himoya sxemalarida (masalan, shinalarning tokli differensial himoyasida) bunday zaminlashni faqat bitta nuqtada amalga oshirishga ruxsat etiladi.
Himoyalarning relelarini ta’minlovchi tok transformatorlari qisqa tutashuv toki oqqanda tok bo‘yicha xatoligi 10% dan, burchak bo‘yicha esa 7% dan oshmaslik shartidan kelib chiqib tanlanishi shart. Xatolikning ortishi releli himoyaning noto‘g‘ri ishlashiga olib keladi.
Kuchlanish transformatorlarni ishlatish.

Kuchlanish transformatorlari yuqori kuchlanishni past standart qiymat 100 yoki 100/ 3 V ga o‘zgartirish uchun xizmat qiladi. Ular 500000/ 3 gacha bo‘lgan nominal kuchlanishga tayyorlanadi. Ishlab chiqarishda vazifasiga bog‘liq holda har xil sxemalar bo‘yicha ulanuvchi bir va uch fazali kuchlanish transformatorlari mavjud. Chulg‘amlarning qo‘llaniluvchi ochiq uchburchakka, yulduzchaga yoyilgan uchburchakka ulanish sxemalari 4.12- rasmda keltirilgan.
Kuchlanish transformatorlari salt ishlashga yaqin bo‘lgan holatda ishlaydi. Ikkilamchi zanjirlarda shikastlanish sodir bo‘lgan hollarda ularni qisqa tutashuv toklaridan himoyalash uchun saqlagichlar yoki masimal tok avtomatlari o‘rnatiladi. Saqlagichlarning quyishi yoki avtomatlarning ishlab ketishi signallovchi qurilmalar yordamida nazorat qilinadi. Xavfsizlik maqsadlarida ikkilamchi chulg‘amning bitta uchi albatta zaminlanadi.



4.12- rasm. Kuchlanish transformatorlarining ulanish sxemalari: a)-chulg‘amlarini ochiq uchburchak, b)- birlamchi chulg‘amning neytrali izolyasiyalangan holda yulduzcha, v) birlamchi chulg‘amning neytrali zaminlangan holda yulduzcha, g)- yulduzcha va tarqalgan uchburchak nusxada ulanish sxemalari.
Releli himoyani ta’minlash uchun kuchlanish transformatorlari bilan bir qatorda sig‘imli kuchlanish bo‘lgichlari ham qo‘llaniladi. Ular 500 va 750 kV kuchlanishli elektr uzatish liniyalarida tarqalgan. NDE-500 tipidagi kuchlanish taqsimlagichning prinsipial sxemasi 4.13- rasmda tasvirlangan. Kuchlanish kondensatorlar orasiga ularning sig‘imlarigi teskari proporsional ravishda taqsimlanadi:
U₁ / U₂  C₂ / C₁.
Bu yerda S₁ va S₂, U₁ va U₂- mos holda kondensatlarning sig‘imi va ulardagi kuchlanishlar.

Kondensatorning sig‘imi S₂ shunday tanlanadiki, undagi kuchlanish 12-15 kV oralig‘ida bo‘lsin. Kuchlanishning standart qiymat 100 va 100/ 3 V gacha bundan keyingi pasayishi odatdagi kuchlanish transformatori yordamida amalga oshiriladi.
Reaktor Re yuklama oshganda sxemaning elektr xossalarini yaxshilaydi. To‘siq Z transformator T orqali yuqori chastotali toklarning o‘tishiga to‘sqinlik qiladi. Sig‘imli bo‘lgich NDE-500 ning transformatori T ning quvvati aniqlik sinfi 1 bo‘lganda 300 VA ga, maksimal quvvati 1200 VA ga teng. NDE-500 va NDE-750 Qurilmalarining kondensatorlari, shuningdek, elektr uzatish liniyasining o‘tkazgichlari orqali yuqori chastotali himoya, telemexanika, va telefon a’loqasi kanallarini tashkil qilish uchun ham foydalaniladi.

4.13- pasm. НДЕ-500 kuchlanish bo‘lgichining ulanish sxemasi.

35 kV va undan yuqori kuchlanish liniyalarida yuqori chastotali kanallar, odatda, aloqa kondensatorlari va yuqori chastotali toklarni podstansiyalarning shinasi orqali o‘tishini bartaraf etuvchi to‘siklar yordamida hosil qilinadi. YUqori chastotali apparatlarni aloqa kondensatorlariga ulash tutashma filtrlari orqali amalga oshiriladi (4.14- rasm). Tutashma filtrida elektr uzatish liniyasidagi kuchlanishni o‘chirmasdan ishlash paytida albatta zaminlovchi pichoq 4 ulangan bo‘lishi shart.

4.14- rasm. Tutashma filtrini ulanish sxemasi:
1- tutashma filtri; 2- yuqori chastotali apparaturaning yarimkomplektini ulovchi kabel; 3- razryadnik; 4- zaminlovchi pichoq; 5- a’loqa kondensatori; 6- to‘siq