Toshkent 2020 yil

Foydalanishg
a topshirilgan 
(rekonstruktsi
ya qilingan) 
yili 
T
o‗
liq
 
h
aj
m
i, 
 
m
ln
. 
m
3
 
Suv olish manbai 
(Daryolar) 
To‗g‘onnin
g maksimal 
balandligi, 
m 
Maksimal 
suv 
chiqarish 
imkoniyati, 
m
3
 /sek 
Andijon 
1983 
1900 
Qoradaryo 
121,0 
250,0 
Kattaqo‗rg‘on 
1951 (1968) 
900 
Zarafshon 
31,2 
140,0 
Tollimarjon 
1988 
1525 
Amudaryo 
35,0 
370,0 
Tuyamo‗yin 
1979 
7800 
Amudaryo 
28,0 
1277,0 
Chorvoq 
1977 
2000 
Chirchiq 
168,0 
1650 
Buhoro viloyatida 
Tudako‗l 
1977 
800 
Zarafshon 
4,0 
50,0 
Sho‗rko‗l 
1977 
170 
Zarafshon 
14,5 
35,0 
Quyimozor 
1960 
350 
Zarafshon 
28,1 
46,0 
Jizzax viloyatida 
Jizzax 
1973 
100 
Sangzor 
25,0 
40,0 
Zomin 
1986 
52,0 
Zominsuv 
73,5 
60,0 
Qorovultepa 
1987 
53,0 
Zarafshon
 
40,0 
50,0 
 
Namangan viloyatida 
Varzik 
1989 
18,2 
G‘ovasoy 
39,0 
20,0 
Kosonsoy 
1968 
165,0 
Kosonsoy 
64,0 
50,0 

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
203 
Chortoq 
1975 
30,0 
Chortoqsoy 
37,0 
50,0 
Eskiyer 
1978 
18,5 
G‘irvonsoy, 
Namangansoy 
23.0 
10.0 
Samarqand viloyatida 
Oqdaryo 
1989 
131.5 
Oqdaryo 
20,0 
70,0 
Tursunsoy 
1989 
52,1 
Tursunsoy 
40,6 
40,0 
Qorasuv 
1988 
29,0 
Qorasuv 
15,0 
2,7 
Qoratepa 
1981 
24,0 
Qoratepasoy 
36,0 
4,0 
Surxondaryo viloyatida 
Degres 
1962 
12,7 
Xo‗jaikonsoy 
12,8 
5,0 
Janubiy 
Surxon 
1967 
800,0 
Surxondaryo 
30,0 
150,0 
Oqtepa 
1973 
120,0 
Amudaryo 
14,0 
19,0 
To‗palang 
- 
5000 
Amudaryo 
- 
- 
Uchqizil 
1952 
160,0 
Surxondaryo 
11,5 
15,0 
Toshkent viloyatida 
Ohangaron
1989 
260,0 
Ohangaron 
100,0 
480,0 
Toshkent 
1963 
250,0 
Ohangaron 
36,5 
45 
Farg‘ona viloyatida 
Karkidon 
1967 
218,4 
Kuvasoy, 
Qoradaryo 
70,0 
50,0 
Qo‗rg‘ontepa 
1981 
24,0 
Shohimardon 
45,0 
5,0 
Qashqadaryo viloyatida 
Dehqonobod
1981 
27,2 
Kichik
O‗radaryo 
36,2 
12,0 
Pachkamar 
1968 
260,0 
G‘uzor 
70,0 
30,0 
Chimqo‗r-
g‘on 
1960 
500 
Qashqadaryo 
33,0 
350,0 
Qamashi 
1958 
250,0 
Yakka 
bog‘daryo 
14,9 
5,0 
Hisorak 
1990 
180,0 
Oqdaryo 
138,5 
260,0 
Yer sharidagi suvning umumiy hajmi 1400 mln. km ga teng bo‗lib, uning 
atigi 3%ini chuchuk suvlar tashkil qiladi. Insoniyat ishlab chiqarishda qishloq 
xo‗jaligida, katta miqdorda suvni iste‘mol qiladi. 
 
XI.3. Gidrosferaning ifloslanishi. 
Ma‘lumki, minglab yillar davomida 
ajdodlarimiz suvni muqaddas bilib, ―uni ifloslasang katta gunoh bo‗ladi‖
– 
deb 
uqtirib kelishgan, suvni e‘zozlashgan, undan oqilona foydalanishgan, ariqdagi 
suvlardan bemalol ichimlik suv sifatida foydalanishgan. 
Suv resurslarini 
ifloslanishiga 2 xil omil ta‘sir ko‗rsatadi: 
1)
 
Tabiiy omil 
–
 
Atmosferadagi turli zararli moddalarni yog‘inlar bilan suvga 
tushishi, shamol ta‘sirida, sizot suvlari yordamida foydali qazilmalar tarkibidagi 
zararli moddalarning oqar suvlarga qo‗shilishi va hokazolar;

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
204 
2)
 
Sun‘iy omil – 
sanoat, qishloq va komunal xo‗jalikdan chiqayotgan oqova 
suvlar, aniqroq qilib aytganda, Insonning xo‗jalik faoliyati ta‘sirida suvning
ifloslanishi. 
Ma‘lumki, mana shu (sun‘iy) omil, so‗ngi yillarda nafaqat suv balki,
barcha tabiat komponentlariga o‗zining salbiy ta‘sirini ko‗rsatmoqda.
Sanoat va qishloq xo‗jaligining rivojlanishi bilan bog‘liq holda, turli 
kimyoviy vositalarning qo‗llanilishi natijasida suvlar ham yaroqsiz holga keldi. 
Natijada suv va suvdan foydalanishni ham davlat tomonidan nazorat qilish nafaqat 
zarur, balki shart bo‗lib qolmoqda.
Bu esa ichimlik suvlarining ifloslanishi 
manbalarini aniqlash, ularni zararsizlantirishning samarador usullarini ishlab 
chiqishga alohida e‘tibor qaratish zarurligini anglatadi va u hozirgi kunning 
dolzarb muammolaridan biridir.
O‗zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat 
qo‗mitasi hamda BMT Taraqqiyot Dasturining O‗zbekistondagi vakolatxonasi 
bilan birgalikda, ―Ekohaftalik 
–
2017‖ tadbiri doirasida ―Tabiiy resurslarni 
barqaror boshqarish – atrof -muhitni muhofaza qilishning muhim omili‖ mavzusida 
tashkil qilingan davra suhbatida qatnashgan, O‗zbekiston Respublikasi Ekologiya 
va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‗mitasi Atmosfera havosini muhofaza 
qilish boshqarmasi boshlig‘i, Nadejda Dotsenkoning aytishicha – hozirgi kunda, 
Yer sayyorasini qoplagan suvning 97.5 % ini sho‗r, 2.5 % ini chuchuk suvni 
tashkil qiladi. Yer yuzi aholisining 2.8 milliardi ya‘ni, 40 % i suv tanqis bo‗lgan 
hududlarda yashaydi ... .
45
Aholining dunyo miqyosida yildan-yil ortib borishi yangidan-yangi, ilgari 
kuzatilmagan muammolarni yuzaga keltirmoqda. Ana shunday dolzarb 
muammolardan yana biri ichimlik suv masalasidir. Masalaga yuzaki qaraganda 
sayyoramizda suv behisob cheksiz-chegarasizdek bo‗lib ko‗rinadi.
Suv zaxiralarining, jumladan yer usti va yer osti suvlarining keskin taqchilligi 
va ifloslanganligi bitin Dunyo ommasini katta tashvishga solmoqmoqda.. Suv 
zaxiralarining kamayib ketishi va havzalardagi suvning sifati tobora yomonlashib 
borishiga mintaqamizda 60-yillardan boshlab yangi yerlarning keng ko‗lamda 
o‗zlashtirilishi, sanoat, chorvachilik majmualarining rivojlantirilishi, kollektor 
zovur tizimlari qurilishi hamda urbanizatsiyaning kuchayishi o‗zining salbiy 
ta‘sirini ko‗rsatdi. 
Suvda har xil zararli moddalar to‗planib suvning fizik xossalari va kimyoviy
tarkibi o‗zgarmoqda. Organik va mineral qo‗shilmalar miqdori ortib, zaharli 
birikmalar paydo bo‗lmoqda. Tabiiy-ki bunda, suv tarkibida kislorod kamayadi.
Bakteriyaning turlari va miqdori o‗zgaradi va yuqumli kasalliklar tarqatuvchi 
bakteriyalar paydo bo‗ladi. 
Rivojlangan davlatlarning sanoatida ishlatiladigan toza suvlar kommunal 
maishiy xo‗jaliklarga sarflanadigan suvlardan bir necha barobar ko‗pdir. 
45
A.Sherov, V.Rzaeyeva
. 
Oʹzbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish 
davlat qoʹmitasi Axborot xizmati. Tabiiy resurslarni oqilona boshqarish – atrof-muhit 
muhofazasining ustivor yoʹnalishlishi. Ekologiya xabarnomasi. № 6/2017/iyun.

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
205 
Chiqindi suvlar insonni ichimlik suv bilan ta‘minlashda yaroqsiz hisoblanadi. 
Chunki zaharli moddalar bilan to‗yingan suv inson salomatligiga salbiy ta‘sir etadi. 
Turli yuqumli kasalliklarni keltirib chiqaradi. Keyingi vaqtda shifokorlar 
poliomielit, sariq va sil kasalliklar mikroblarining suv orqali tarqalishini 
aniqladilar. 
Kimyo sanoatida sintetik yo‗l bilan ishlab chiqariladigan bo‗yoq, portlovchi 
modda va turli xil dori – darmon kauchuk sun‘iy tola va boshqalar toza suvni ko‗p 
miqdorda talab qiladi. Oqibatda bunday ishlab chiqarish manbalaridan chiqqan 
iflos suvlar tarkibida tabiatda uchramaydigan zararli moddalr ham uchraydi.
Suv shaxtalarda ko‗mir olishda ham ishlatiladi. Ko‗mir qatlamlari oralig‘idagi 
tog‘ jinslarining tarkibiga qarab suv turli moddalarga to‗yinadi. Ba‘zan shaxtalar 
gurunt suvidan to‗lib qoladi. Natijada ish jarayoniga katta zarar etkazadi. Bunday 
hollarda shaxtalardagi iflos suvlar kuchli nasoslar yordamida turli suv havzalariga 
chiqarib tashlanadi. 
Qora va rangli metallurgiya, kimyo, qog‘oz, neftni qayta ishlash, tog‘-kon 
sanoati chiqindilari va qishloq xo‗jaligi sababli yer yuzasidagi suvlar 
ifloslanmoqda. 
Neft sanoati tarmoqlaridan neftni olish tashish va uni qayta ishlash va suv 
havzalarining ifloslanishida asosiy sababchilaridan biridir. Suv ostidan neftni 
olishda achinarli hodisalar ro‗y bermoqda. Masalan, Santo Barbaradagi
birinchi 
neft qudug‘i 10 sutkada 900 tonna neft yo‗qotgan. Bir qancha neft tankerlari 
halokatga uchrab okeanga minglab tonna neftni dengizga oqizgan. Natijada, 
dunyo okeani va dengizlar suv yuzasi yupqa neft pardasi bilan qoplangan. Bir litr 
neft 200 litr suvni ifloslaydi. Yoki bir tomchi neft 1- 1,5 m
3
suv yuzasini yupqa 
pardasi bilan qoplaydi. Natijada baliqlar va boshqa dengiz hayvonlari, suv qushlari 
hayotini xavfga soladi.
Sanoat ob‘ektlari atroflariga chiqarib tashlangan issiq oqava suvlar mazkur 
joydagi fauna va flora hayotiga zararli ta‘sir qiladi. 
Issiqlik va atom elektr stantsiyalarining sovitish uchun ishlatiladigan iliq 
suvlardan foydalansa bo‗ladi. Masalan Angliyada Xatterson atom elektr 
stantsiyasidan chiqqan iliq suv ulkan suv havzasiga oqizib qo‗yilgan va u yerda 
turli xil baliqlar boqilgan bu baliqlar o‗zini yaxshi his qilib ochiq dengizga 
qaraganda ikki baravar tez etilgan.