Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti "tasdiqlayman"

Insert jadvali 
AutoCAD da jismlarni uch o‘lchamli loyihalashda zarur bo‘lgan buyruqlar 
panellari
V 
(men bilgan) 
- 
(men bilganga zid) 
+ 
(men uchun yangi) 
? 
(menga tushunarsiz) 
15-16 -mavzu
: 
Yig‘ish chizmasidagi 2ta o‘zaro birikuvchi nostandart detal ish chizmasini 
bajarish.
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: 
Talabalarga grafik ish-“Yig‘ma birlik chizmasini detallarga 
ajratish”, grafik ish-“Yig‘ma birlik chizmasini tuzish” vazifalarini tushintirish, tarqatish, va metodik 
tavsiya hamda ko‘rsatmalar berish.

---

113 
Vizual amaliy materiallar 
O‘quvchi va talabalar bu mashg‘ulotlarda. Buning uchun, ularga yig‘ma birlikning yig‘ish 
chizmasi ustozlari tomonidan tarqatiladi. Ular, avval vazifa qilib berilgan detallarning eskizlarini 
homaki qilib o‘z daftarlarida, etarli ko‘rinishlari, kesim va qirqimlari hamda o‘lchamlarini qo‘yib 
oladilar. So‘ngra ularni to‘g‘riligiga ishonch hosil qilib bo‘lgach, kompyuterda bajarish tavsiya 
etiladi.
Grafik ishida bajariladigan yig‘ma birlik tarkibiga kiruvchi 3 yoki 4 ta detallarning ishchi 
chizmalari DSTlari talablariga muvofiq bajariladi. Yoki grafik ishiga yig‘ma birlikning aslidan, 
ya’ni talabalar o‘zlarining «Yig‘ish chizmasi» vazifasidagi uzelning 3 yoki 4 ta detallarining ishchi 
chizmalarini vazifa sifatida bajarishlari ham mumkin.
Grafik ishi uchun vazifa ilovada keltirilgan bo‘lib talaba uni shaxsiy, ya’ni guruh 
jurnalidagi tartib raqamiga mos bo‘lgan variantini, yig‘ma birlik chizmasining vazifasi qilib olinadi. 
Bu chizmadan guruh o‘qituvchisi tomonidan ajratib olishga 3 yoki 4 ta detallar vazifa sifatida 
belgilab beriladi. Mazkur vazifani belgilashda ularni bir-birlari bilan qulay va oson, hamda oddiy 
biriktirish detallari yordamida birikishini ham nazarda tutish lozim bo‘ladi.
Grafik ishini bajarishdan ko‘zlangan asosiy maqsad talabalarning chizmachilikdan va 
kompyuter grafikasidan olgan bilim, ko‘nikmalarini mustahkamlab, ularni kompyuterda chizma 
bajarish malakalalarini oshirishdan iborat.
Grafik ishi ikkita yoki uchta A3 formatga bajiriladi. Formatlar soni vazifadagi detallarning 
o‘lchamlariga hamda sodda yoki murakkabligiga bog‘liq bo‘ladi.
Grafik ishini bajarish uchun tavsiyalar va uslubiy ko‘rsatmalar 
Grafik ishini quyidagi ketma-ketlikda bajarish tavsiya etiladi:
1. Yig‘ma birlik chizmasidan ajratib olishga belgilangan detallarini tahlil qilib, ularning 
chizmasi o‘qiladi, ya’ni fazoda ko‘z oldiga keltirib tasavvur qilinadi. Masalan, vazifani bajarish 
uchun «Reduktor» yig‘ma birligidan (uzelidan) quyidagi 1(Korpus), 2(Prizma), 3(Vilka) va 6(Vint) 
detallar berilgan bo‘lsin, (1- rasm). 
Bu bosqichda har bir detalning nomi, materiali va qanday geometrik sirtlardan tuzilishi 
hamda, boshqa detallar bilan birikish turlari aniqlanadi. Har bir detalning qanday oddiy sirtlardan 
tashkil topganligi, uni yig‘ish chizmasidagi barcha ko‘rinishlardagi tashqi va ichki konturlari, 
hamda kesim va qirqimdagi shtrixovkalash yo‘nalishlari diqqat bilan ko‘zdan kechiriladi. Har bir 
detalni bunday tahlil qilish asosida, ularning bosh ko‘rinishlari va ko‘rinishlar soni aniqlanadi. Shu 
asosda ularni homaki, ya’ni eskiz ko‘rinishidagi chizmasini daftarga chizib olinadi yoki to‘g‘ridan-
to‘g‘ri kompyuterda bajarishga kirishiladi. 
2. Har bir detalning chizmasi XI-mashg‘ulotda bajarilgan grafik ishidagi vazifa kabi tavsiya 
etilgan bosqichlarda bajariladi va chizma qog‘oziga chiqarishga taxt qilinadi. 
Bunda, o‘lchamlar qo‘yishda detallarning bir-birlari bilan birikmada bo‘ladigan sirtlari 
o‘lchamlarning bir-biriga mos bo‘lishi nazarda tutilishi shart. Aks holda ularni yig‘ib, «Yig‘ma 
birlik chizmasini bajarish»da, ya’ni grafik ishini bajarishda qo‘shimcha muammolarga olib keladi.
Grafik ishini taxt qilish
Uni xotirada saqlash va chizma qog‘oziga chiqarish Yig‘ma birlik tarkibiga kiruvchi 
chizmasi taxt qilingan detallardan keyinchalik yig‘ish chizmasini bajarishda foydalanish uchun, 
Talabalarning e`tiborini jalb etish va bilim darajalarini
aniqlash uchun tezkor savollar
1. III-grafik ish 
«
Yig`ma birlik chizmasini detallarga ajratish»ning maqsadi va mazmunini aytib bering? 
2. Yig`ma birlik tarkibiga kiruvchi detallarni ajratib ishchi chizmalarni bajarish qanday tartibda 
bajariladi? 
3. Yig`ma birlik tarkibiga kiruvchi detallarning qanday o’lchamlarini qo’yishda, alohida ahamiyat 
beriladi?

---

114 
ularni «Sozdat blok» buyrug‘idan foydalanib bloklar ko‘rinishida hotiraga saqlab qo‘yiladi. 
CHizmalari taxt qilingan detallarni III-grafik ishi sifatida chizma qog‘oziga chiqarib olinadi. 
1, 2 va 3 rasmlarda yuqorida III-grafik ishiga vazifa qilib berilgan detallarning ishchi 
chizmalari ko‘rsatilgan. 2- rasmda «Korpus»ni, 3- rasmda «Prizma» va 4- rasmda «Vilka» bilan 
«Vint»ning chizmalari tasvirlangan. 
Ushbu konduktor, chizmada ingichka chiziq bilan tasvirlangan detalga ikkita tsilindrik 
teshik parmalash uchun mo‘ljallangan. Ishlov beriladigan detal, 3-detal ichiga kiritiladi va u 4-
detalga tiralib turadi. Ya’ni u, 3-vilka va 6-vint yordamida mahkam siqiladi. Kesuvchi parmani o‘q 
bo‘ylab yo‘nalishi, 5-konduktor yordamida ta’minlanadi. 1-detal-yo‘naltiruvchi korpus staninaga 
to‘rtta bolt bilan maxkamlanadi. 2-prizmani parmaga-sverloga nisbatan to‘g‘ri o‘rnashuvi aniqlanib, 
bu o‘zgarmas vaziyatni 12-bolt bilan maxkam qotiriladi.
F
or
mat
Z
ona
P
oz
.