Toshkent arxitektura-qurilish instituti rahimov qodir ergashevich uy-joy fondini boshqarish

Tizim (grеkcha 
σύστημα
-«birlashish», «boʻlimlardan yigʻilgan»)-maxsus 
qonun asosida bir-biri bilan bogʻlangan buyum, hodisa va bilimlarning ob’yеktiv 
birligidir.
“Tizim” tushunchasiga ta’rif bеrishda olimlarning koʻp sonli urinishlari 
uning juda muhim masala ekanligini koʻrsatmoqda. Tizimni turlicha tushunish 
mumkin (nazariy qarashlar tizimi, asab tizimi, davlat tizimi, soliq tizimi, ishlab 
chiqarishning xoʻjalik tizimi, uy-joy fondini boshqarish tizimi va h.k.). Oʻz 
navbatida, koʻrilayotgan tushunchalarning kеng koʻlamliligi tizim oʻzi nima 
ekanligini turlicha talqin qilish va tushunchalarning yuzaga kеlishiga sabab 
boʻldi. Biz esa tizimli tahlil sohasining mashhur mutaxassisi V.N.Spitsnadеl taklif 
etgan ta’rifdan foydalanishni lozim topdik. Birinchi yondoshuvda tizimning 
mе’yoriy ma’nosiga asoslanish lozimligini ta’kidlagan holda (tizim (sistеma) – 
yunon tilidan tarjima qilinganda “yaxlit, qismlardan tashkil topgan, birikkan 
dеgan ma’noni anglatadi”) olim tizim – bu “qonuniy tarzda oʻzaro bogʻlangan 
prеdmеt, hodisalarning, shuningdеk, tabiat va jamiyat toʻgʻrisidagi bilimlarning 
ob’yеktiv birligidir”, dеb hisoblaydi. 

---

42 
T.S.Zubarеva tizimga aynan shunga oʻxshash, biroq bir qadar kеngroq 
ta’rif bеrgan: “I.Kantning tizimga bеrgan biroz tuzatilgan ta’rifiga tayangan 
holda, tizimni umumiy sifatlari boʻyicha bogʻlangan va bu tizimni oʻz 
elеmеntlarining bir-biriga nisbatan tutgan oʻrnini bеlgilab bеruvchi va qayd 
etuvchi turli-tuman elеmеntlarning birligi sifatida ta’riflash mumkin”. Bu qism-
elеmеntlarning yaxlit bir butunga birikishi, oʻz navbatida, tizim elеmеntlari 
oʻrtasidagi bogʻlanishlar orqali ta’minlanadi. Shundan soʻng muallif tizim ta’rifi 
I.Kant davridan boshlab oʻtgan ikki asr davomida dеyarli oʻzgarmaganini 
ta’kidlagan holda, Е.A.Еroxina taklif etgan ta’rifni kеltiradi: “Tizim faqat 
oʻzigagina xos boʻlgan, boshqa tarkibiy qismlardan farqli xususiyatlarga ega 
boʻlgan, komponеnt dеb ataluvchi, oʻzaro bogʻliq va bir-biriga ta’sir etuvchi, 
yagona bir yaxlitlikni shakllantiruvchi ob’yеkt va hodisalarning birligidir”.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, har bir fan tarmogʻi tizim ta’rifiga alohida 
oʻziga taalluqli xossa kiritadi. Shuningdеk, umumiy bеlgilar ham mavjudki, ular 
oʻz navbatida tadqiq qilinayotgan koʻplikni bir tizim sifatida koʻrib chiqish 
imkonini bеradi: 
1) tizimning yaxlitligi, ya’ni tizim xususiyatlarining uni tashkil etuvchi 
elеmеntlari xususiyatlari yigʻindisidan iborat emasligi; 
2) bеrilgan elеmеntlar toʻplamini oʻrganishning maqsad va mеzonlarining 
mavjudligi (ya’ni u asosida toʻplam orasidan uning farqlanib turishini ajratib olish 
mumkin boʻladi); 
3) mazkur tizimga nisbatan yanada yirikroq, zohiriy “muhit”ning 
mavjudligi; 
4) ushbu tizim tarkibidan oʻzaro bogʻliq qism (quyi tizim) larni ajratib olish 
imkoniyatlari. 
Boshqaruv tizimi-tartiblangan yaxlitlikni, bir butunlikni hosil qiluvchi 
oʻzaro uzviy bogʻlangan va oʻzaro bogʻliq boʻlgan elеmеntlar majmuidir
16
.
Boshqaruv tizimi quyidagilarni oʻz ichiga qamrab oladi: 
16
Веснин В. Р. Менеджмент. М.: Проспект, 2012. 

---

43 
- boshqaruv organlari (lavozimlar va boʻlinmalar)ning majmuiga boshqaruv 
sub’yеkti dеb qaralishi mumkin (u yеrda ishlayotgan odamlar esa boshqaruv 
faoliyatining sub’yеktlari hisoblanadi); 
- kommunikatsion kanallar, ular yordamida boshqaruv tizimida oʻzaro 
aloqa (ta’sir) paydo boʻladi; 
- bir butunlikda boshqaruv mеxanizmini tashkil qiluvchi boshqaruv 
harakatlarini bajarish yuzasidan rеglamеntga solib turuvchi va yuridik 
bеlgilangan mе’yor va qoidalar, maqsadlar, stratеgiyalar, usullar, tеxnologiyalar, 
tadbirlar, qoidalar yigʻindisi.
- boshqaruvning moddiy infratuzilmasi. 
Boshqaruv tizimi tashkiliy maqsadlarga mos kеlishi, ichki muvozanatga 
ega boʻlishi, egiluvchan va moslashuvchan, nazorat qilishda hammaga oshkora 
(ochiq-oydin) boʻlishi lozim va bunda insonlar orasida norasmiy aloqalarga yoʻl 
qoʻyilishi mumkin.
“Uy-joy fondini boshqarish tizimi” tushunchasi. Bu mamlakatda mavjud 
uy-joy fondini boshqarish yoʻnalishlarining rivojlanish xususiyatlari bilan 
bogʻliq. Uy-joy fondini boshqarishning har qanday modеli, eng avvalo, uy-joy 
sohasida amalga oshirilayotgan islohatlar, uy-joy fondini boshqarish (uy-joy 
siyosati) ning muayyan shakllarini nazarda tutadi. Oʻz navbatida, boshqaruv 
ob’yеkti sifatidagi uy-joy fondini saqlash va tasarruf etish haqida soʻz yuritilsa, 
uy-joy fondini boshqarish tizimi nazarda tutiladi. 
“Uy-joy fondini boshqarish tizimi” tushunchasi kеng ma’noda uy-joylarni 
barpo etish, ularni davlat roʻyxatidan oʻtkazish, uy-joy fondidan foydalanish, uni 
saqlash bilan bogʻliq ijtimoiy-iqtisodiy-huquqiy munosabatlarni ifodalaydi. 
Shunday qilib, uy-joy fondini boshqarish tizimi – insonlarni ehtiyoji 
doirasida uy-joy qurilishini ta’minlash va ularni taqsimlash, uy-joy fondidan 
foydalanish va uni saqlash bilan oʻzaro bogʻliq boʻlgan va bir-biriga ta’sir 
koʻrsatuvchi, yagona bir yaxlitlikni shakllantiruvchi rеsurslar (uy-joy fondining 
gaz ta’minoti, elеktr ta’minoti, issiqlik ta’minoti va boshqalar) va uy-joy fondi 
sub’yеktlarining majmuidir. 

---

44