Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-3832 03.07.2018dagi 
“O’zbekiston Resbublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi qarori

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
ne’matlarining ustuvor o‘rni bilan tavsiflanadi. Ikkinchidan, raqamli iqtisodiyot – 
bu o’ziga hos nazariya bo‘lib, uning o‘rganish ob’ekti, axborotlashgan 
jamiyatjarayonlari hisoblanadi. Raqamli iqtisodiyot nazariyasi o‘z rivojlanishining 
boshlang‘ich davridadir, chunki tsivilizatsiyaning raqamli axborot bosqichiga 
o‘tishi bir necha o‘n yilavvalgina boshlangan.“
Raqamli iqtisodiyot
” atamasi ilmiy 
amaliyotga ispaniyalik va amerikalik sotsiolog, axborotlashgan jamiyatning 
yetakchi tadqiqotchisi Manuel Kastels tomonidan kiritilgan. Bu borada u o‘zining 
“
Axborot davri: iqtisod, jamiyat va madaniyat
” nomli uch jildli monografiyasini 
chop etgan. Hozirgi vaqtga kelib, raqamli iqtisodiyot nazariyasi to‘laligicha hali 
shakllanmagan va ko‘pchilik iqtisodchilar tomonidan keng miqyosda 
o‘rganilmoqda.Ilmiy adabiyotlarda hozirgi zamon “
Yangi raqamli iqtisodiyoti
” turli 
xilatamalar bilan nomlanadi. Masalan, “
postindustrial iqtisodiyot
” (D.Bell), 
“
axborotlashgan 
iqtisodiyot
” (O.Toffler), “
megaiqtisodiyot
” (V.Kuvaldin), 
“
axborot va aloqaga asoslangan iqtisodiyot
” (I.Niniluto), “
texnoiqtisodiyot yoki 
raqamli iqtisodiyot
” (B.Geyts), “
bilimlarga asoslangan iqtisodiyot
” (D.Tapskott). 
Ushbu tushunchalarni bog‘lab turadigan omil – bu iqtisodiy jarayonlarning 
globallashuv jarayonida raqamli axborot texnologiyalarining birlamchi o‘rinni 
egallashi bo‘lib hisoblanadi.Raqamli iqtisodiyot haqida so‘z borar ekan, 
axborotlashgan jamiyatga ta’rif berib o‘tish o‘rinlidir.Axborotlashgan jamiyat deb, 
unda faoliyat yuritayotgan kishilarning ko‘p qismi axborotni, ayniqsa, uning eng 
oliy shakli bo‘lgan bilimlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va sotish bilan 
band bo‘lgan jamiyatga aytiladi. Jamiyat va iqtisodiyot rivojlanishining bu 
bosqichiga jamiyat hayotida axborot, bilim va axborot texnologiyalari 
ahamiyatining yanada oshishi xosdir.Raqamli iqtisodiyot ustivor bo’lgan 
axborotlashgan jamiyatgata’rif berishdaiqtisodchilar turli texnologik, iqtisodiy, 
mehnat, fazoviy, iste’mol va kreativ mezonlardan foydalanadilar. Yuqoridagi 
axborotlashgan jamiyat bilan bog’liq bo’lgan masalalarni oydinlashtirgandan so’ng, 
elektron tijotat va elektron biznes olamiga sayohatimizni boshlaymiz. Hozirgi 
davrda barcha rivojlangan mamlakatlarda tezkor sur’atlar bilan rivojlanayotgan 
raqamli iqtisodiyotning asosiy qo’llanilish sohalaridan biri –elektron tijorat, 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
elektron biznes hamdablokcheyn va kriptovalyutalar bilan amalga oshiriladigan 
turli xildagi moliyaviy operatsiyalar bo’lib, ularda faol va ishning ko’zini bilgan 
xolda ishtirok etish uchun ularning ma’no-mohiyatini bilish juda muhimdir. Shuni 
alohida ta`kidlash kerakki, elektron tijorat tizimlari, blokcheyn va kriptovalyutalar 
bilan ishlashning boshqalaridan asosiy farqi – ularning tuzilmasi tarqoq 
(
markazlashmagan
) xoldaligidir. Bunday tizimlarda biror bir yagona markaz yoki 
bank mavjud emas va barcha ishtirokchilar tarmoq