Toshkent moliya instituti " Buxgalteriya hisobi va audit"

2-jadval
Foyda, tushum va aktiv hajmining o‘sishidagi muvofiqlik

Foydaning o‘sishi	Tushumning o‘sishi	Tushumning o‘sishi	%
F1/F0*100	F1/F0*100	A1/A2*100	100
O‘sishning muvofiqligi
F1/F0*100>ST1/ST0*100>A1/A2*100>100 yoki
100

Realizatsiya hajmi, ishlab chiqarish harajatlari va foyda ko‘rsatkichlari uzviy bog‘liqlikga ega. Realizatsiya hajmi orqali yalpi daromad, yalpi tushum ko‘rsatkichiga ega bo‘linadi. Uning ishlab chiqarish harajatlari bilan taqqoslash asosida foyda, natija ko‘rsatkichiga chiqiladi. Buni matematik ifodada quyidagicha tasvirlash mumkin.

F(D)=MSST-SMICHT(TSOQ)
Bunda;
F(D)-foyda(daromad); MSST-mahsulot sotishdan sof tushum; SMICHT (TSOQ)-mahsulotni ishlab chiqarish tannarxi (sotib olingan tovarlar qiymati). Buxgalteriya hisobida mahsulot chiqishi, harajat va natija olaqadorligini quyidagi bog‘lanishda hisobga olish tartibi ham belgilanadi.
Sotish hajmi - Harajatlar=Natija
Natijaviy ko‘rsatkich demakki, sotish hajmiga yoki tovaroborot ko‘rsatkichiga hamda, ishlab chiqarish harajatlari yoki tovarlarni sotib olish qiymatiga bog‘liq deb qaraladi. Uning birlik ifodasini esa quyidagicha tasvirlash mumkin.
N=D*B-D*T
N=D* (B-T)
Bunda; N-foyda; B-mahsulot birligini bahosi (so‘m); D-mahsulot birligi (dona); T-mahsulot birligini ishlab chiqarish tannarxi (so‘m). Yuqoridagi bog‘lanishdan natijaviy ko‘rsatkichni mahsulotning miqdori, bahosi va birlik tannarxiga bog‘liq ekanligi kelib chiqadi. Uning ifodasi bevosita natijaviy ko‘rsatkichni omilli tahlil etish imkonini ham beradi. Demak, natija o‘zgarishiga hisob-kitob qilinadigan quyidagi omillar ta’sir etishini izohlash mumkin; -ishlab chiqarilgan mahsulotlar birligini o‘zgarishi; -mahsulotlar birlik bahosining o‘zgarishi; -mahsulotlar birlik tannarxining o‘zgarishi; Marjinal foyda kontributsiyasiga nisbatan oladigan bo‘lsak ishlab chiqarish harajatlarini o‘zgaruvchan, o‘zgarmas harajatlarga tarkiblanishi, bog‘lanishni yanada murakkablashtiradi. Bunda ishlab chiqarish harajatlarining o‘zgarishida mahsulot (ish, xizmat)lar hajmini o‘zgarishi asos qilib olingan. Amaldagi tartib bo‘yicha shartli o‘zgaruvchan harajatlar tarkibdan chikarilgan. Ya’ni ishlab chiqarish harajatlari shartli o‘zgaruvchan va doimiy (o‘zgarmas) harajatlarga tarkiblanadi. ⁴ 3-jadval Mahsulot sotish hajmi, ishlab chiqarish harajatlari va natija aloqadorligini ko‘rsatkichlar tizimi

Daromad	Harajat	Natija
1	2	3
Mahsulot sotishdan sof tushum (2500.0 m.s.)	Sotilgan mahsulotni ishlab chiqarish tannarxi(2250.0 m.s.)	Mahsulot sotishdan yalpi foyda (250.0 m.s.)
	A)O‘zgaruvchan harajatlar(2000.0 m.s.)	Marjinal foyda (500.0 s.m.)
	B)O‘zgarmas harajatlar (250.0 m.s.)	Mahsulot sotishdan sof foyda(250 m.s.)
Operatsion faoliyatdan tushum(230.0 m.s)	Operatsion harajat (335.0 m.s)	Operatsion faoliyatdan foyda(zarar) (-105 m.s.)

Jadval natijalaridan shuni xulosa qilish mumkinki ; mahsulot sotishdanolingan sof tushum 2500.0 ming so‘mni va uning ishlab chiqarish tannarxi 2250.0 ming so‘mni tashkil etgan. Mahsulot sotishdan ko‘rilgan natija 250 ming so‘m ijobiy farqlanishga ega bo‘lgan.Umumiy ishlab chiqarish harajatlarining ichida 2000.0 ming so‘mi o‘zgaruvchan harajatlar, 250 ming so‘mi o‘zgarmas harajatlar sifatida belgilangan. Bu orqali mahsulot sotishdan marjinal foyda va sof foyda ko‘rsatkichlari aniqlangan