Toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva pul, kredit va

Tayanch so’zlar
inflyatsiya;
devalvatsiya;
sudraluvchi inflyatsiya;
denominatsiya;
suzib yuruvchi inflyatsiya;
revalvatsiya;
giperinflyatsiya;
dezinflyatsiya
deflyatsiya;
baholar indeksi;
pul massasi;
inflyatsiya sur’ati.
pul islohoti;
pul muomalasi qonuni;
68 

---

O’z bilimini tekshirish bo’yicha savollar
1.
Inflyatsiya qanday hollarda yuzaga keladi? 
2.
Pulning qadrsizlanishi deganda nimani tushunasiz? 
3.
Inflyatsiyani qanday turlarini bilasiz? 
4.
Pul massasini boshqarish usullari? 
5.
Inflyatsiyaning ichki va tashqi omillari deganda nimani tushunasiz? 
6.
Inflyatsiyani namoyon bo’lish shakllarini keltiring? 
7.
Inflyatsiyani keltirib chiqaruvchi omillarni sanang? 
8.
Qanaqa inflyatsiyaga qarshi kurashish yo’llari mavjud? 
9.
Pul muomalasini barqarorlashtirish deganda nimani tushunasiz? 
10.
Qanday pul islohoti turlarini bilasiz ? 
69 

---

V BOB. PUL NAZARIYASI
1-§. Pul nazariyalari to’g’risida umumiy tushuncha
Pul nazariyalari - pul tabiati va pulning ishlab chiqarishni shakllantirishga 
ta’siri haqidagi nazariyalardir. Bu nazariyalar kapitalistik ishlab chiqarish usuligacha 
bo’lgan davrda vujudga keldi. Kapitalistik ishlab chiqarish usuli davrida, pul-tovar 
munosabatlari xo’jalik sohasining hamma tarmoqlarini qamrab olgan davrdagina pul 
nazariyasi keng tarqaldi.
Pul va uning sotib olish quvvati orasidagi munosobat pul nazariyalarining 
markaziy masalalaridan biri bo’lib kelgan. Xullas, iqtisodchilarning pulning 
mohiyati, uning funktsiyalari va pul muomalasiga bo’lgan qarashlari pul 
nazariyalarini keltirib chiqardi.
Ilk tarihiy pul nazariyalari sifatida nominallik va metallik nazariyalarini 
keltirishi mumkin. Kapitalizm taraqqiyoti bilan birga bu nazariyalar ham o’zgarib 
yangi, miqdoriy nazariyaning paydo bo’lishiga asos bo’ldi.
Yoozirgi kunda monetarizm va iqtisodni pul-kredit munosobatlari orqali 
tartiblashtirish nazariyalari ham mavjud. Ammo eng asosiy pul nazariyalari sifatida 
metall, nominal va miqdoriy pul nazariyalari tadqiqot qilib kelinmoqda.
Pul nazariyalarining kelib chiqishiga asosiy sabab ishlab chiqarishning taraqqiy 
etishi va pul muomalasining taraqqiyotdan ma’lum darajada oqsashini oldini olish va 
uni rivojlantirish masalasi hisoblanadi.
Qo’l mehnatidan manifakturaga, manifakturadan sanoat ishlab chiqarishiga 
o’tilishi bilan xalq xo’jaligida mehnatning integratsiyalashuvi ham kuchaya bordi. 
Buning natijasida xo’jalik yurituvchi sub’ektlar orasidagi pullik munosabatlar ham 
murakkablasha boradi. Feodalizmgacha bo’lgan naqd pullik munosobatlar bu davr 
talablariga javob bera olmay qoldi. Buni biz Evropadagi XV asrdagi «pul 
ocharchiligidan» dan ko’rishimiz mumkin. Xuddi shu davrdan boshlab pul 
nazariyalari to’g’risidagi ilk fikrlar yuzaga keldi. Bu nazariyalarning o’sha davrdagi 
muammolarini echishdagi roli beqiyos bo’ldi. Ilk bor vujudga kelgan pul nazariyalari
70

---

bu metallik va nominallik pul nazariyalari hisoblanadi. Quyida biz pul 
nazariyalarning ba’zi birlariga qisqacha ta’rif berib o’tamiz
71 

---