Toshkent moliya instituti m. S. Hojiyev, I. I. Meliyev, S. A. Djumanov moliyaviy hisobot auditi

6.1- rasm. Buxgalteriya hisobotida muhim xatoliklarni paydo bo’lishi 
sabablari
81
 
81
Расм muallif tomonidan tayyorlangan 
Ma’lumotlarni hisob va hisobotda aks ettirilishi bo’yicha xatolar 
 
Ataylab qilinmagan
Xatolar 
- Arifmetik xatolar 
- Buxgalteriya hisobi qoi-
dalarining 
fiskal 
xa-rakteri 
moliyaviy ah-volni noto’g’ri 
baholashga (investorlar uchun) 
olib keldi. 
- Talqin noto’g’ri: 
Balans vaqtida ba’zi faktlar 
hisobga olin-magan. 
Buxgalteriya hisobi va hisoboti 
to’g’risidagi qoidalar noto’g’ri 
qo’l-lanilgan: 
- Hisobot tuzish chog’ida 
- Yillik hisobotni tek-shirish 
chog’ida 
Ataylab qilingan nuqsonlar va noaniqliklar (me’yordan 
og’ish va suiste’mollar) 
- Buxgalteriya hisobi boshlang’ich xujjatlari va registrlarida 
muhim axborotning yashirilgan
- Buxgalteriya hisobi boshlang’ich xujjatlari va registrlarini 
soxtalashtirish, jumladan soxta hisob yozuvlari qilish (haqiqat 
mezoni bo’yicha sifatsiz yozuv) 
- Byudjetga to’lovlar bo’yicha imtiyozlarni asossiz qo’llanishi 
va qonunda tan olinadigan xara-jatlarni ko’paytirib ko’rsatish. 
- Xo’jalik operatsiyalari va voqealarni natija-larini noto’g’ri 
baholash. 
- Inventarizatsiyani aniq o’tkazish va uning ishonchli yakunini 
chiqarish qoidasini ataylab noto’g’ri qo’llanish. 
- Begona shaxslarga tegishli mulkni balansning aktiv qismida 
to’g’ri aks ettirilmagan. 
- Balans moddalarini yo’l qo’yib bo’lmaydigan holda aniq 
belgilamaslik. 

---

210 
Pul oqimlari bo’yicha buxgalteriya hisobvaraqlaridagi yozuvlar, buxgalteriya 
hisobvaraqlari korrespondentlanishi hamda pul ifodasida to’g’ri asoslanganligini 
aniqlash uchun tekshirilayotgan buxgalteriya yozuvlariga taalluqli bo’lgan va 
amalda sodir etilgan xo’jalik muomalalarini yozma ravishda tasdiqlovchi, 
buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga huquqiy maqom beruvchi dastlabki hujjatlarni 
diqqat
 
bilan o’rganib chiqish lozim. Amalda buxgalteriya hisobi va hisobotida tez-
tez uchraydigan muhim xatoliklarni ayrim vaziyatlar bo’yicha misollarda aniq 
belgilab olish lozim. 
Audit qilinayotgan buxgalteriya hisobotidagi ehtimoli bo’lgan xatolar va 
su’iiste’mollar tahlili ularni muayyan qo’shimcha belgilariga qarab farqlanmasa, 
to’la hisoblanmaydi. Masalan, auditorlar hisob va hisobotda xatolarni va 
me’yordan chekinishlarni, ya’ni g’arazlilikni, jumladan, su’iste’mol bilan bog’liq 
xatoliklarni quyidagi belgilarga ajratgan holda o’rganishlari lozim: 
a) xatolar-sabablar va xato-natija; 
b) bir martalik va doimiy; 
v) muhim va rasmiy; 
g) katta va arzimas; 
d) haqiqiy va loyihalashtirilgan kabilar. 
Xatolar to’g’risidagi auditorlik dalillarini ushbu va boshqa belgilarga qarab 
ajratish ob’ektdagi auditorlik ishlarining muhim elementlaridir. Busiz tekshirish 
chog’ida to’plangan axborot (auditorlik dalillari) xususida qaror qabul qilish qiyin. 
Xatoliklar aniqlangan hollarda auditor uning mohiyatini aniqlaydi, uning ba’zi 
jihatlari ishlarni keyinchalik davom ettirish chog’ida yangi shart-sharoitni taqozo 
qilishi mumkin. 
a) bir martalik xatolar xarakteri tasdiqlanishi lozim, ya’ni, tekshirishni davom 
ettirish chog’ida bu xatolar yana takrorlangani yoki takrorlanmaganiga alohida 
etibor berish kerak. 
b) xatolarning doimiy tusdaligi (ularning aniq bir vaqtda takrorlanishi) 
auditordan ichki nazorat xatari to’g’risidagi oldingi mulohazasini qayta ko’rib 
chiqishni talab qiladi; 

---

211 
c) xatolikning doimiy tusdaligi ichki nazoratga ishonish mumkin emasligini 
bildiradi, bunday vaziyatda mustaqil tekshirishga alohida e’tibor berilishi kerak.