Toshkent 2020 yil

) uchun sizlarni (
turli-tuman
) xalqlar va qabila elatlar qilib 
qo‗ydik
»
24
.
 
Odamzot Allohning Yerdagi sir-asrorini biladigan xalifasidir va u Koinotdagi 
eng aziz va mukarram zotdir. 
Yer insonlarga omonatga berilgan va undagi hayot sharoitlarini bor go‗zalligi, 
mukammalligi bilan avlodlar uchun saqlab qolish muqaddas vazifadir. 
Insoniyatning rivojlanish tarixi tabiiy sharoitlarga moslashish, yangi yerlarni 
ochish, tabiiy boyliklarni topish va o‗zlashtirishdan iborat bo‗lgan. 
Taraqqiyotning dastlabki bosqichida aholi sonining o‗sishi oziq-ovqat 
yetishmasligi, yirtqich hayvonlar, iqlim sharoitlari kabi omillar ta‘sirida 
cheklangan.
 
 V.2. Biologik ritmlar. 
Evolyusiya jarayonida xar bir turda zo‗r berib 
o‗sish va rivojlanish, ko‗payish, qishga tayyorlanish va qishlash bilan bog‗lik 
o‗ziga xos yillik sikl yuzaga kelgan. Bu xodisa 
biologik ritm
 
deb ataladi. Hayot 
Tsiklining xar bir davri yilning tegishli fasliga to‗g‗ri kelishi, turning xayotida xal 
qiluvchi axamiyatga ega.
Organizmdagi barcha fiziologik xodisalar xaroratning mavsumiy o‗zgarishiga 
bog‗liqligi yaqqol seziladi. Biroq xarorat xayot jarayonlarining tezligiga ta‘sir etsa 
xam, baribir tabiatdagi mavsumiy xodisalarni idora etadigan asosiy regulyator 
bo‗la olmaydi. Qishga tayyorlanishga doir biologik jarayonlar xarorat xali yuqori 
bo‗lib turgan yoz davridayoq boshlyanadi. Xarorat hali yuqori bo‗lsa-da, 
xasharotlar qishlash holatiga o‗tisni boshlaydi, qushlar tullay boshlaydi va issiq 
o‗lkalarga uchib ketish payiga tushadi. Modomiki shunday ekan, organizmning 
mavsumiy xolatiga xaroratgina emas, balki qandaydir boshqa sharoit ta‘sir etadi. 
Ko‗pchilik o‗simliklar bilan hayvonlardagi mavsumiy siklni idora etadigan 
asosiy omil kun uzunligining o‗zgarishidir. Organizmlarning kun uzunligiga javob 
reaksiyasi 
fotoperiodizm
 
deb ataladi.
24
Qurʹoni karim
. 
Xujurot surasi 13-oyat
.

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
98 
Kecha-kunduz yoritilib turilganida yoki kun uzunligi 15 soatdan ortiq davom 
etgan vaqtda urug‗dan ekilgan Qaynn nihollari barglarini to‗kmay, to‗xtovsiz 
o‗saveradi. Lekin sutkasiga 10 yoki 12 soat yoritilib turiladigan bo‗lsa, bu nihollar 
hatto yozda ham o‗sishdan to‗xtab, tez orada barg to‗kadi va xuddi qisqa kuz kuni 
ta‘siriga uchragandek, qishki-tinim xolatiga o‗tadi. Barg to‗kadigan ko‗p daraxtlar: 
tol, oq akatsiya, eman (dub), grab, qoraqayin kun uzun bo‗lsa, doim yashil bo‗lib 
turaveradi.
Kun uzunlign faqat qishki tinim davrn boshlanishiga emas, balki o‗simlik-
lardagi boshqa mavsumiy hodisalarga ham ta‘sir etadi. Chunonchi, bizning iqlim 
sharoitimizda ko‗p yovvoyi o‗simliklar uzun kunda gullaydi. Bunday o‗simliklar