Transport logistikasi
Yüklə 32,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Logistika xarajatlari
(logistik xarajatlar) - logistika operatsiyalarini oʻtkazish qiymati; tarqatish xarajatlari va ishlab chiqarish xarajatlarining bir qismini oʻz ichiga oladi. Logistika xarajatlari korxonalar tomonidan mijozlarning buyurtmalarini bajarish boʻyicha oʻz vazifalarini bajarishi natijasida mehnat, moddiy, moliyaviy va axborot resurslarining qiymatini anglatadi. Savdo aylanmasi xarajatlari (ulgurji savdo va chakana savdoda tarqatish xarajatlari) - mahsulotlar yetkazib beruvchidan iste‘molchiga oʻtishiga sarflangan tirik va moddiylashtirilgan ishchi kuchi pul shaklida xarakterlanadigan xarajatlar. Savdo aylanmasi xarajatlari alohida xarajatlar moddalaridan iborat: savdo ishchilarining ish haqi, savdoda sanoat iste‘moli va xalq xoʻjaligining boshqa tarmoqlari (transport, aloqa, kommunal xizmatlar va boshqalar) xizmatlariga haq toʻlash. Savdo aylanmasi xarajatlari savdo rentabelligi va savdo korxonalari daromadlarini belgilovchi asosiy omildir. Ishlab chiqarish xarajatlari yoki ishlab chiqarish xarajatlari (ishlab chiqarish xarajatlari) - ijtimoiy mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida yashash va moddiylashtirilgan ishlarning umumiy qiymati; iste‘mol qilingan ishlab chiqarish vositalarining qiymatini va yangi yaratilgan barcha qiymatlarni oʻz ichiga oladi. Transport xarajatlari - transport va xarid xarajatlarining bir qismi; mahsulotni ishlab chiqarish joylaridan toʻgʻridan-toʻgʻri iste‘molchilarga jamoat transportida va oʻz transportida amalga oshiriladigan transport xarajatlari. Ushbu xarajatlar transport tariflari va transport tashkilotlarining turli toʻlovlarini toʻlash, oʻz transportini saqlash xarajatlari, yuklarni tushirish va tushirish, yuk tashish va boshqa xarajatlarni oʻz ichiga oladi. Transport xarajatlari - bu mahsulot aylanish sohasidagi ishlab chiqarish jarayonini davom ettirish bilan bogʻliq qoʻshimcha xarajatlardir. Saqlash xarajatlari - tarqatish xarajatlari va logistika xarajatlari; mahsulotlar xavfsizligini ta‘minlash bilan bogʻliq xarajatlar. Ular ishlab chiqarish jarayonini aylanma sohada davom ettirish natijasida kelib 35 chiqadigan qoʻshimcha xarajatlardir. Biroq, ular ishlab chiqarishning uzluksizligini ta‘minlash uchun zarur boʻlgan mahsulot zahiralarining me‘yoriy hajmini saqlagan taqdirdagina samarali hisoblanadi. Saqlash xarajatlariga omborlarni saqlash xarajatlari, ombor xodimlarining ish haqi, tabiiy tortish me‘yorlari doirasidagi mahsulotlar tanqisligi, ma‘muriy va boshqa xarajatlar kiradi. Ushbu xarajatlarni qisqartirishga aylanmani jadallashtirish, moddiy boyliklar saqlanishini ta‘minlash, zamonaviy ombor texnologiyalari va boshqalarni kiritish orqali erishish mumkin. Saqlash qiymati zahiralarni shakllantirish va saqlash narxining 40% ga etishi mumkin. Mahsulotning ishlab chiqarish funksiyalari va uning aylanish funksiyalari faoliyatning mustaqil sohalariga boʻlinishi sharoitida, ishlab chiqarish tannarxi va taqsimlash xarajatlari, bir tomondan, ishlab chiqarish korxonalari va mahsulot boʻyicha logistika operatsiyalarini amalga oshiruvchi korxonalar, boshqa tomondan iste‘molchilarga sotish orqali taqsimlanadi. Amalda, moddiy ishlab chiqarish sohasidagi korxonalar ishlab chiqarish faoliyati bilan bir qatorda muomalada ma‘lum funksiyalarni ham bajarishi mumkin, aylanish sohasidagi korxonalar esa, real sotilgan mahsulotlarga qoʻshimcha ravishda, ishlab chiqarish faoliyatini davom ettiradigan ba‘zi funksiyalarni bajarishi mumkin. Dastlab, logistika xarajatlari mahsulotlarni tashish (transport, omborxona, buyurtmalarni qayta ishlash va boshqalar) boʻyicha operatsiyalarning umumiy xarajatlarini oʻz ichiga olgan. Soʻngra, logistika xarajatlari tayyor mahsulotni tashish, shu jumladan ularni saqlash va inventarizatsiya qilish, qadoqlash va qoʻllab-quvvatlashga sarflanadigan xarajatlarni optimallashtirish sifatida koʻrib chiqilgan (ehtiyot qismlar, sotishdan keyingi xizmat). Logistika funksiyalari integratsiyasi munosabati bilan koʻplab kompaniyalar oʻzlarining logistika faoliyatida ―umumiy taqsimot xarajatlari‖ tushunchasini qabul qildilar. Ular ishlab chiqarishni moddiy resurslar bilan ta‘minlashga sarflanadigan xarajatlarni oʻz ichiga olgan boʻlib, bu xizmat koʻrsatish darajasi bilan bogʻliq qarorlar mahsulot- 36 moddiy zahiralar hajmiga sezilarli ta‘sir koʻrsatishini va shuning uchun logistika tizimiga kiritilishi zarurligini tushuntirdi. Bir tomondan, ishlab chiqarishni moddiy-texnik ta‘minoti bilan, ikkinchi tomondan, turli sohalarning tayyor mahsulotlarini taqsimlash bilan bogʻliq xarajatlar nisbati tahlili shuni koʻrsatdiki, ikkinchisi avvalgisidan ikki-uch baravar katta boʻlishi mumkin. Kelajakda ishlab chiqarish sohasini ratsionalizatsiya qilish boʻyicha tadbirlarni alohida koʻrib chiqish rad etildi va umumiy xarajatlar usuli firmalarning tijorat amaliyotiga joriy etila boshlandi. Boshqacha aytganda, ―bir soyabon prinsipi‖ deb nomlangan xarajatlarning umumiy miqdorini tahlil qilish boshlandi. Amaliyotda logistika xarajatlari boshqaruv vositasi sifatida ishlaydi. Logistika xarajatlari tarkibini aniqlash va xarajatlarni tahlil qilish menejmentning barcha darajalarida iqtisodiy asoslangan biznes qarorlarini qabul qilishga yordam beradi. Logistika xarajatlari darajasi korxonaning iqtisodiy holatiga va uning raqobatdoshligiga ta‘sir qiladi. Logistika xarajatlarining pasayishi, foyda asosida oʻsishi korxonaning moliyaviy imkoniyatlarini oshiradi, iqtisodiy mustaqilligini kengaytiradi. Iqtisodiy rivojlangan davlatlarning tijorat amaliyotida logistika xarajatlarini hisobga olish ularni tartiblash, rejalashtirish va tahlil qilish yagona logistika tizimiga integratsiyalashgan, bu sizga logistika faoliyati jarayonida buzilishlarni tezda aniqlash va bartaraf etish imkonini beradi. Shu bilan birga, u yoki bu mahsulotni sotib olish, ma‘lum bir joyda ishlab chiqarish yoki u yoki boshqa tarqatish kanalidan foydalanish uchun korxonaning rentabelligi toʻgʻrisida savollar hal qilinadi. Logistika xarajatlarini bitta xarakteristikaga yoki bir nechta xususiyatlarga koʻra tasniflash bir vaqtning oʻzida uslubiy maqsadlarda ham, ularning mohiyatini aniqlash uchun ham, amaliy maqsadlar uchun ham - logistika xarajatlarini hisobga olish va tahlil qilishni tashkil qilish uchun ham amalga oshirilishi mumkin. 3.1-jadvalda logistika menejmentining haqiqiy maqsadlari uchun zarur boʻlgan logistika xarajatlari tasnifini taqdim etadi. |