Toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali s. A. Abdurahmonov

 
8-jadval
Boyitish fabrikalari ishchi maydonidagi changning 
ruxsat etilgan miqdori 
Chang hosil qiluvchi 
mahsulotlar 
Erkin kristalli
kremnezemning 
miqdori, % 
Havodagi changning 
ruxsat berilgan 
konsentratsiyasi, mg/m
3
 
Tog‘ jinsi 
>70 
1 
Tog‘ jinsi 
10-70 
2 
Silikatlar 
>10 
4 
Barit, apatit, fosforit 
<10 
6 
Sun’iy abrazivlar 
0 
5 
Sement, loy 
0 
6 
Ko‘mir 
>10 
2 
Ko‘mir 
<10 
4 
Ko‘mir 
0 
10 
Koks, izvestnyak 
1.7 – 4.5 
6 
 
13.2. Changlarni tutishning yo‘llari va samarali usullari 
Changli havo va gazlardan changlarni tutish quyidagi usullarda 
amalga oshiriladi:
– zarrachalarni gravitatsion kuch ta’sirida cho‘ktirish, yirik 
zarrachalarni tutishda qo‘llanilib, chang tutuvchi kamera va siklonlardan 
foydalaniladi; 
– changlarni markazdan qochma kuch ta’sirida tutish – bunda 
siklonlar va batareyali siklonlar qo‘llaniladi; 
– changlarni nam holda tutish. Har xil tuzilishga ega bo‘lgan 
uskunalarda changlarni suv bilan namlash orqali cho‘ktirish; 
– changlangan havo va gazlarni g‘ovak to‘siq orqali suzish 
(filtrlash); 
– changlarni elektr maydonida tutish, elektrofiltrlar yordamida; 
– kombinatsiyalashgan usullar, bunda nam va quruq usullarda 
changlarni tutish uskunalari birgalikda qo‘llaniladi. 

---

217 
Chang tutuvchi uskunaning ishlash samaradorligi tozalangan 
havodagi changning miqdori (bunda changning yo‘qotilishi aniqlanadi 
va atrof-muhitning ifloslanish darajasi baholanadi), FIK yoki tozalanish 
darajasi bilan baholanadi. 
Chang tutishning FIKi 

(%) deb tutilgan chang massasi Q
t
ni 
chang tutish uskunasiga beriladigan changning massasi Q
vx 
ga nisbatiga 
aytiladi: (13.1) 
η=100 * Q
t 
/ Q
vx
Foydali ish koeffitsiyentini changning dastlabki S
1
(mg/m
3
) va 
tozalangan S
2
(mg/m
3
) gazdagi konsentratsiyasi orqali ifodalanishi ham 
mumkin: (13.2) 
Z=100*( S
1
V - S
2
V) / (S
1
V) =100 (S
1
- S
2
) /S
1 
bu yerda: 
V – chang tutish uskunasiga keladigan gazlarning hajmi, m
3