Tovuqsimonlar,asosiy turlarining hayoti” mavzusidagi kurs ishi chirchiq-2023 Mundarij a

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI

BIOLOGIYA –60110900

Pardaboyeva Aziza Ibroximovnaning
“Tovuqsimonlar,asosiy turlarining hayoti” mavzusidagi

KURS ISHI

CHIRCHIQ-2023
M u n d a r i j a Kirish........................................................................................................................3
1 - bob. Tovuqsimonlar – Calliformes turkumlari xaqida malumot ........................6
2 - bob.Tovuqsimonlarning tarqalishi, biologiyasi va ahamiyati ...........................10
2.1. Kaklik – Alectoris chukar……………………………………………………10
2.2. Bedana – Coturnix coturnix………………………………………………….13
2.3. Qirg`ovul – Phasianus colchicus……………………………………………..16
Xulosalar …………………………………………………………………………23
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………..25


Kirish
Qushlar – pat va parlar bilan qoplangan gomoyoterm amniotalar bo‘lib, ularning oldingi oyoqlari qanotga aylangan. Bir qator morfologik, anatomik belgilari bilan o‘zgalarning bevosita ajdodlariga, yani sudralib yuruvchilarga o‘xshash. Bu o‘xshashlik keyingi oyoqlarining barmoqlarida shox tangachalarning borligi bilan, tumshug‘ini shox qoplamini bo‘lishi va teri bezlarining bo‘lmasligida, terini quruq bo‘lishida ko‘zga yaqqol namoyon bo‘ladi. Qushlarning miya qutisi diopsid tipda. Ammo ustki yoy redukstiyalangan, ensa bo‘rtmasi bitta bo‘ladi. Yana sudralib yuruvchilardagidek suyaklar ham mavjud Oyoqlarida interkanal va intertarzal bo‘g‘imlar xosil bo‘lgan. Qovurg‘alarida ilmoqsimon o‘simtalari bor. Yurakdan arterial qon o‘ng aorta yoyi orqali chiqadi. Periferik qon aylanish sistemasi reptiliyalarnikiga yaqin. Ayirish sistemasining tuzilishi va embrional rivojlanishida ham o‘xshash jihatlari bor.
Ammo, evolyutsiya davomida ayrim qayta hosil bo‘lgan morfologik belgilari qushlarning deyarli barcha organlar sistemasini o‘zgartirgan va organizmda fiziologik jarayonlarning yuqori darajada borilishi, jadallashishini taminlagan. Natijada hayot faoliyatining umumiy darajasi kuchaygan va shu asosda havoni egallash, uchish uchun keng, qulay imkoniyat yaratilgan. Xuddi shunday qushlarda yer yuzasida yurish, daraxtlar uchida yurish, saqlanish va bir qancha turlarda esa suvda, uning yuzida harakatlanish ham saqlangan. Qushlarning hatti – harakatlari ancha murakkablashgan, takomillashgan, xilma – xillashgan, tur ichidagi o‘zaro munosabatlar va muhit bilan aloqadorlik qilish ham tarkib topgan.
Qushlarni sudralib yuruvchilardan ajralib turuvchi morfologik va boshqa xususiy belgilari ham ko‘p, turlicha. Yana organizmda, issiqlik almashinuvini boshqaruvchi va gavdani qulay kompakt ixchamligini taminlovchi par va patlar bilan qoplanganligini aytish joiz. Uchganda patlar yoyiq shaklga kiradi. Ayniqsa, qanot, dum patlarida bu holat xarakterli. Oldingi oyoqlarni qanotga aylanishi ular skeletida, muskul tizimida, yelka kamarida ancha yangi tizimlarni paydo qilgan. Ayni holda orqa oyoqlari va chanoq kamari skeleti, muskullar orasidagi o‘zgarishlar yerda yurish, suvda suzish, sho‘ng‘ish uchun imkon beradi. Suyaklarning pnevmatizastiyalanishi (g‘ovakligi, o‘zida havoni saqlashi) ularni mustahkam bo‟lishiga olib kelgan. Umurtqalarning geterostel tipdaligi tananing bo‘yin qismi, boshini harakatchan bo‘lishini keskin oshirgan. Sezgi organlari – eshitish, ko‘rishning funkstional ahamiyati kuchaygan. Bosh miyaning progressiv rivojlanishi fazoda mo‘ljal olishni imkonini kengaytirgan, etologik xususiyatlarni jadallashtirgan, chunonchi individual tajriba rolini oshishiga olib kelgan, shu asosda murakkab shartli reflekslar paydo bo‘lgan. Tumshuqning funkstiyasi kuchaygan, qushlarda tishlar redukstiyalangan bo‘lsa ham, oziqaviy ixtisoslashish turli – tuman tus olgan va istemol qilinadigan oziqalar spektrini kengaytirgan.
O‘z navbatida ovqat hazm qilish sibelasida yangi, katta tuzilishlar – muskulli oshqozonning alohidalanishi, ichakning uzunlashishi va boshqa xossalar ovqatni hazm qilishni ancha yaxshilagan. O‘pka va havo xaltachalari, ular o‘rtasidagi munosabatlar nafas olishni jadallashtirgan. Katta va kichik qon aylanish doiralarining to‘liq ajralishi bilan xujayra, to‘qima organlarning kislorod, oziqa moddalari bilan taminlanishi va is gazi parchalanishi mahsulotlarini ayirish yaxshilangan.
Nafas olish, qon aylanishi va ovqat hazm qilishni kuchayishi oqibatida moddalar almashinuvi ortgan, tanada hosil qilingan issiqlikni saqlash, uni chiqarishni tartibga keltiruvchi fizik va kimyoviy termoregulyastiya mexanizmlari shakllangan. Natijada qushlarning tashqi muhit temperaturasiga nisbatan ekologik valentligi yuqori bo‘lgan. Uya qurish, tuxumni bosishi, jo‘jalarni oziqlantirishda ota – ona qushlarning roli ko‘paygan. Nasl uchun qayg‘urishning kuchayishi ontogenezning boshlang‘ich etaplarini davom etish muddatlari bir muncha qisqargan, embrional o‘lish darajasi kamaygan.
Yuqorida aytilgan qushlar uchun xos xususiyatlar ularni yer sharida keng tarqalishiga olib kelgan va amalda qushlar quruqlikdagi barcha yashash joylarini egallagan, bir qismi suv hayot muhtini tanlagan, unga nisbatan moslashgan.
Shu bilan birga urchishga chuqur ixtisoslashish sinf darajasida adaptiv radiastiyani cheklashishiga olib kelgan. Qushlar orasida yer ostida yashovchi va doim suvda yashovchi turlarni yo‘qligi buni tasdiqlaydi. Qushlarning katta – kichikligida (razmerida) farqlar uncha katta emas. Buni qushlarni sut emizuvchilardagi holat bilan taqqoslaganda payqash qiyin emas. Qushlarni klassifikastiyalash sohasida hozirgacha umumiy deb qabul qilingan sistema yo‘q. Shuning uchun turli tadqiqotlar sinfda turlar sonini har xil qilib ko‘rsatadilar.
Shunday qilib hozirgi yashab turgan qush turlarining soni 8600 tani tashkil etadi. Bu turlar asosan tipik qushlar kenja sinfining pingvinglar, ko‘krak tojsizlar, tipik qushlar (ko‘krak tojlilar) degan katta turkumlarga mansub.