Toshkent davlat iqtisodiyot

patent egasi - seleksiya yutug’iga berilgan patentning egasi;
seleksiya yutug’i - o’simliklarning yangi navi, hayvonlarning yangi zoti;
talabnoma beruvchi - seleksiya yutug’iga patent berish haqida talabnoma topshirgan yuridik yoki jismoniy shaxs.
Selekstiya yutuqlari to’g’risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonun va boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir.
Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O’zbekiston Respublikasining seleksiya yutuqlari to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi.
O’zbekiston Respublikasi Davlat patent idorasi (bundan buyon matnda Patent idorasi deb yuritiladi) seleksiya yutuqlarini huquqiy muhofaza qilish sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirilishini ta’minlaydi.
Patent idorasi seleksiya yutuqlariga patentlar berish haqidagi talabnomalarni (bundan buyon matnda patent berish haqidagi talabnoma deb yuritiladi) qabul qilib oladi hamda ko’rib chiqadi, ular bo’yicha rasmiy ekspertiza o’tkazadi, O’simlik navlari davlat reestrini hamda Hayvon zotlari davlat reestrini (bundan buyon matnda reestr deb yuritiladi) yuritadi, seleksiya yutuqlariga patentlar beradi, talabnoma materiallari va O’zbekiston Respublikasida ro’yxatga olinib, muhofaza qilinayotgan seleksiya yutuqlari haqidagi ma’lumotlarni rasmiy ravishda e’lon qiladi, seleksiya yutuqlari to’g’risidagi qonun hujjatlarini qo’llashga doir qoidalar qabul qiladi hamda tushuntirishlar beradi.
O’zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo’jaligi vazirligining Qishloq xo’jalik ekinlari navlarini sinash davlat komissiyasi, Chorvachilikda naslchilik ishlari bo’yicha bosh davlat inspekstiyasi (bundan buyon matnda ixtisoslashtirilgan tashkilotlar deb yuritiladi) talabnomada ko’rsatilgan seleksiya yutuqlarining patentga layoqatliligini ekspertizadan o’tkazadi.
Ijodiy mehnati bilan o’simliklarning yangi navi yoki hayvonlarning yangi zotini yaratgan (chiqargan yoki aniqlagan) jismoniy shaxs seleksiya yutug’ining muallifi deb e’tirof etiladi.
Agar seleksiya yutug’ini yaratishda bir nechta jismoniy shaxs ishtirok etgan bo’lsa, ularning hammasi hammualliflar deb e’tirof etiladi. Hammualliflarga tegishli bo’lgan huquqlardan foydalanish tartibi qonun hujjatlarida hamda ular o’rtasidagi kelishuvda belgilanadi.
Mualliflik huquqi boshqaga o’tkazilmaydigan shaxsiy huquq bo’lib, muddatsiz himoya qilinadi.
Muallif (hammualliflar) o’z nomi (nomlari) patent berish haqidagi talabnomada, patentda va seleksiya yutug’i xususida e’lon qilinadigan barcha materiallarda ko’rsatilishi huquqiga ega.
Selekstiya yutug’iga patent:
seleksiya yutug’ining muallifiga (hammualliflariga) yoki uning (ularning) merosxo’riga (merosxo’rlariga);
muallif yoki uning merosxo’ri tomonidan patent berish haqidagi talabnomada yoki seleksiya yutug’i ro’yxatdan o’tkazilgunga qadar Patent idorasiga topshirilgan talabnoma beruvchini o’zgartirish to’g’risidagi arizada ko’rsatilgan yuridik va (yoki) jismoniy shaxslarga (ular rozi bo’lgan taqdirda);
ushbu Qonunning 7-moddasida nazarda tutilgan hollarda ish beruvchiga beriladi.
Agar muallif (hammualliflar) seleksiya yutug’i yaratilayotganda:
o’zi (o’zlari) egallab turgan lavozimga xos vazifalarni bajargan bo’lsa;
seleksiya yutug’ini yaratish maqsadini ko’zlab zimmasiga (zimmalariga) maxsus yuklatilgan vazifalarni bajargan bo’lsa;
ish beruvchi tomonidan o’ziga (o’zlariga) berilgan moddiy vositalar yoki moliyaviy mablag’lardan foydalangan bo’lsa;
o’zi (o’zlari) ish jarayonida orttirgan, ish beruvchi tashkilotning o’ziga xos xususiyatini tashkil etadigan bilim va tajribadan foydalangan bo’lsa, bunday seleksiya yutug’i xizmat tartibida yaratilgan deb hisoblanadi.
Agar ish beruvchi yaratilgan seleksiya yutug’i to’g’risida muallif (hammualliflar) tomonidan xabardor qilingan kundan e’tiboran to’rt oy ichida Patent idorasiga patent berish haqidagi talabnomani topshirmasa, patent berish haqidagi talabnomani topshirish huquqidan boshqa shaxs foydasiga voz kechmasa va seleksiya yutug’ini sir saqlash to’g’risida muallifga (hammualliflarga) ma’lum qilmasa, muallif (hammualliflar) talabnoma topshirish va o’z nomiga patent olish huquqiga ega bo’ladi. Bunday holda, ish beruvchi patent egasiga shartnomada belgilanadigan miqdorda tovon to’lab, o’z ishlab chiqarishida seleksiya yutug’idan foydalanish huquqiga ega bo’ladi.
Ish beruvchi seleksiya yutug’ini sir saqlagan taqdirda muallifga (hammualliflarga) mutanosib ravishda haq to’lashi shart, haq miqdori shartnomada belgilanadi.
Patent egasi bo’lmagan seleksiya yutug’ining muallifi (hammualliflari) seleksiya yutug’iga doir litsenziyadan foydalanilganligi yoxud u sotilganligi uchun haq olish huquqiga ega, bu haqning miqdori va uni to’lash tartibi patent egasi yoki uning huquqiy vorisi bilan tuzilgan shartnomada belgilab qo’yiladi.
Muallifga (hammualliflarga) haqni patent egasi yoki uning huquqiy vorisi, agar seleksiya yutug’idan foydalanganlik uchun haq to’lash tartibi va muddatlari to’g’risidagi shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo’lmasa, patentning amal qilish muddati davomida to’laydi.
Haq muallifga (hammualliflarga) seleksiya yutug’idan foydalanilgan hisobot davri tugaganidan keyin uzog’i bilan olti oy ichida to’lanadi.
Agar seleksiya yutug’i yangilik, farqlanish, turdoshlik va barqarorlik mezonlariga javob bersa, u huquqiy muhofaza qilinadi.
Ushbu Qonun 13-moddasining talablariga muvofiq seleksiya yutug’ining nomi bo’lishi lozim.
Agar urug’lik, navning ko’chat materiali yoki zotning nasl materiali patent berish haqidagi talabnoma topshirilgan sanadan e’tiboran:
O’zbekiston Respublikasi hududida - kamida bir yil oldin;
boshqa davlat hududida - kamida to’rt yil yoki, agar tok, yog’ochbop, manzarali, mevali daraxtlar va o’rmon daraxtlarining navlariga taalluqli bo’lsa, kamida olti yil oldin muallif, uning merosxo’ri tomonidan yoxud ularning roziligi bilan sotilmagan va foydalanish uchun boshqa shaxslarga berilmagan bo’lsa, yangilik hisoblanadi.
Selekstiya yutug’i patent berish haqidagi talabnoma topshirilgan sanada boshqa har qanday barchaga ma’lum seleksiya yutug’idan aniq-ravshan farqlanishi lozim.
Selekstiya yutug’i, agar patent berish haqidagi talabnoma har qanday mamlakatda topshirilgan va bu talabnomaga muvofiq patent yoki muhofazaning shunga o’xshash boshqa bir shakli berilgan bo’lsa yoxud seleksiya yutug’i shu mamlakatning seleksiya yutuqlari rasmiy reestriga kiritilgan bo’lsa, talabnoma topshirilgan sanada barchaga ma’lum deb hisoblanadi.
Barchaga ma’lumlik:
keyinchalik ko’paytirish, saqlash maqsadlarida etishtirish, takror etishtirish, nav yoki nasllik kondistiyasiga etkazish va yuqorida sanab o’tilgan maqsadlarda asrash natijasida barchaga ma’lum bilim darajasining bir qismiga aylangan seleksiya yutug’iga nisbatan;
sotishga taklif etilgan, sotilgan, mamlakatga olib kirilgan yoki mamlakatdan olib chiqib ketilgan seleksiya yutug’iga nisbatan aniqlanadi.
Agar ko’paytirishning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olganda muayyan navli o’simliklar yoki muayyan zotli hayvonlar seleksiyalashtirish belgilariga ko’ra bir xillikka ega bo’lsa, seleksiya yutug’i turdosh hisoblanadi.
Agar seleksiya yutug’i bir necha marta ko’paytirilganidan keyin yoki alohida stikl bo’yicha ko’paytirilgan taqdirda ko’paytirishning har bir stikli oxirida uning asosiy belgilari o’zgarishsiz qolsa, u barqaror hisoblanadi.
Selekstiya yutug’ining talabnoma beruvchi taklif etgan va Patent idorasi tomonidan qabul qilingan nomi bo’lishi lozim.
Selekstiya yutug’ining nomi seleksiya yutug’ini identifikastiya qilish imkonini berishi, qisqa bo’lishi, shu yoki shunga yaqin botanik yoxud zoologik turdagi mavjud seleksiya yutuqlarining nomidan farqlanib turishi kerak. Selekstiya yutug’ining nomi faqat raqamlardan iborat bo’lib qolmasligi, seleksiya yutug’ining xususiyatlari, kelib chiqishi, ahamiyati haqida, muallifning (hammualliflarning) shaxsi haqida yanglishishlarga olib kelmasligi, insonparvarlik va axloq qoidalariga zid bo’lmasligi lozim.
Selekstiya yutug’ining nomi tegishli reestrga ayni bir vaqtda muhofaza etiladigan seleksiya yutug’i to’g’risidagi ma’lumotlar ham kiritilgan holda qayd etiladi.
Agar patent berish haqidagi talabnoma O’zbekiston Respublikasi va boshqa davlatlarda topshirilayotgan bo’lsa, seleksiya yutug’ining nomi bu talabnomalarda bir xil bo’lishi lozim.
O’zbekiston Respublikasi hududida yoki O’zbekiston Respublikasi seleksiya yutuqlarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida shartnoma tuzgan mamlakat hududida urug’likni, navning ko’chat materialini yoxud zotning nasl materialini sotishni taklif etayotgan yoki sotayotgan har qanday shaxs seleksiya yutug’ining nomidan, agar uchinchi shaxslarning huquqlari bundan foydalanishga to’sqinlik qilmaydigan bo’lsa, hatto seleksiya yutug’iga berilgan patentning amal qilish muddati tugaganidan keyin ham foydalanishi shart.
Patentga layoqatlilik mezonlariga javob beradigan va O’zbekiston Respublikasida muhofaza qilinadigan botanik va zoologik oila turkumlari hamda turlarga taalluqli seleksiya yutug’iga patent beriladi.
Selekstiya yutug’ining patenti (bundan buyon matnda patent deb yuritiladi) seleksiya yutug’ining yangilik ekanligini, farqlanishini, turdoshligi va
barqarorligini, shuningdek patent egasining seleksiya yutug’i nomiga, unga egalik qilishga, undan foydalanish va uni tasarruf etishga bo’lgan huquqini tasdiqlaydi.
Patent egasining huquqi seleksiya yutug’i ro’yxatga olinganligi to’g’risida Patent idorasining rasmiy axborotnomasida ma’lumot e’lon qilingan sanadan e’tiboran amaldagi huquq deb hisoblanadi.
Patentning amal qilish muddati seleksiya yutug’i tegishli reestrda ro’yxatga olingan sanadan e’tiboran yigirma yilga teng. Tok, yog’ochbop, manzarali, mevali daraxtlar va o’rmon daraxtlarining navlari, shu jumladan, ularning payvandtaglari uchun bu muddat yigirma besh yilni tashkil etadi.
Patentning amal qilish muddati patent egasining iltimosnomasiga binoan ko’pi bilan o’n yilga uzaytirilishi mumkin.
Patentga bo’lgan huquq muallifga (hammualliflarga) yoki uning (ularning) merosxo’riga (merosxo’rlariga) tegishlidir.
Agar bir nechta shaxs birgalikda bitta seleksiya yutug’i yaratgan bo’lsa, patentga bo’lgan huquq ularning hammasiga tegishli bo’ladi. Ulardan bittasining yoki bir nechtasining patentga bo’lgan huquqdan voz kechishi boshqalarining patent olish harakatlarini sodir etishiga hamda patent olish taomilida ishtirok etishiga taalluqli bo’lmaydi.
Muallif (hammualliflar) o’zining (o’zlarining) xizmat vazifalarini, muayyan topshiriqni bajarishi bilan bog’liq holda yoki ish beruvchi tashkilotning o’ziga xos xususiyatini tashkil etadigan bilim va tajriba yordamida yaratilgan seleksiya yutug’iga beriladigan patentga bo’lgan huquq, agar bu ular o’rtasidagi shartnomada nazarda tutilgan bo’lsa, ish beruvchiga tegishlidir.
Agar seleksiya yutug’ini bir nechta shaxs bir-biridan mustaqil ravishda yaratgan bo’lsa, patent olish huquqi patent berish haqidagi talabnomani Patent idorasiga oldinroq topshirgan shaxsga, basharti bu talabnoma chaqirib olinmagan yoki rad etilmagan bo’lsa, tegishlidir.
Muallif (hammualliflar), agar o’zi (o’zlari) yaratgan seleksiya yutug’ini boshqalar g’ayriqonuniy o’zlashtirib olishi natijasida bu seleksiya yutug’iga talabnoma topshirilgan yoki patent olingan bo’lsa, patent berilganligiga qarshi e’tiroz bildirish yoxud patent egasi sifatida o’ziga (o’zlariga) patentning o’tkazilishini sud tartibida talab qilish huquqiga ega.
Patent idorasining va ixtisoslashtirilgan tashkilotlarning xodimlari ana shu idora va tashkilotlarda ishlagan butun davrida ham, ishdan ketganlaridan keyin bir yil davomida ham patent olish, shuningdek o’zlarini muallif (hammualliflar) sifatida ko’rsatish huquqiga ega emas.
Patent berish haqidagi talabnoma muallif (hammualliflar), ish beruvchi yoki ularning huquqiy vorisi tomonidan Patent idorasiga topshiriladi.
Patent berish haqidagi talabnoma shaxsan, Patent idorasida ro’yxatga olingan patent vakili orqali yoki ishonchli shaxs orqali topshirilishi mumkin. Boshqa davlatlarning O’zbekiston Respublikasida doimiy turar joyiga ega bo’lmagan fuqarolari va boshqa davlatlarning O’zbekiston Respublikasida doimiy manzili bo’lmagan yuridik shaxslari, ularning patent vakillari yoki ishonchli shaxslari patent olish va uni o’z kuchida saqlash borasidagi ishlarni O’zbekiston Respublikasining patent vakillari orqali olib boradilar. Patent vakilining vakolatlari
unga talabnoma beruvchi yoki ishonchli shaxs bergan ishonchnoma bilan tasdiqlanadi.
Patent berish haqidagi talabnoma:
muallif (hammualliflar) va kimning nomiga patent so’ralayotgan bo’lsa, ana shu shaxs (shaxslar), shuningdek ularning turar joyi yoki manziliga doir ma’lumotlar ko’rsatilgan patent berish haqidagi arizani;
seleksiya yutug’ining nomi to’g’risidagi taklifni; seleksiya yutug’ining tavsifini (texnikaviy anketasini); seleksiya yutug’i namunalarining fotosuratlarini;
talabnoma beruvchi tomonidan o’tkazilgan seleksiya yutug’i sinovlariga doir hujjatlarni;
talabnoma beruvchining seleksiya yutug’idan foydalanilmaganligi, u sotilmaganligi, o’zga shaxsga berilmaganligi hamda uning yangilik talablariga mosligini tasdiqlaydigan deklarastiyasini;
seleksiya yutug’ining ustuvorligini tasdiqlovchi hujjatni (zarurat bo’lganda); talabnoma beruvchining seleksiya yutug’ini sinovdan o’tkazish uchun materialni belgilangan muddatda ixtisoslashtirilgan tashkilotga taqdim etish
majburiyatini;
talabnoma patent vakili yoki ishonchli shaxs orqali topshirilganida ularga berilgan ishonchnomani;
patent boji belgilangan miqdorda to’langanligini yoxud patent boji to’lashdan ozod qilish, shuningdek uning miqdorini kamaytirish asoslarini tasdiqlovchi hujjatni o’z ichiga olgan bo’lishi kerak.
Patent berish haqidagi talabnoma bitta seleksiya yutug’iga taalluqli bo’lishi
lozim.
Patent berish haqidagi talabnoma topshirilgan sana ushbu moddaning
birinchi qismi talablariga muvofiq bo’lgan hujjatlar Patent idorasiga kelib tushgan sanaga qarab belgilanadi.
Ushbu modda birinchi qismining ettinchi va sakkizinchi xatboshilarida ko’rsatilgan hujjatlar talabnoma beruvchi tomonidan patent berish haqidagi talabnoma topshirilgan sanadan e’tiboran uch oy ichida taqdim etiladi. Agar talabnoma beruvchi ko’rsatilgan muddat ichida ana shu hujjatlarni taqdim etmasa yoki ko’rsatilgan muddatni uzaytirish to’g’risida iltimosnoma topshirmasa, talabnoma topshirilmagan hisoblanadi.
Patent berish haqidagi talabnoma hujjatlariga doir talablarni Patent idorasi ixtisoslashtirilgan tashkilotlar bilan birgalikda belgilaydi.
Patent berish haqidagi talabnomalarning materiallari Patent idorasida sir saqlanishi shart va talabnomalarning rasmiy ekspertizasini o’tkazish davrida talabnoma beruvchining roziligisiz bu materiallar to’g’risida axborotlar berilmaydi. Selekstiya yutug’ining ustuvorligi ushbu Qonunning talablariga muvofiq rasmiylashtirilgan patent berish haqidagi talabnoma Patent idorasiga topshirilgan
sanaga ko’ra belgilanadi.
Agar patent berish haqidagi aynan o’xshash talabnomalar ayni bitta ustuvorlik sanasiga ega bo’lsa, u holda patent Patent idorasiga birmuncha oldinroq
sana bilan yuborilgan yoki ro’yxatga olish kirim raqami birmuncha oldinroq qayd etilgan talabnomaga beriladi.
Agar talabnoma beruvchi Patent idorasiga patent berish haqidagi talabnomani topshirishdan oldin O’zbekiston Respublikasi seleksiya yutuqlarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida shartnoma tuzgan boshqa davlatga talabnoma (bundan buyon matnda birinchi talabnoma deb yuritiladi) topshirgan bo’lsa, talabnoma beruvchi talabnoma tushgan sanadan e’tiboran o’n ikki oy davomida birinchi talabnoma bo’yicha ustuvorlik huquqiga ega bo’ladi.
Talabnoma beruvchi Patent idorasiga yuborilayotgan patent berish haqidagi talabnomasida birinchi talabnomaning ustuvorlik sanasini ko’rsatishi lozim. Talabnoma beruvchi talabnoma Patent idorasiga topshirilgan sanadan e’tiboran uch oy ichida birinchi talabnomaning nusxasini va tarjimasini taqdim etishi shart. Bu shartlar bajarilgan taqdirda, talabnoma beruvchi birinchi talabnoma topshirilgan sanadan e’tiboran uch yil mobaynida qo’shimcha hujjatlar va sinov uchun zarur material taqdim etmaslikka haqli.
Ushbu moddaning uchinchi qismida ko’rsatilgan muddatga rioya etmaslik, shuningdek belgilangan patent bojlarini to’lamaslik talab qilinayotgan ustuvorlik e’tirof etilmasligiga sabab bo’ladi.
Patent berish haqidagi keyingi talabnomani topshirish, birinchi talabnomaning predmeti bo’lgan seleksiya yutug’ini e’lon qilish yoki undan foydalanish, agar bu ishlar ushbu moddaning uchinchi qismida nazarda tutilgan muddat ichida amalga oshirilgan bo’lsa, keyingi talabnomani rad etish uchun asos bo’la olmaydi. Bunday hollar uchinchi shaxslarning biron-bir huquqlari yuzaga kelishi uchun ham asos bo’la olmaydi.
Talabnomada ko’rsatilgan seleksiya yutug’ining davlat ekspertizasi talabnomaning rasmiy ekspertizasini va mazkur seleksiya yutug’i yangilik ekanligini ekspertiza qilishdan hamda farqlanish, turdoshlik va barqarorlikni aniqlash maqsadida sinovdan o’tkazishdan iborat patentga layoqatlilik ekspertizasini o’z ichiga oladi.
Talabnomaning rasmiy ekspertizasi talabnoma topshirilgan sanadan boshlab ikki oy o’tgandan keyin o’tkaziladi. Ekspertiza mobaynida ustuvorlik sanasi belgilanadi, zarur hujjatlarning qo’yilayotgan talablarga qanchalik mosligi tekshiriladi.
Talabnoma beruvchi talabnoma topshirilgan sanadan e’tiboran ikki oy mobaynida o’z tashabbusi bilan talabnoma materiallariga qo’shimchalar, aniqliklar yoki tuzatishlar kiritishga haqlidir.
Agar zarur qo’shimchalar, aniqliklar yoki tuzatishlar belgilangan muddatda kiritilmagan yoxud patent berish haqidagi talabnoma tushgan sanada undagi etishmayotgan hujjatlar taqdim etilmagan taqdirda, talabnoma ko’rib chiqish uchun qabul qilinmaydi.
Talabnoma beruvchi tomonidan o’tkazib yuborilgan muddat, uning bu muddat o’tganidan keyin olti oydan kechiktirmay topshirgan iltimosnomasiga binoan, Patent idorasi tomonidan tiklanishi mumkin.
Talabnomaning rasmiy ekspertizasi natijalari bo’yicha Patent idorasining qarori talabnoma beruvchiga ma’lum qilinadi.
Talabnoma beruvchi Patent idorasining qaroriga rozi bo’lmasa, qaror yuborilgan sanadan e’tiboran uch oy mobaynida Patent idorasining Apellyastiya kengashiga (bundan buyon matnda Apellyastiya kengashi deb yuritiladi) murojaat qilish huquqiga ega. Apellyastiya kengashi apellyastiya kelib tushgan sanadan e’tiboran ikki oylik muddat ichida uni ko’rib chiqishi lozim.
Apellyastiya kengashining qarori ustidan qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran olti oy ichida sudga shikoyat qilinishi mumkin.
Rasmiy ekspertizadan o’tgan patent berish haqidagi talabnomani Patent idorasi patentga layoqatliligini ekspertizadan o’tkazish uchun tegishli ixtisoslashtirilgan tashkilotga yuboradi.
Muhofaza talab qilingan seleksiya yutug’iga muvaqqat huquqiy muhofaza patent berish haqidagi talabnomaga oid ma’lumotlar e’lon qilingan sanadan e’tiboran seleksiya yutug’i tegishli reestrda ro’yxatga olinadigan sanaga qadar belgilanadi.
Selekstiya yutug’iga muvaqqat huquqiy muhofaza amal qiladigan davrda talabnoma beruvchiga nisbatan ushbu Qonunning 30-moddasiga muvofiq patent egasining huquqi amal qiladi.
Agar patent berishni rad etish haqida qaror qabul qilinib, bu qaror ustidan shikoyat qilish imkoniyatlari tugagan bo’lsa, muvaqqat huquqiy muhofaza boshlanmagan deb hisoblanadi.
Muhofaza talab qilingan seleksiya yutuqlaridan ularga muvaqqat huquqiy muhofaza belgilangan davrda foydalanayotgan shaxs patent olinganidan keyin patent egasining talabiga binoan unga tovon puli to’lashi shart, bu tovonning miqdori patent egasi bilan tuzilgan kelishuvda belgilab qo’yiladi.
Selekstiya yutug’i yangilik ekanligining ekspertizasini ixtisoslashtirilgan tashkilot mavjud hujjatlar va dalil-isbotlar, shu jumladan, o’z tashabbusi bilan olgan axborotlar asosida amalga oshiradi hamda talabnomada ko’rsatilgan seleksiya yutug’ining yangilik mezoniga muvofiqligi yoki nomuvofiqligi to’g’risida Patent idorasiga xulosa taqdim etadi. Patent idorasi yangilik mavjudligi yoki yo’qligi to’g’risida talabnoma beruvchini yozma ravishda xabardor etadi.
Patent berish haqidagi talabnomaga oid ma’lumotlar e’lon qilingan sanadan e’tiboran olti oy ichida har qanday manfaatdor shaxs talabnomada ko’rsatilgan seleksiya yutug’ining yangilik ekanligiga nisbatan o’z e’tirozini tegishli ixtisoslashtirilgan tashkilotga yuborishi mumkin.
Tegishli ixtisoslashtirilgan tashkilot e’tiroz olinganligini talabnoma beruvchiga ma’lum qiladi. Talabnoma beruvchi e’tirozga rozi bo’lmasa, bildirishnoma olingan kundan e’tiboran uch oylik muddat ichida ixtisoslashtirilgan tashkilotga asoslantirilgan e’tiroz talabini yuborish huquqiga ega. Ixtisoslashtirilgan tashkilot kelib tushgan materiallar yuzasidan qaror qabul qiladi va bundan manfaatdor shaxs hamda talabnoma beruvchini xabardor etadi.
Agar talabnomada ko’rsatilgan seleksiya yutug’i yangilik mezoniga nomuvofiq bo’lsa, Patent idorasi patent berishni rad etish to’g’risida qaror qabul qiladi.
Talabnoma beruvchi uch oylik muddat ichida Patent idorasining patent berishni rad etish to’g’risidagi qarori ustidan Apellyastiya kengashiga apellyastiya
bilan murojaat etishi mumkin. Apellyastiya kengashi apellyastiya kelib tushgan sanadan e’tiboran ikki oylik muddat ichida uni ko’rib chiqishi kerak.
Apellyastiya kengashining qarori ustidan qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran olti oy ichida sudga shikoyat qilinishi mumkin.
Talabnomada ko’rsatilgan seleksiya yutug’ining sinovlari farqlanish, turdoshlik va barqarorlik mezonlariga moslikni sinashdan iboratdir.
Talabnomada ko’rsatilgan seleksiya yutug’ining sinovlari ixtisoslashtirilgan tashkilotlar belgilagan usul va muddatlarda, ro’yxati O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan davlat nav sinash stanstiyalarida, davlat nav sinash uchastkalarida, boshqa tashkilotlarda o’tkaziladi.
Talabnoma beruvchi sinov o’tkazish uchun kerakli miqdordagi urug’likni, ko’chat yoki nasl materialini ixtisoslashtirilgan tashkilot tomonidan belgilangan manzilga, ko’rsatilgan muddatlarda taqdim etishi shart.
Ixtisoslashtirilgan tashkilot talabnoma beruvchi, shuningdek O’zbekiston Respublikasining korxonalari, muassasalari, tashkilotlari va boshqa davlatlarning vakolatli organlari tomonidan taqdim etilgan sinov natijalaridan foydalanishga haqli.
Ixtisoslashtirilgan tashkilot sinov natijalariga ko’ra seleksiya yutug’ining patentga layoqatlilik mezonlariga mosligi to’g’risida xulosa chiqaradi.
Agar seleksiya yutug’i patentga layoqatlilik mezonlariga, uning nomi esa belgilangan talablarga javob bersa, ixtisoslashtirilgan tashkilot seleksiya yutug’ining rasmiy tavsifini tayyorlaydi, Patent idorasi esa patent berish to’g’risida qaror qabul qiladi.
Agar seleksiya yutug’i patentga layoqatlilik mezonlariga javob bermasa, Patent idorasi patent berishni rad etish to’g’risida qaror qabul qiladi.
Talabnoma beruvchi uch oylik muddat ichida Patent idorasining qarori ustidan Apellyastiya kengashiga apellyastiya bilan murojaat qilishi mumkin. Agar seleksiya yutug’ini qo’shimcha ravishda sinash zaruriyati yuzaga kelmasa, Apellyastiya kengashi apellyastiya kelib tushgan sanadan e’tiboran ikki oylik muddat ichida uni ko’rib chiqishi kerak.
Apellyastiya kengashining qarori ustidan qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran olti oy ichida sudga shikoyat qilinishi mumkin.
Patent berish haqidagi talabnoma patent berish to’g’risida yoki patent berishni rad etish haqida qaror qabul qilingunga qadar talabnoma beruvchining yozma iltimosnomasiga binoan chaqirib olinishi mumkin.
Talabnoma beruvchilar bir nechta bo’lsa, patent berish haqidagi talabnoma faqat ulardan har birining roziligi bilan chaqirib olinishi mumkin.
Patent idorasi patent berish to’g’risida qaror qabul qilganidan keyin seleksiya yutug’ini tegishli reestrda ro’yxatga oladi.
Ko’rib chiqish uchun qabul qilingan patent berish haqidagi talabnomalarga, ro’yxatga olingan seleksiya yutuqlariga, Patent idorasining yuridik ahamiyatga ega harakatlariga doir ma’lumotlar, seleksiya yutuqlarining to’liq tavsiflari, huquqlardan boshqaning foydasiga voz kechish to’g’risidagi ro’yxatga olingan shartnomalar va litsenziya shartnomalari, shuningdek seleksiya yutuqlariga
taalluqli boshqa ma’lumotlar Patent idorasining rasmiy axborotnomasida e’lon qilinadi.
Patentni O’zbekiston Respublikasi nomidan Patent idorasi beradi.
Selekstiya yutug’i ro’yxatga olinganligi to’g’risidagi ma’lumot e’lon qilingan sanadan e’tiboran olti oy ichida har qanday shaxs patent berilishiga e’tiroz bildirishga haqlidir.
Patent berilishiga doir e’tirozni Apellyastiya kengashi tegishli ixtisoslashtirilgan tashkilotning vakillari ishtirokida e’tiroz bildirilgan sanadan e’tiboran olti oy ichida ko’rib chiqadi.
Agar patent berilishiga e’tirozlar bildirilmagan yoki bunday e’tirozlar rad etilgan bo’lsa, Patent idorasi seleksiya yutug’i ro’yxatga olinganligi to’g’risidagi ma’lumotlar e’lon qilingan sanadan e’tiboran olti oy o’tgach, patent beradi.
Patent bir nechta shaxs nomiga so’ralgan taqdirda ularga bitta patent beriladi.
Patentning shakli va unda ko’rsatiladigan ma’lumotlar tarkibi Patent idorasi tomonidan belgilanadi.
Berilgan patentdagi ko’zga yaqqol tashlanib turgan va texnik xatolar patent egasining talabiga ko’ra Patent idorasi tomonidan tuzatiladi.
Patent egasi patentni olganidan keyin muhofaza qilinayotgan seleksiya yutug’iga taalluqli zarur materialni saqlash uchun yuboradi.
Patent egasi navni, zotni patentning amal qilish muddati davomida shunday saqlashi shartki, toki nav, zot tegishli reestrda ro’yxatga olingan sanada tuzilgan ularga doir rasmiy tavsifda ko’rsatilgan belgilar saqlanib qolsin.
Patent egasi ixtisoslashtirilgan tashkilotlar va (yoki) Patent idorasining so’roviga binoan nazorat sinovlarini o’tkazish uchun nav urug’larini yoki nasl materialini yuborishi va joyning o’zida tekshirib ko’rilishi uchun imkoniyat yaratib berishi shart.
Patent berish haqidagi talabnomani topshirish, talabnomada ko’rsatilgan seleksiya yutug’ini ekspertiza va sinovdan o’tkazish, patent berish, uni o’z kuchida saqlab turish, shuningdek seleksiya yutug’ining huquqiy muhofazasi bilan bog’liq yuridik ahamiyatga ega boshqa harakatlarni bajarish uchun patent bojlari undiriladi. Patent bojlari Patent idorasiga to’lanadi.
Patent bojlarining miqdori va ularni to’lash muddatlari, ularni to’lashdan ozod qilish, to’lovlarning miqdorini kamaytirish yoki ularni qaytarib berish asoslari, shuningdek patent bojlaridan foydalanish tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
Patent bojlari talabnoma beruvchi, patent egasi va boshqa manfaatdor shaxs tomonidan to’lanadi.
Patentni o’z kuchida saqlab turganlik uchun patent bojlarini to’lash maqsadida, qo’shimcha patent boji to’langan taqdirda, patent egasiga olti oylik imtiyozli muddat beriladi.
Agar patentni o’z kuchida saqlab turganlik uchun patent boji va qo’shimcha patent boji imtiyozli muddat mobaynida to’lanmasa, patentning amal qilishi patent boji belgilangan muddatda to’lanmagan kundan e’tiboran tugatiladi.
Selekstiya yutug’idan o’z xohishiga ko’ra foydalanishga bo’lgan mutlaq huquq patent egasiga tegishlidir.
Manfaatdor shaxs muhofaza qilinayotgan seleksiya yutug’ining urug’lik, ko’chat yoki nasl materialini:
etishtirish va takror etishtirish (ko’paytirish); nav yoki nasllik kondistiyasiga etkazish; sotish uchun taklif qilish;
sotish va boshqa usullarda o’tkazish;
O’zbekiston Respublikasi hududidan olib chiqish; O’zbekiston Respublikasi hududiga olib kirish;
yuqorida ko’rsatib o’tilgan maqsadlarda saqlash uchun patent egasining ruxsatini olishi kerak.
Patent egasi o’z xohishiga ko’ra ruxsat biron-bir shart va (yoki) cheklovlar bilan berilishini oldindan ta’kidlab o’tishga haqli.
Patent egasining huquqi uning ruxsatisiz fuqarolik muomalasiga kiritilgan nav urug’ligining ko’chat materialidan etishtirilgan o’simlik materialiga yoki nasldor hayvonlardan etishtirilgan tovarbop hayvonlarga nisbatan ham amal qiladi. Ushbu moddaning ikkinchi qismida ko’rsatilgan harakatlarni navning urug’lik, ko’chat materialiga yoki zotning nasl materialiga nisbatan amalga
oshirish uchun:
agar bu material o’zida muhofaza qilinayotgan nav, zot belgilarini asosan saqlab qolgan bo’lsa va ana shu muhofaza qilinayotgan nav yoki zot boshqa nav yoki zotning belgilarini asosan saqlab qolgan nav yoki zot bo’lmasa;
agar bu material ushbu Qonunning 10-moddasiga muvofiq muhofaza qilinayotgan nav yoki zotdan aniq-ravshan farq qilmaydigan bo’lsa;
agar bu material muhofaza qilinayotgan nav yoki zotdan bir necha marta foydalanishni talab qilayotgan bo’lsa, patent egasining ruxsatini olish zarur.
Agar nav yoki zot:
dastlabki nav yoki zotning eng muhim belgilarini o’zida saqlab qolgan bo’lsa va bu nav yoki zot ham o’z navbatida o’zidan oldingi dastlabki nav yoki zot genotipi yoxud genotiplar kombinastiyasini aks ettiradigan asosiy belgilarni saqlagan holda ularning eng muhim belgilarini o’zida saqlab qolgan bo’lsa;
tabiiy yoki hosil qilingan mutantni saralab olish, dastlabki nav o’simliklari yoki zot hayvonlaridan ayrim mutantni saralab olish, bekkross, nav yoki zotni gen injeneriyasi usullari bilan o’zgartirish kabi turli usullarni qo’llash tufayli yuz bergan farqlarni istisno etganda, dastlabki nav yoki zotdan aniq-ravshan ajralib tursa va oldingi nav yoki zotning genotipi yoxud genotiplar kombinastiyasiga mos kelsa, o’zida boshqa (dastlabki) nav yoki zotning belgilarini asosan saqlab qolgan nav yoki zot deb e’tirof etiladi.
Bir nechta patent egaciga tegishli patent bilan muhofaza qilingan seleksiya yutug’idan foydalanishdagi o’zaro munosabatlar ular o’rtasidagi kelishuvga muvofiq belgilanadi. Bunday kelishuv bo’lmasa, har bir patent egasi muhofaza qilinayotgan seleksiya yutug’idan o’z xohishi bo’yicha foydalanishi mumkin, biroq muhofaza qilinayotgan seleksiya yutug’iga boshqa patent egalarining roziligisiz
mutlaq litsenziya berishga yoki patentdan boshqa shaxsning foydasiga voz kechishga haqli emas.
Muhofaza qilinayotgan seleksiya yutug’idan:
shaxsiy va notijorat maqsadlarida foydalanish; sinov-tajriba maqsadlarida foydalanish;
boshqa navlar yoki zotlar yaratish uchun dastlabki nav yoki zot sifatida foydalanish;
korxona, xo’jalik patent egasidan olgan navli urug’lik va nasl materialidan ikki yil davomida takror etishtirish uchun ana shu korxona, xo’jalik hududida foydalanish patent egasining huquqlarini buzish deb e’tirof etilmaydi.
Muhofaza qilinayotgan nav yoki zotga doir har qanday material O’zbekiston Respublikasi hududida patent egasining o’zi tomonidan yoki uning roziligi bilan sotish yoxud boshqa usullarda o’tkazish orqali yoxud qayta ishlash va iste’mol maqsadlarida tegishli botanik yoki zoologik turdagi nav yoki zot muhofaza qilinmaydigan mamlakatga olib chiqish orqali fuqarolik muomalasiga kiritilganidan keyin muhofaza qilinayotgan nav yoki zotning har qanday materialiga doir xatti-harakatlarga nisbatan patent egasining huquqi amal qilmaydi.
Agar navni yoki zotni sotish va boshqa usullarda o’tkazish ushbu nav yoki zotni keyinchalik ko’paytirishga qaratilgan bo’lsa yoxud tegishli oila turkumi yoki turdagi nav yoxud zot muhofaza qilinmaydigan mamlakatlarga ko’paytirish maqsadida navning o’simlik materialini yoki zotning nasl materialini olib chiqib ketish bilan bog’liq bo’lsa, ushbu modda birinchi qismining shartlari bu nav yoki zotlarga nisbatan tatbiq etilmaydi.
Ruxsat olmagan holda:
seleksiya yutug’ini etishtirish va takror etishtirish (ko’paytirish); seleksiya yutug’ini nav yoki nasllik kondistiyalariga etkazish;
muhofaza qilinayotgan seleksiya yutug’idan foydalangan holda yaratilgan mahsulotni sotishga taklif qilish, sotish va boshqacha tarzda fuqarolik muomalasiga kiritish;
saqlash, olib kirish, olib chiqish;
ma’lumotlar Apellyastiya kengashiga yoki talabnoma beruvchi yoxud patent egasining huquqlarini himoya qilishga qaratilgan rasmiy taomillarni amalga oshirayotgan shaxsga oshkor etilishini istisno qilgan holda, seleksiya yutug’iga oid tijorat siri hisoblangan ma’lumotlarni oshkor qilish patent egasi huquqlarining buzilishi deb e’tirof etiladi.
Patent o’zining butun amal qilish muddati davomida, agar:
seleksiya yutug’i patent berish sanasida yangilik yoki farqlanish mezonlariga mos kelmagan bo’lsa;
patent talabnoma beruvchi taqdim etgan seleksiya yutug’ining turdoshlik va barqarorlik mezonlariga mosligi to’g’risidagi tasdiqlanmagan ma’lumotlarga asosan berilgan bo’lsa, patentga nisbatan e’tiroz bildirilishi va u haqiqiy emas deb e’tirof etilishi mumkin.
Har qanday shaxs Apellyastiya kengashiga patentni ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan asoslar bo’yicha haqiqiy emas deb topish to’g’risida apellyastiya berishi mumkin.
Apellyastiya kengashi apellyastiya nusxasini patent egasiga jo’natadi, patent egasi uch oylik muddat ichida dalil-asosli javob qaytarishi lozim.
Apellyastiya kengashi, agar seleksiya yutug’ini qo’shimcha ravishda sinovdan o’tkazish zarurati yuzaga kelmasa, apellyastiya bo’yicha olti oy ichida qaror qabul qiladi.
Apellyastiya kengashining qarori ustidan qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran olti oy ichida sudga shikoyat qilinishi mumkin.
Patentning amal qilishi:
patentni o’z kuchida saqlab turganlik uchun patent bojlari belgilangan muddatda to’lanmasa;
patent egasi Patent idorasiga patentdan voz kechish to’g’risida ariza topshirsa, muddatidan ilgari tugatiladi.
Patentning amal qilishi muddatidan ilgari tugatilganligi to’g’risidagi ma’lumot Patent idorasining rasmiy axborotnomasida e’lon qilinadi.
Quyidagi hollarda:
seleksiya yutug’i bundan buyon turdoshlik va barqarorlik mezonlariga muvofiq kelmay qolsa;
patent egasi ixtisoslashgan tashkilotlar yoki Patent idorasining so’roviga binoan o’n ikki oy ichida urug’liklarni, ko’chat, nasl materiallarini, hujjatlar va axborotni seleksiya yutug’i o’z kuchini saqlab qolganligini tekshirish uchun taqdim etmagan yoki shu maqsadlarda seleksiya yutug’i joyning o’zida tekshirib ko’rilishi uchun imkoniyat yaratib bermagan bo’lsa;
seleksiya yutug’ining nomi bekor qilinayotgan, patent egasi esa boshqa munosib nomni taklif etmagan bo’lsa, patent bekor qilinadi.
Patentning bekor qilinganligi to’g’risidagi ma’lumotlar Patent idorasining rasmiy axborotnomasida e’lon qilinadi.
Patent egasi yozma ariza berib, patentdan voz kechish huquqiga ega.
Bir nechta patent egalaridan birining patentdan voz kechishi patentning amal qilishi tugatilishiga olib kelmaydi.
Patentdan voz kechish Patent idorasi patent egasidan yozma ariza olgan sanadan e’tiboran amal qila boshlaydi.
Patent egasi patentdan voz kechish niyati to’g’risida muallifni xabardor qilishi shart. Bunday holda muallif patentga egalik qilishda ustuvor huquqqa ega bo’ladi.
Agar patent litsenziya shartnomasining ob’ekti bo’lsa va basharti shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo’lmasa, patentdan faqat litsenziya egasining roziligi bilan voz kechish mumkin bo’ladi.
Patent olish huquqi, patent berish haqidagi talabnoma Patent idorasida ro’yxatga olinganligi natijasida kelib chiqadigan huquqlar, shuningdek patentdan kelib chiqadigan huquqlar har qanday yuridik yoki jismoniy shaxsga o’tkazilishi mumkin.
Huquqlarni boshqa shaxsga o’tkazish huquqlardan boshqa shaxs foydasiga voz kechish to’g’risidagi shartnoma yoki litsenziya shartnomasi asosida, shuningdek qonun hujjatlariga muvofiq meros bo’lib o’tishi orqali amalga oshirilishi mumkin.
Selekstiya yutug’idan boshqa shaxs foydasiga voz kechish to’g’risidagi shartnoma, shuningdek litsenziya shartnomasi Patent idorasida ro’yxatdan o’tkazilishi kerak.
Patent berilgan nav yoki zot litsenziya shartnomasining predmeti bo’lishi mumkin.
Patent egasi bo’lmagan har qanday yuridik yoki jismoniy shaxs patent bilan muhofaza qilinayotgan seleksiya yutug’idan patent egasining ruxsati bilangina litsenziya shartnomasi asosida foydalanishga haqlidir.
Patent egasi seleksiya yutug’idan foydalanish huquqini har qanday shaxsga berish (ochiq litsenziya) to’g’risida Patent idorasiga ariza topshirishi mumkin. Bu holda patentni o’z kuchida saqlab turganlik uchun undiriladigan patent boji ellik foizga kamaytiriladi.
Patent egasining ochiq litsenziyaga bo’lgan huquqni boshqa shaxsga berish to’g’risidagi arizasi chaqirib olinmaydi.
Ochiq litsenziya olish istagini bildirgan shaxs patent egasi bilan litsenziya shartnomasini tuzishi shart.
Patent egasi mutlaq litsenziya yoki nomutlaq (oddiy) litsenziya bergan holda seleksiya yutug’idan foydalanish huquqini boshqa shaxsga o’tkazishi mumkin.
Mutlaq litsenziya berilganida listenziat seleksiya yutug’idan litsenziya shartnomasida ko’rsatilgan doirada foydalanish uchun mutlaq huquq oladi, seleksiya yutug’idan foydalanish huquqining listenziatga berilmaydigan qismi listenziarda saqlanib qoladi.
Nomutlaq (oddiy) litsenziya berilganida listenziar seleksiya yutug’idan foydalanish huquqini listenziatga berib, patentdan kelib chiqadigan barcha huquqlarni, shu jumladan, boshqa shaxslarga litsenziya berish huquqini ham o’zida saqlab qoladi.
Agar patent egasi patent berilgan sanadan e’tiboran uch yil mobaynida seleksiya yutug’idan O’zbekiston Respublikasida foydalanmasa hamda litsenziya shartnomasi tuzishni rad etsa va agar, mazkur seleksiya yutug’idan foydalanmaslik jamiyat manfaatlariga daxl etadigan bo’lsa, bu seleksiya yutug’idan foydalanish istagidagi shaxs o’ziga majburiy litsenziya berishni so’rab ariza bilan sudga murojaat qilishi mumkin.
Majburiy litsenziya nomutlaq (oddiy) litsenziya tariqasida beriladi va uning egasiga patent egasidan dastlabki urug’lik, ko’chat yoki nasl materialini olish huquqini beradi.
Majburiy litsenziya faqat seleksiya yutug’idan ijozat etiladigan uslubda va litsenziyaga muvofiq foydalanilishini ta’minlay oladigan shaxsga beriladi.
Majburiy litsenziya patent egasining muhofaza qilinayotgan seleksiya yutug’idan foydalanishiga yoki seleksiya yutug’idan foydalanish uchun boshqa shaxsga litsenziyani berishiga to’sqinlik qilmaydi.
Agar etishtirilgan, takror etishtirilgan, nav yoki nasllik kondistiyasiga yoki keyinchalik ko’paytirish darajasiga etkazilgan urug’lik, ko’chat yoki nasl materiali o’zining morfologik, fiziologik va boshqa belgilari bo’yicha muhofaza qilinayotgan seleksiya yutug’ining rasmiy tavsifida aks ettirilgan ma’lumotlarga mos kelsa, seleksiya yutug’idan foydalanilgan deb hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslari seleksiya yutuqlarini qonun hujjatlarida belgilangan tartibda boshqa davlatlarda patentlash huquqiga ega.
Chet ellik yuridik va jismoniy shaxslar ushbu Qonunda nazarda tutilgan huquqlardan O’zbekiston Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslari bilan teng ravishda yoki kelishuv prinstipi asosida foydalanadilar.
Selekstiya yutuqlarini yaratish, huquqiy muhofaza qilish va ulardan foydalanish sohasidagi nizolar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hal qilinadi.
Selekstiya yutuqlari to’g’risidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo’ladilar.

2. 
   Selekstiya yutuqlari. O’simlik turlari va navlari, hayvon zotlari va ularga qo’yiladigan talablar
   

O’simliklarning yangi navlari va hayvonlarning yangi zotlari seleksiya yutuqlariga kiradi. Bunda nav va zotlar ma’lum nav va zotlardan aniq farqlari bilan ajralib turishi, etarli darajada bir xil va barqaror bo’lishi zarur. Bundan tashqari faqat O’zbekiston Respublikasida muhofaza qilinadigan botanik va zoologik turlarga kiradigan nav va zotlargina huquqiy muhofaza olishi mumkin.

Selekstiya yutuqlarini muhofazalash sohasidagi huquqiy bazani o’rganishni davom ettirishdan oldin bu sohada foydalaniladigan asosiy tushunchalarni ko’rib chiqamiz.
O’simlik navi nasldan-naslga barqaror ravishda o’tadigan belgilari bilan ajralib turadigan o’simliklar guruhidir. Bunday belgilar o’simlik genotipi yoki genotiplar kombinastiyasini tavsiflab berishi, bunda o’simliklar guruhi aynan shu botanik saksonga mansub boshqa o’simliklar guruhidan bir yoki bir necha belgilari bilan ajralib turishi zarur. Yangi nav sifatida bitta yoki bir nechta o’simlikni taqdim etish mumkin, faqat bunday qism yoki qismlardan navning butun bir o’simliklarini ko’paytirish mumkin bo’lsin. Navning muhofaza qilinadigan ob’ektlari klon, liniya, birinchi avlod, duragay va populyastiyalaridir.
Hayvonlar zoti deb genetik jihatdan belgilangan biologik va morfologik xususiyatlar hamda belgilarga ega bo’lgan hayvonlar (shu jumladan qushlar, hashoratlar,tut ipak qurti) yoki ularning duragaylari tan olinadi, bunda bu xususiyat va belgilarning ba’zilari aynan shu guruh uchungina xos bo’lishi va uni boshqa guruh hayvonlaridan ajratib turish zarur. Zot urg’ochi va erkak jinsiga mansub yoki naslchilik materiali bo’lishi mumkin. Zotning muhofaza qilinadigan ob’ektlari zot guruhlari, zot ichidagi (zonal) tiplar, zavod tipi, zavod liniyasi, oilalar, partenoklonlar, liniya va duragaylardir.
Qonunchilikka muvofiq O’zbekistonda seleksiya yutuqlariga huquqlar patent yoki guvohnoma bilan tasdiqlanadi.
Selekstiya yutuqlariga beriladigan bu ikki hujjatning bir-biridan farqi shundan iboratki, seleksiya yutug’iga patent to’liq ekspertiza o’tkazilgandan so’ng beriladi, guvohnoma berish uchun esa seleksiya yutug’ining bir xilligi va barqarorligini sinash kifoya. Bundan tashqari, guvohnoma O’zbekistonda muhofaza qilinmaydigan botanik hamda zoologik tur va zotlarga ham berilishi
mumkin.
Demak, seleksiya yutug’iga berilgan patent seleksiya yutug’ining yangiligi, uning farqli tomonlari, bir xilligi va barqarorligini, shuningdek patent egasining ushbu seleksiya yutug’ini nomlash, unga egalik qilish va foydalanish huquqini tasdiqlaydi.
Guvohnoma esa guvohnoma egasining faqat seleksiya yutug’ini nomlash, unga egalik qilish, foydalanish huquqini tasdiqlab beradi.
Ko’rsatilgan mutloq huquq shundan iboratki, muhofazalangan seleksiya yutug’ining urug’lik, ko’chat yoki zotchilik materiallari bilan ishlashni istagan har qanday shaxs patent yoki guvohnoma egasidan quyidagi harakatlar uchun ruxsatnoma olishi kerak:

• 
  nav va zotni ishlab chiqarish va ko’paytirish;
  
• 
  ekish kondistiyasigacha etkazish;
  
• 
  sotish uchun taklif etish;
  
• 
  sotish va sotishning boshqa shakllari;
  
• 
  O’zbekiston hududidan olib chiqish yoki uning hududiga olib kirish;
  
• 
  Yuqorida sanab o’tilgan maqsadlarda saqlash.
  

Selekstiya yutug’iga muhofaza hujjati olish uchun seleksiyachi, ish beruvchi va boshqalar patent yoki guvohnoma berilishi uchun tegishli talabnomani berishlari zarur. Talabnoma Davlat patent idorasi qoshidagi Selekstiya yutuqlari bo’yicha agentlikka topshiriladi.
Har bir talabnoma o’z ichiga

• 
  belgilangan shaklda patent yoki guvohnoma berilishi so’ralgan talabnoma;
  
• 
  seleksiya yutug’ini nomlash to’g’risidagi taklif;
  
• 
  nav, zotning tavsifi (texnik anketa);
  
• 
  namunalar suratlari;
  
• 
  talabnoma beruvchi o’tkazgan nav yoki zotni sinash natijalari to’g’risidagi hujjatlar;
  
• 
  shuningdek talabnoma beruvchining seleksiya yutug’idan foydalanilmaganligi va sotilmaganligi va uning yangilik talablariga muvofiqligi to’g’risidagi maxsus deklarastiyasini oladi.
  

Bundan tashqari, talabnoma berish, boshqa yuridik harakatlarni amalga oshirish uchun talabnoma beruvchi belgilangan miqdorda davlat boji to’lashi zarur. So’ngra har bir talabnoma bo’yicha seleksiya yutug’i ekspertizasi o’tkaziladi. Bunday ekspertiza o’z ichiga talabnomaning rasmiy ekspertizasi, nav yoki zotning yangiligini ekspertizadan o’tkazish va farqli, bir xilligi va
barqarorligini davlat sinovlarida aniqlashni o’z ichiga oladi.
Selekstiya yutug’ining yangiligini aniqlash uchun ixtisoslashgan tashkilotlar tomonidan ekspertiza va davlat sinovlari o’tkaziladi, ular ekspertiza va sinov natijalari bo’yicha Davlat patent idorasiga nav yoki zot to’g’risida tegishli xulosani taqdim etadilar. Shuni qayd etib o’tamizki, patent olish uchun talabnoma berilgan sanada seleksiyachi, uning huquqiy vorisi yoki ularning roziligi bilan urug’lik, ko’chat yoki naslchilik materiallari va boshqa shaxslarga sotilmagan yoki quyidagi joylarda foydalanish uchun berilmagan bo’lsa yangi deb hisoblanadi:

• 
  O’zbekiston hududida – talabnoma berilgan sanadan bir yil ilgari;
  
• 
  Boshqa davlatning hududida – talabnoma berilagan sanadan to’rt yil ilgari yoki bu uzum, yog’ochli, manzarali, mevali ekinlar va o’rmon daraxtlari bo’lsa, ko’rsatilgan sanadan olti yil ilgari.
  

Ekspertiza va sinovlar natijalari ijobiy bo’lganda patent yoki guvohnoma berish to’g’risida qaror qabul qilinadi, seleksiya yutug’i O’zbekiston Respublikasi Davlat seleksiya yutuqlari reestrida ro’yxatga olinadi va bu haqdagi ma’lumotlar rasmiy e’lon qilinadi. Shundan so’ng seleksiya yutug’i egasi patent yoki guvohnoma oladi.
Selekstiya yutuqlarini himoya kilishning tashkiliy asoslari O’zbekiston Respublikasining Davlat patent idorasi (matnda bundan keyingi Patent idorasi deb yuritiladi) seleksiya yutuklarini huquqiy jihatdan himoya qilish sohasidagi davlat siyosatnnp amalga oshiradi.
Patent idorasi seleksiya yutuqlariga patentlar va guvoxnomalar berish haqidagi talabnomalarni qabul qilib oladi hamda ko’rib chiqadi, seleksiya yutuqlari buyicha rasmiy ekspertiza o’tkazadi. Selekstiya yutuqlari davlat reestrini yuritadi (matnda bundan keyin Davlat reestri deb ataladi), himoya hujjatlari beradi, talabnoma materiallari va O’zbekiston Respublikasida ro’yxatga olinib, himoya qilinayotgan seleksiya yutuqlari haqidagi ma’lumotlarni rasmiy ravishda e’lon qiladi, ushbu Qonunni qo’llanish haqida qoida va tushuntirishlar chiqaradi.
O’zbekiston Respublikasi Qishloq xo’jaligi vazirligi Qishloq xo’jalik ekinlari navlarini sinash davlat komissiyasi. Chorvachilikda naslchilik ishlari bosh davlat inspekstiyasi (matnda bundan keyin ixtisoslashtirilgan tashkilotlar deyiladi) seleksiya yutuqlaridan xo’jalikda foydalanish sohasidagi davlat siyosatini amalga oshiradilar, talabnomada ko’rsatilgan seleksiya yutuqlarining himoyaga layoqatliligi) ekspertizasinn o’tkazadilar.
O’simlik navi yoki hayvon zotiniig seleksiyachisi. O’zining ijodiy mehnati bilan o’simlik navi yoki hayvon zotini yaratgan (aniqlagan yoki chiqargan) jismoniy shaxs o’simlik navi yoki hayvon zotining seleksiyachisi deb hisoblanadi.
Basharti, seleksiya yutug’inn yaratishda bir necha jismoniy shaxs ishtirok etgan bo’lsa, ularning hammasi seleksiyachi deb hisoblanadi. Selekstiyachilarga tegishli bo’lgan huquqlardan foydalanish tartibi ular o’rtasidagi bitimiga binoan belgilanadi.
Selekstiyachiping mualliflik xuquqi boshqaga o’tkazilmaydigan shaxsiy huquq bo’lib, muddatsiz himoya qilinadi.
Selekstiyachining muallifligini o’zlashtirib olish. Uni hammualliflikka majbur qilish qonunga muvofiq javobgarlikka tortishga sabab bo’ladi.
Selekstiyachining muallifligiga doir nizolar sud tartibida hal etiladi.
Selekstiyachi himoya hujjati berish haqidagi talabnomada, himoya hujjatida va seleksiya yutug’i xususida e’lon qilinadigan barcha materiallarda o’z nomi ko’rsatilishini talab qilish huquqiga ega. Patent idorasi patent egasi bo’lmagan har bir seleksiyachiga mualliflik huquqini, shuningdek seleksiya yutug’idan foydalanganlik uchun patent egasidan mukofot olish huquqini tasdiqlovchi seleksiyachi guvohnomasini beradi.
Xizmat tartibida yaratilgan seleksiya yutug’ining egasi. Basharti, seleksiyachi seleksiya yutug’ini yaratishda:
o’zi egallab turgan lavozimga xos vazifalarni bajargan bo’lsa;
seleksiya yutug’ini yaratish maqsadida o’z zimmasiga maxsus yuklatilgan vazifalarnn bajargan bo’lsa;
ish beruvchi yoki topshiriq bergan shaxs tomonidan o’ziga berilgan moddiy vositalar yoki moliyaviy mablag’lardan foydalangan bo’lsa;
ish beruvchi tashkilot ish jarayonida orttirgan, shu tashkilotning o’ziga xos jihatini tashkil etadigan bilim va tajribadan foydalangan bo’lsa, bunday yutuq xizmat tartibida yaratilgap deb hisoblanadi.
Basharti, seleksiyachi yaratilgan seleksiya yutug’i to’g’risida ish beruvchini xabardor qilgan kundan e’tiboran to’rt oy ichida ish beruvchi Patent idorasiga talabnoma topshirmasa, talabnoma topshirish huquqidan boshqa shaxs foydasiga voz kechmasa va seleksiya yutug’ini sir saqlash to’g’risida seleksiyachiga ma’lum qilmasa, seleksiyachi talabnoma topshirish va o’z nomiga patent yoki guvohnoma olish huquqiga ega bo’ladi. Bunday holda ish beruvchi patent egasiga shartnomada belgilangan miqdorda tovon to’lab o’z korxonasida seleksiya yutug’idan foydalanish huquqiga ega bo’ladi.
Ish beruvchi seleksiya yutug’ini sir saqlasa, u seleksiyachiga tegishli miqdorda haq to’lashi shart. Haqining miqdori shartnomada belgilanadi va u maxsus litsenziyaning bozor narxidan past bo’lmasligi lozim.
Basharti, seleksiya yutug’i xizmat tartibida yaratilgan bo’lsa, ushbu moddaning qoidalarini faqat ana shu seleksiyachiga (seleksiyachilarga), ish beruvchiga va topshiriq bergan shaxsga nisbatangina qo’llash mumkin.
Patent egasi bo’lmagan o’simlik navi yoki hayvon zotining seleksiyachisi o’simlik navi yoki hayvon zotiga doir litsenziyadan foydalanilganligi yoxud u sotilganligi uchun haq olish huquqiga ega.
Selekstiya yutug’iga bo’lgan huquqlarni boshqa shaxsga o’tqazish. Patent yoki guvohnoma olish huquqi. Patent yoki guvohnoma berish haqidagi talabnoma Patent idorasida ro’yxatga olinganligi tufayli kelib chiqadi. Shuningdek patent yoki guvohnomadan kelib chiqadigan huquklar har qanday jismoniy yoki yuridik shaxsga o’tkazilishi mumkin.
Hukuqlarni boshqa shaxsga o’tkazish huquqlardan boshqa shaxs foydasiga voz kechish shartnomasi yoki litsenziya shartnomasi asosida, shuningdek, qonun hujjatlariga muvofiq meros yoki vasiyatnoma orqali amalga oshirilishn mumkin.
Selekstiya yutug’iga egalik qilish huquqlarini boshqa shaxsga o’tkazish to’g’risida shartnoma, shuningdek litsenziya shartnomasi Patent idorasida ro’yxatga olinadi.
Selekstiya yutug’idan foydalanish huquqini boshqa shaxsga berish. Patent yoki guvohnoma berish haqidagi talabnomada yoxud berilgan patent yoki guvohnomada ko’rsatilgan nav yoki zot litsenziya shartnomasining mavzusi bo’lishi mumkin.
Patent egasi bo’lmagan har qanday jismoniy yoki yuridik shaxs patent yoki guvohnoma bilan ya’ni qilingan seleksiya yutug’idan patent egasining ruxsati bilangina litsenziya shartnomasi asosida foydalanishga haqlidir.
Patent egasi Patent idorasiga seleksiya yutug’idan foydalanish huquqini har qanday shaxsga berish to’g’risida ariza topshirishi mumkin (ochiq litsenziya). Bu holda patent yoki guvohnomani o’z kuchida saqlaganlik uchun undiriladigan boj yoki yig’im ellik foizga kamaytiriladi.
Patent egasining ochiq litsenziyaga bo’lgan huquqini boshka shaxsga berish to’g’risidagi arizasi chiqarib olinadi.
Ochiq litsenziyani sotib olish istagini bildirgan shaxs patent egasi bilan to’lovlar to’g’risida shartnoma tuzishi shart. Shartnoma tuzish shartlariga doir nizolar sud tomonidan qarab chiqiladi.
Patent egasi maxsus litsenziya yoki maxsus bo’lmagan (oddiy) litsenziya bergan holda seleksiya yutug’idan foydalanish huquqini boshqa shaxsga o’tkazishi mumkin.
Maxsus litsenziya berilganida listenziat seleksiya yutug’idan shartnomada aytib o’tilgan doirada foydalanish uchun mutlaq huquq oladi, seleksiya yutug’idan foydalanish huquqi listenziatga berilmaydigan taqdirda listenziarda saqlanib qoladi.
Maxsus bo’lmagan litsenziya berilganida listenziar seleksiya yutug’idan foydalanish huquqini listenziatga berib, seleksiya yutug’iga berilgan patent yoki guvohnomadan kelib chiqadigan barcha huquqlarni, shu jumladan uchinchi shaxslarga litsenziya berish xuquqini ham o’zida saqlab qoladi.
Patent idorasi ro’yxatga olingan litsenziya shartnomalari to’g’risidagi ma’lumotlarni e’lon qiladi.