Toksikologiyanın inkişaf tarixi?

39. Kumulyasiya və adət etmək
Kumulyasiya sözünün mənası bir yerə toplanma və ya yığılma deməkdir. Xroniki zəhərlənmə orqanizmdə zəhərli maddənin toplanması və onun dəyişməsi ilə sıx əlaqədardır.Zəhərli maddənin orqanizmdə toplanması material kumulyasiya və yığılmış zəhərli maddənin orqanizmdə dəyişiklik yaratması funksional kumulyasiya adlanır.Funksional kumulyasiyasız xroniki zəhərlənmə mümkün deyil. Adətən, material və funksional kumulyasiya əksər hallardabirlikdə təsir göstərir. Funksional kumulyasiya nəticəsində yaranan xroniki zəhərlənməyə misal olaraq,karbohidrogenlərin xlorlu törəmələrinin. benzol, benzin trinitronkoluol zəhərlənməni göstərmək olar. Material kumulyasiya nəticəsində yaranan xroniki zəhərlənməyə misal olaraq metallar təsiri zəhərlənməni göstərmək olar. Nəzərə almaq lazımdır ki, burada da funksional kumulyasiya xəstəliyin inkişafında öz rolunu oynayır. Ən çox kumulyasiya indeksi adlanan kəmiyyətdən istifadə edilir.
JK =I- D2
Dı

Dı – təcrübəyə götürülən heyvanların 24 saat müddətindən sonra 50%-nin məhvolma dozası;D2- daha çox müddətdə (2 həftə) təcrübəyə götürülən heyvanların 50%-nin məhv olması üçün götürülən doza. Bundan asılı olaraq sənaye zəhərli maddələri 2 qrupa ayrılır.

I qrupa daxil olan zəhərli maddələr üçün vaxtdan asılı olaraq heyvanların ölümü Dı böyükdür D2 şərtini ödəyir.II qrupa daxil olan zəhəli maddələr üçün D1= D2 ödəyir.Bundan aydın olur ki, ikinci qrup zəhərli maddələr üçün JK = O I qrup zəhərli maddələr üçün JK – nın qiyməti böyüdükcə onlrın kumulyasiya xassəsidə artır. Əksır hallarda müxtəlif zəhərli maddələrin kumulyasiya xassələrini müqayisə etmək üçün standart kumulyasiya əmsalından istifadə edilir:

K2= D2/ D1 = D2 K2

Dı

D2 – dozaların cəmi; D2 - iki həftə keçdikdən sonra Dl50 ; D1 -24 saat keçdikdən sonra Dl50 .

Burdan belə belə nəticəyə gəlmək olur ki, Dı böyükdür D2 nə qədər böyüdürsə qeyri – standart K2- K2 –dan bir o qədər çox olmaqdır. K2- -nı müqayisə etməklə müxtəlif qrupa malik birləşmələr üçün onları xarakterizə edən asılılıqları aydınlaşdırmaq olar. Məsələn, xlorüzvlü pestisidlər üçün gündəlik dozanı artırır.Dl50 - nin birdəfəlik dozaya olan nisbətinin artmasına səbəb olur. Beləliklə, təcrübəyə götürülən heyvanların yarısının ölümü üçün belə birləşməlirn gündəlik verilmə dozası az tələb olunur. Bunun əksi fosfor üzvü pestisidlərin təsirində hiss olunur, təkrar dozanın artımı Dl50 ---nin azalması tələb edir və K2 –nın azalmasına səbəb olur.