To'lqin oprikasi Yorag'likning to'lqin tabiati Yorug'lik interferensiyasi Yorug'lik dispersiyasi Yorug'lik difraksiyasi Yorug’likning qutblanishi

Moddaning sindirish ko'rsatgichining 

yorug'lik rangiga bog'liqligi 

dispersiyasi deb ataladi.  

• Dispersiya hodisasini tajribada birinchi bo'lib I. Nyuton 

1666 yilda kuzatgan. U qorong'u xonada joylashgan 

prizmaga tuynuk orqali ingichka oq yorug'lik nur 

dastasini tushirdi. Nyuton yorug'lik nurlarinining 

prizmadan o'tib sinishda sinish burchagining qiymati 

yorug'lik rangiga bog'liq ekanligini aniqladi. Prizmaga 

tushgan ingichka nur bog'lami prizmada turli rangdagi 

nurlarga ajralar ekan. Agar ajralgan nurlarni ekranga 

tushirilsa, xuddi kamalakdagidek asosan 7 xil ranglardan 

iborat qizil, to'q sariq, sariq, yashil, hovorang, ko'k va 

binafsha ranglardan iborat spektrlarni ko'rish mumkin(l-

rasm). 

 

---

---

 

---

• Yorug'likning to'lqin tabiatini tasdiqlovchi hodisalaridan 

biri yorug'lik difraksiyadir. Yorug'lik to'lqinlarining 

to'siqlarni aylanib o'tishi va geometrik soya sohasi 

tomon og'ishi difraksiya deb ataladi. Yorug'lik 

to'lqinlarining difraksiyani kuzatish uchun ma'lum bir 

shart sharoitlar yaratilishi kerak. Yorug'likning to'lqin 

uzunligi to'siq o'lchamiga juda yaqin bo'lganda difraksiya  

kuzatiladi. 

• Kichik diametrli tirqichli AB to'siqqa manbadan yorug'lik 

nuri tushayotgan bo'lsin. Agar to'siq orqasiga ekran 

joylashtirilsa, biz ekranda aniq soya bilan chegaralangan 

yorug' dog'  paydo bo'lganligini ko'ramiz(l-a, rasm). Agar 

tirqich kengligi torayib borilsa soyaning chegarasi 

buziladi. Ekrandagi dog' navbatlashib boruvchi yorug' va 

qorong'u konsentrik aylanalar (halqalar) ko'rinishiga ega 

bo'lgan ketma - ket soyalardan iborat bo'ladi 

---

 

---

• Elektromagnit to’lqinlar tarqalganda fazoning har 

bir nuqtasida davriy ravishda takrorlanuvchi elektr 

va magnit maydonlarining o’zgarishi sodir bo’ladi. 

Bu o’zgarishlarni fazoning har bir nuqtasidagi 

kuchlanganlik vektorlari E va H ning tebranishi 

ko’rinishida tasvirlash mumkin. Elektromagnit 

to’lqinda E va H vektorlarning tebranishlari o’zaro 

perpendikulyar bo’ladi. Elektromagnit to’lqin 

kuchlanganlik vektori va uning tarqalish yo’nalishi 

orqali o’tuvchi tekislik qutblanish tekisligi deyiladi. 

Yorug’lik to’lqininning elektr maydon 

kuchlanganlik vektori(E) bitta yassi tekislikda 

tebranayotgan bo’lsa, bunday yorug’lik to’lqini 

qutblangan bo’ladi.