2023-yil 7-son Tilshunoslik funksiyalarini koʻrsatib beradi; dunyoning lisoniy manzarasi millat va tilning tarixiy taraqqiyot jarayonlarini koʻrsatib
beradi hamda, ayni vaqtda, tilning kelgusidagi holati toʻgʻrisida ilmiy bashorat beradi; dunyoning lisoniy manzarasi
tildagi eng joʻn jarayonlardan boshlab tilning oʻzigagina xos xarakterida namoyon boʻluvchi juda murakkab jihatlarni
oʻz ichiga oladi, hech qanday lingvistik jarayon undan chetda qola olmaydi; dunyoning lisoniy manzarasi tarixiy
taraqqiyot jarayonida oʻzgarishlarga uchraydi; olamning lisoniy manzarasi tilshunoslik hodisasi boʻlish bilan bir
qatorda, ayni paytda, madaniy hodisa hisoblanadi; olamning lisoniy manzarasi ma’lum bir avlod vakili tomonidan
yaratiladi, ikkinchi bir avlod vakillari tomonidan boyitiladi, ajdodlardan avlodga meros sifatida oʻtadi; olamning
lisoniy manzarasi umummadaniy hodisadir, yaʼni hamma xalqlar taraqqiyotning turli davrdagi bosqichlarida ushbu
jarayonni turlicha bosib oʻtadilar” [4: 5].
Har bir tilning koʻp jihatdan oʻzaro farqlanmaydigan tomonlari bilan birgalikda, tillarning oʻzigagina xos
xususiyatlari aniq koʻzga tashlanib turadigan, milliy lisoniy tabiatiga ega boʻlgan jihatlari ham borki, bular tilning
mohiyatini, tillar dunyosidagi oʻziga xosliklarni taʼminlaydigan hodisalar sanaladi. Mazkur fikrdan anglashiladiki,
dunyoning lisoniy manzarasi oʻz tabiati bilan boshqa tasvirlardan bir qancha jihatlariga koʻra ajralib turadi:
- birinchidan, dunyoning lisoniy manzarasi amaliy jihatdan samaradordir, yaʼni tasvir vositalari sanalgan soʻzlar
insonning hissiyotlari, tuygʻulari, bilimi, diniy hamda dunyoviy qarashlarini ifodalaydi, nutqini shakllantirishga xizmat
qiladi;
- ikkinchidan, dunyoning lisoniy manzarasi diniy-falsafiy, mifologik, badiiy, falsafiy hamda ilmiy tasvirlar
oʻrtasida bogʻlovchi boʻgʻin funksiyasini bajaradi, zero, ushbu qatlamlarga doir qarashlar, gʻoyalar va fikrlar
bevosita til vositasida ifodalanadi. Lisoniy tasvir vositalari har bir boshqa tasvirlarni nutqimizda ifodalash uchun
birdek qoʻllaniladi. Ayni damda, ilmiy tasvirga doir tushunchalar, fikrlar yoki diniy, diniy-falsafiy, mifologik tasvir
vositalarining qoʻllanilish doirasi faqatgina “oʻzining oʻqi” atrofida cheklangandir;
- uchinchidan, bizga maʼlumki, voqealar, hodisalar, predmetlar va obrazlar turli xil millatlar ongida turli shaklda
shakllanadi va milliy mentalitetlar oʻrtasidagi farqlar lisoniy vositalar oʻzagida yaqqol koʻzimizga tashlanadi.
Shu sababdan ham dunyoning lisoniy manzarasi oʻz vositalari boʻlgan soʻzlar vositasida oʻzining tafovutchilik
funksiyasini ham bajaradi [5].
Dunyoning lisoniy manzarasi umumiy, xususiy hamda milliy turlarga boʻlinadi. Dunyoning umumiy
lisoniy koʻrinishi va milliy tasvirdagi tafovutli jihatlar esa bugungi kunimizda til ilmining kognitiv lingvistika va
lingvomadaniyatshunoslik singari nisbatan yangi sohalarida olib borilayotgan turli xil ilmiy tadqiqotlar uchun asosiy
masala boʻlib qolmoqda. Rus tilshunos olimi G.Gachyovning fikrlariga koʻra, “olamning milliy obrazi oʻz tarkibida
milliy makon, turmush tarzi, til, milliy ruh, milliy mentalitet, borliqni anglashning milliy usuli, borliq haqidagi milliy
tushunchalar, qadriyatlar tizimi kabi sathlarni qamrab oladi. Har bir davr oʻziga xos milliy qiyofani yaratadi” [6].
Ushbu sathlar asosida shakllanib, uzluksiz ravishda rivojlanayotgan milliy tillar esa, olamni turli xil boʻyoqlarda,
takrorlanmas tarzda tasvirlashi tabiiy holdir – zotan, “til oʻz maʼnolari tizimi va ushbu tizimlar birikuvi orqali olamning
konseptual modelini milliy va madaniy rang-baranglik orqali boyitadi” [7].
Xulosa oʻrinda eʼtirof etish kerakki, antropotsentrik yondashuvlar asosidagi ilmiy tadqiqotlarda til hamda
tilshunoslik masalalari har doim ham bir-biridan aniq-tiniq farqlanmaydi va, koʻp hollarda, yuqoridagi
yondashuvlardagi til bilan bogʻliq ijtimoiy muammolar asoslanmagani uchun tadqiqot natijalari amaliyotga tatbiq
etilmaydi. Bu esa, jamiyatdagi ehtiyoj va muammoni anglamaslik sababli tadqiqotlarning eski tamoyillar qobigʻidan
chiqib keta olmasligi bilan bogʻliqdir. Shu maʼnoda koʻchma ma’noli birliklar boʻyicha ilmiy tadqiqotlarning amaliy
samaradorligini taʼminlashga boʻlgan jamiyat buyurtmasi masalani tarjima va lugʻatshunoslikdagi mukammallikka
erishish jihatidan tipologik tadqiq etishni taqozo etmoqda.