Turizm iqtisodiyoti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QISHLOQ XO’JALIGI VAZIRLIGI
ANDIJON QISHLOQ XO`JALIGI VA AGROTEXNOLOGIYALAR INSTITUTI

AGROBIZNES VA RAQAMLI IQTISODIYOT FAKULTETI
TURIZM TALIM YO’NALISHI

“ TURIZM IQTISODIYOTI ”

Fanidan

KURS ISHI

Mavzu: Turizmning rivojlanishidagi asosiy omillar

Bajardi: Agrobiznes va va raqamli iqtisodiyot fakulteti turizm talim yo’nalishi talabasi Abdusattor Abdusamadov
Reja:
Kirish.
1.Turizm haqida tushuncha
2.Turizning rivojlanishidagi asosiy omillar
3.Turizmni rivojlantirishda jahon tajribasi
4.Turizmni rivojlantirishda iqtisodiy omillar
5.O’zbekistonda turizm sohasini rivojlantirishdagi asosiy omillar
6.Xulosa.
7.Foydalanilgan adabiyotlar


KIRISH
Turizm o‘zining ko‘p qirrali tarkibi bilan jamiyat hayotining barcha sohalariga faol ta’sir o‘tkazib kelmoqda. U iqtisodiyotning ko‘pgina jabhalarini rivojlantirishga imkon tug‘diradi. Jumladan, transport tarmoqlari, aloqa, yo‘l qurilishi, mehmonxonalar, umumiy ovqatlanish korxonalari, kammunal xo‘jaligi, maishiy xizmat ko‘rsatish, servis sohasi, savdo tarmoqlari va h.k. Turizmni rivojlantirish bir vaqtning o‘zida o‘ziga xos dam olish, hordiq chiqarish, ko‘ngil ochar maskanlar industriyasini tashkil etib, o‘z o‘rnida sayyohlarga sifatli xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq bir qator sohalarni qamrab olgandir. Turizm o‘zida jahon iqtisodiyotining murakkab va majmuaviy sohalarini mujassam etganki, bu butun jahon xo‘jaligiga sezilarli ta’sir o‘tkazadi. Aloxida mamlakatlar xo‘jaligiga ham, xududlarga ham u birday tegishli. Ayrim mamlakatlarda xalqaro turizm valyuta tushumlarining yagona manbai hisoblanadi. Uning sharofati bilan iqtisodiy taraqqiyot yuqori darajasi va xalq turmush farovonligi qo‘llab –quvvatlanib turiladi. Xalqaro turizm jahon iqtisodiyotining eng muhim, barqaror va dinamik holda rivojlanib borayotgan sohasiga aylanib bormoqda. BTT ma’lumotlariga ko‘ra, 2006 yilda butun dunyo bo‘yicha turizmning umumiy o‘sish darajasi 4,5 % ni tashkil qilgan. Xalqaro turistlarning kelishi esa 820 mln. (2006 y.) kishiga yetib, keluvchi turistlardan olinadigan umumiy daromadlar miqdori 650 mlrd. dollardan ortdi. Xalqaro turistik xizmatlar ko‘rsatish va servis sohasi tarkibi ham tubdan o‘zgardi. Jahon turizm bozori borgan sari xilma-xillashib, aholining ijtimoiy sohasida turistik mahsulotlarga bo‘lgan talabi va ehtiyoji ortib bormoqda. Turizmning ommaviy uyushgan holdagi shakli kengayib, turistlarga xizmat ko‘rsatish sifati (transport, joylashtirish, ovqatlantirish, dam olish, hordiq chiqarish va boshqalar) borgan sari rivojlana bordi. Xilma-xil turistik mahsulotlarni taklif etuvchi maxsus turistik tashkilotlar (firmalar) soni ko‘paya bordi. Jahon tovarlar va xizmatlar eksportida hozirgi paytda turizm ulushiga butun jahon eksportining 8%ga yaqini, jahon xizmatlar savdosining 30%, jahon yalpi mahsulotining 11%, jahon kapital quyilmalarining 9%, jahon iste’mol harajatlarining 11%, butun dunyo soliq tushumlarining 5% to‘g‘ri keldi. Bundan tashqari, turizm aholining bandligiga anchagina ta’sir o‘tkazmoqda. Mutaxassislar bahosicha, hozirgi zamon turizmi va uning bilan bog‘liq sohalarida jahondagi har sakkizinchi xodim band. Turizm industriyasi jahon iqtisodiyotining uch yetakchi eksport sohalari qatoriga kiradi. U faqatgina neft qazib olish va qayta ishlash hamda avtomobilsozlik sanoatlaridangina keyin turadi. Turizm jahonning ko‘pchilik davlatlarida yagona tizim sifatida rivojlanmoqda va mamlakatlar byudjetiga salmoqli daromad keltiradi. Shuningdek juda ko‘pchilik turistik xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq jismoniy va huquqiy shaxslarga yordam ko‘rsatadi. Turizm na faqat eng yirik, balki jahon iqtisodiyotining eng dinamik holatda rivojlanayotgan sektorlaridan biridir. U tez suratlarda o‘sishi bilan yuz yillikning iqtisodiy fenomeni sifatida tan olingan. XX asr ikkinchi yarmi davomida xalqaro turistlar soni sal kam 28 marta ko‘paydi. Bu xizmat turidan tushumlar esa 237 martaga ortdi.

Hozirgi kunda, dunyo mamlakatlarida xalqaro turizmning rivojlanishida

Tistik korxonalarning ijtimiy-iqtisodiy ahamiyatini oshirishga juda katta e’tibor
berilmoqda. Dunyodagi to‘rtta ustuvor sohalardan biriga aylangan turizm sohasiga
ham imkon qadar aholining keng qatlamini faol hissa qo‘chishlarini, ya’ni ularni
turli xil turistik xizmatlarni tashkil qilishda keng miqyosda ishtirok etishlarini va
buning natijasida mamlakatlarning ham ijtimoiy ham iqtisodiy jihatdanmanfaatdorliklarini oshirishlarini ta’minlashda xususiy turistik korxona vatashkilotlarning o‘rni benihoya kattadir.Hozirgi kunda, respublikamizda 60 mingga yaqin turli mulkchilik shakllaridagikichik korxonalar faoliyat ko‘rsatmoqda. Bu korxonalardan 96,1 % shaxsiymulkchilik ko‘rinishidagi korxonalardir. Kichik korxonalar hissasiga jamimahsulot, ish va xizmatlarning 96 %to‘g‘rikeladi.Ma’lumotlardanko‘rinibturganidek, O‘zbekiston Respublikasida xususiyvakichiktadbirkorliknirivojlantirishga davlat tomonidan katta ahamiya tberilmoqda. Boshqa sohalardabo‘lgani kabi turizmni rivojlantirishda ham hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lganxususiy turistik korxonalarni shartli ravishda ikki xilga ajratish mumkin: bevositaturistlarni qabul qilish, ularning sayohatlarini tashkil etish bilan shug‘ullanadiganfirmalar hamda turizmni rivojlantirishga bilvosita ta’sir ko‘rsatuvchi kichik vaxususiy tadbirkorlik sub’yektlari. Birinchi toifaga kichik turistik firmalar. shaxsiymehmonxonalar,kempinglar,transportkorxonalari, restoranlar kabilar kirsa,ikkinchi toifaga an’anaviy-milliy xarakterdagi mahsulotlarni ishlab chiqaradiganmahalliy kichik va xususiy korxonalar, hunarmandchilik korxonalari va shukabilarni kiritish mumkin.Turizm — jismoniy shaxsning vaqtincha bo‘lish mamlakatidagi (joyidagi)manbalardan daromad olish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyat bilan shug‘ullanmaganholda doimiy yashash joyidan jo‘nab ketishi (sayohat qilishSayohat va turizm (travel and tourism) - bir - biri bilan ozaro bogliq tushunchalarbolib, ular inson hayoti faoliyatining ma'lum bir tarzini ifodalaydi. Bu - dam olish,aktiv (faol) yoki passiv (nofaol) kongilocharlik, sport, atrof - muhitni anglash,
savdo, fan, davolanish va boshqa koplab narsalarni qamrab oladi. Biroq, bunda har
safar sayohatni boshqa faoliyat turlaridan ajratib turuvchi oziga xos harakat -
insonning vaqtinchalik boshqa joyga, mamlakatga, qit'aga borishi, uning doimiy
yashash joyidan uzoqlashishi - mavjud boladi. Shuningdеk, sayohat - odamlarning
turmush tarzi, ishi, dam olishi bolishi mumkin. Rossiyalik mashhur “Sayohatchilar
klubi” tеlеdasturi boshlovchisi Yuriy Sеnkеvich ozining koplab sayohatalarida
turist hisoblanmaydi, chunki bu uning ishi bolganidan tashqari, turmush tarzi
hamdir. Ayrim xalqlar uchun sayohat bu asrlar davomida yashash joyining tabiiy -
iqlim sharoitlari ta'sirida shakllangan turmush tarzidir. Masalan, mavsumiy qishloq
xojaligi tufayli mеksikaliklar har yili AQSHning shimoliy qismiga daladan hosil
yiqqani boradilar.
1.SayohatSayohat umumiy tushuncha ma'nosiga ega atama bolib, odamlarning
maqsadlaridan qat'iy kochib yurishlarini anglatadi. Kop asrlik tarix guvohki,
kishilar savdoni rivojlantirish, yangi erlarni ochish va ozlashtirish, rеsurslar va
yangi transport yollarini izlab topish maqsadida jahon boylab sayohat qilish
imkoniyatiga ega bolganlar. Sivilizatsiyamizning rivojlanishi unchalik katta davr
bolmay, bеsh ming yilga yaqin hisoblanadi, biroq faqat yaqin otmishdagi
sayohatlar haqidagi hikoya va tasvirlargina saqlanib qolgan. Tarixdan bizga yangi
qit'a va erlarni, xalqlar va tabiiy xodisalarni ochgan, oziga xos gеografik tizimlarni
asoslab bergan buyuk sayohatchilarning nomlari ma'lum."Ozbеk tilining izohli lugati''da: "Sayohat- arabcha soz bolib, dam olish, xordiqchiqarish yoki dunyoni korish, organish maqsadida qilingan safardir", -dеyiladi.
Safar tushunchasining o`zi ham arabchadan olingan va u xizmat yoki sayohat
maqsadida biror erga borishdir.Turizmning insoniyat faoliyatida, oila turmush sharoiti va madaniyat xamda.
jismoniy kamolot yo’lidagi o’rni P.Ye.Passechniy, V.G.Fadeyev (1980 y), V.P.Morgunov (1978 y), I.P.Milonov (1969 y), K.I. Vaxliyev (1983 y), R.Abdumalikov,T. Xoldorov (1988 y) kabi bir qator olimlar va mutaxassislar tomonidan atroflichao’rganilib chiqilgan. Ularning ta’kidlashlaricha, eramizdan oldingi VI asrlardadavlatlar, xalqlar o’rtasida savdo va madaniy aloqalar keng tarakkiy etgan. Shungako’ra, dastlabki sayohatchilar savdo ishlari bilan aloqador bo’lgan shaxslar ekanligishubhasizdir. Ayniqsa, qadimgi Yunon, Arab davlatlari o’rtasida savdo-sotiq ishlariancha rivojlanganligi bizga tarixdan ma’lum. "Tarix otasi" Gerodot birinchisayyohlardan xisoblanadi. U o’zining tarixiy asarlarida qilgan sayohatlari,to’g’risida.
eramizning 459 yilidayoq hikoya qilgan. Shuningdek, sayohatlarning shakllanishi
va rivojlanishda qadimgi greklarning ham hissasi juda katta. Chunki, ular kadimgi
Olimpiya o’yinlarini tomosha qilish maqsadida uzoq-uzoqlarda Olimpshaxarchasiga sayohat qilganlar. Bundan tashkari ular sog’likni "tiklash uchun"tilsimli davo" izlab tog’, vodiy o’lkalarini kezib chiqishgan. Tarixiy manbalarga
qaraganda, hatto Aleksandr Makedonskiy ham O’rta Osiyoga umrni uzaytiruvchi,
insonni qayta yoshartiruvchi "tilsimli suv" qidirib kelgan. Aristotel, Demokrat,
Kvintilmon va boshqa mashxur faylasuflar o’z asarlarida tarbiya to’g’ririda gapirar
ekanlar, odamlar, albatta, go’zal tabiat qo’ynida bo’lishlari, sayohat qilishlari
zarurligini ta’kidlab o’tganlar.Turizm O’rta Osiyoda ham qadimdan mavjud
bo’lgan. Qadimiy ajdodlarimizning daryo, ko’l sohillarida, cho’lu biyobonlarda
sayr qilishi, tog’ cho’qkilariga chiqishi, ovchilik qilganlari haqida bizga ko’pgina
tarixiy manbalar, xalq og’zaki ijodidan ma’lum.Chunonchi, MaxmudKoshg’ariyning "Devonu lug’otit turk" asari, Abu Ali ibn Sino, Umar Hayyom,Ro’dakiy, Firdavsiy, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur va ko’pgina.
boshqa allomalarning asarlari, shuningdek, "Alpomish","Kuntug’mish", "Intizor",
"Rustamxon", " Ravshan" va boshqa xalq og’zaki ijodi manbalarida turizmning ilk
debochalari o’z aksini topgan.Alisher Navoiy sog’lom turmo’sh tarzinishakllantirish, kishi sog’liginimustaxlamlash, dunyoqarashini kengaytirish, insoniyva axlokiy sifatlarini qaror.toptirishda jismoniy mashqlar, o’yinlar turli harakatlar ayniqsa, sayohat qilish.
muhim ahamiyatga ega ekanligini aloxida ta’kidlab, jumladan, shunday yozadi:
"Arzi soqin qaydovu sipexri davvor qayda, turobbi mutamakkin qaydavu, kavkabi
sayyor qayda. Ul biri sukundin xeksorlar poyondozi bo’ldi. Va bu bori taxarrukdin
sarafrozlar sarafrozi. (Tinch turgan yerning fazilati qayda, aylanuvchi osmonning
afzalligi qayda. Bir joyda mahkam turgan tuproq qaydayu, sayr qilib yurgan yulduz
qayda. O’lardan birinchisi harakatsiz turishidan xokisorlar oyog’i ostida, ikkinchisi
esa xarakati tufayli yuqorilarning yuqorisi.) Cayohat ranju mashakqatga sabab,moya tovozu va adabdur. Sayohat (safar) kuron gudozu so’zdir va ul gudozu suverning vujudi oltuniga iyor anduz (sayehat qilish ranju mashaqqatga sabab bo’lsahamkamtarlik va adabning moyasi xisoblanadi. Sayohat quyishu yonishning
o’chog’i va bu qo’yishu yonish er kishining vujud oltinining o’lchovi). Safarvodiysida musofir (safar qiluvchi) oyog’iga dardu balo tikoni ko’p sanchilur, valekin ul tikondin maqsud guli ochilur.
Yul emg’oki (mehnati) shiddatidan badani ko’p tovshalur (ya’ni ezilur) ammoko’ngli buzug’lug’lari yosolur (ketur) va ruxi ko’zgusi safo (tozalik) olur. Va harkishilar mamlakat orayishini va har bir manzilni osoyishini safar ahlidan sur va
musofirdan ko’r. Safar qilmog’an orom faroxatin qayda bilsun va g’urbatchekmog’an kon rifoqayyatin (baxt farovonligini) ne nav’ ma’lum qilsun. Daryonisokin (tinch) dur suyidin yutsa bo’lurmi? Va rud (daryo) ki mutaxarrik (xarakatkdluvchi) zur sulol (suv) tarkin tutsa bo’lurmi? Taxarruk (xarakat) ahliga hayotdin.
olardur va jamulat xayli (qotgan narsalar) tiriklik nishonasidan bexabar".Shunday ekan, O’rta Osiyoda sayr - sayohat qadimdan rivojlanib, takomillashibkelmokda. O’zbekiston mustaqillikka erishgandan so’ng, sayohatni rivojlantirishborasida ko’pgina ishlar amalga oshirilmokda. Jumladan, tarixiy madaniyobidalarni qaytadan ta’mirlash, tabiat va ekologiyani asrash kabi chora tadbirlar,ayniqsa, "O’zbekturizm" (1992 yil) tashkilotining tashkil topishi, sayr-sayohatnirivojlantirish va takomillashtirish uchun dastur ishlab chikdi.
Ma’lumki, mamlakatga tashrif buyuradigan turistlar oddiy taomdan boshlabqimmatbaho suvenirlargacha bo‘lgan mahsulot va xizmatlarning ma’lum miqdorigatalab bildirishadi. Bu tabiiy ravishda, mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish bilan
shug‘ullanadigan kichik va xususiy biznes korxonalariga o‘z imkoniyatlariniyanada kengaytirish uchun yo‘l ochadi. Fermerlar turistlar istiqomat qiladiganmehmonxonalarda toza mahsulotlarni yetishtirib turishadi, to‘qimachilik vatikuvchilik sanoatida faoliyat ko‘rsatadigan kichik va xususiy korxonalar turistlar
uchun zarur bo‘lgan yotoqxona jihozlari, xalatlar va boshqa shu kabilarni ishlab
chiqishadi, kosmetika sanoati korxonalari shampun, sovun va dezodorantlarni
ishlab chiqarishadi. Hunarmandchilik ustaxonalari va an’anaviy milliymahsulotlarni ishlab chiqaradigan korxonalar ham turistlar uchun buyurtmalartayyorlashadi. Umuman olganda, hozirgi kunda respublika turizm sanoatidaxususiy turistik korxonalarning faoliyat ko‘rsatishi sezilarli darajada emas. Buningasosiy sabablari quyida o‘z ifodasini topgan:[1]
Birinchidan, respublikada turizm sohasida faoliyat ko‘rsatayotgan ayrimkompaniyalarning monopollashganlik xarakteriga ega ekanligi. Ma’lum bir
sabablarga ko‘ra, ushbu kompaniyalar tarkibidagi ob’yektlarning xususiylashtirilish
jarayoni ancha sust amalga oshirilmoqda. Bundan tashqari, yangi tashkilqilinayotgan kichik turistik firmalarning ayrimlari ham yirik turistikkompaniyalarda mavjud imkoniyatlarning ko‘pchiligiga ega emas;Ikkinchidan, turizm sohasida yuqori malakali kadrlarning yetishmasligi oqibatidayangidan-yangi kichik turistik firmalarning tashkil etilishi va samarali faoliyatko‘rsatishi ancha dolzarb muammoga aylanmoqda;Uchinchidan, respublika viloyatlari va tumanlarining ko‘pchiligida mahalliyvakillik organlarida faoliyat ko‘rsatayotgan amaldorlarning turizmni iqtisodiyotigaqo‘shadigan hissasini to‘g‘ri baholay olmasligi natijasida va ularning ishga eskichatafakkurda yondashishlari turistik firmalarning tashkil etilishi, shuningdek, turizm
bozoriga bilvosita ta’sir ko‘rsatadigan kichik va xususiy biznes bilanshug‘ullanuvchi turistik korxonalarning ochilishiga beparvolik bilan qaralmoqda;
To‘rtinchidan, yangi tashkil etilgan turistik firmalar tor faoliyat doirasi bilancheklanib qolmoqda. Bundan tashqari ular “O‘zbekturizm” milliy kompaniyasi
uchun an’anaviy hisoblangan ayrim xizmat turlaridan tashqariga o‘tishmayapti.Buning natijasida, bu firmalarning xorijiy turistlar tomonidan qiziqish bilan e’tirofetilishiga yetarlicha imkon yaratilmayapti.
Agarda turistik firmalar noan’anaviy xizmat turlari, masalan, mamlakatimizning
go‘zal va serjilo tabiatiga o‘zaro ajoyib sayohatlarni uyushtirish, turistlar uchun
mahalliy qishloqlar va ovullarda xalq milliy urf-odatlari bilan tanishtirishekskursiyalarini tashkil etish, shuningdek, turistlar uchun milliy ruhdagi konsert vatomoshalarni uyushtirish kabi xizmat turlarini tashkil etishsa ular o‘z oldilarigaqo‘ygan maqsadlariga erishishlari mumkin.Beshinchidan, mahalliy hunarmandchilik mahsulotlarini, milliy ruhdagikiyim-kechaklarni, milliy taomlarni va boshqa shu kabilarni ishlab chiqarish engdolzarb masalalardan biri hisoblanadi.Yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, xususiy turistik firmalar turizm xizmatlarbozorini jadal sur’atlarda va sifatli rivojlanishi uchun nihoyatda muhim ahamiyatgaegadir. Mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga mos turizm infratuzilmasi endirivojlanayotganligi bois xususiy turistik firmalarning deyarli barchasi kichik
tadbirkorlik sub’yektlari hisoblanadi. Xorijiy mutaxassislarning baholashlariga
ko‘ra, O‘zbekistonda hukm surayotgan osoyishtalik, yurtimizning osori atiqalari,
qadimiy madaniy yodgorliklari va go‘zal tabiati mamlakatga har yili 2-2.5mlngacha bo‘lgan turistlarni tashrif buyurishi uchun imkon yaratadi. Buning uchunbunday katta hajmdagi turistlar oqimini qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘lganxususiy mulk shaklidagi otellar, kempinglar, mehmonxonalar, turistik bazalartizimi va boshqa shu kabilarni yaratish muhim ahamiyat kasb etadi 2008 yilda“O‘zbekturizm” milliy kompaniyasi tomonidan amalga oshirilgan izlanishlarningnatijalariga qaraganda, o‘ttiz mingdan ortiq kishi bevosita turizm sohasida faoliyatko‘rsatgan, shu jumladan, 5,6 ming kishi kompaniya tuzilmasida 4,7 ming kishitransport xizmat ko‘rsatish sohasida, 3,8 ming kishi savdo xizmat ko‘rsatishsohasida, 4,7 ming kishi oziq- ovqat ta’minoti sohasida, 1,5 ming kishi turistikob’yektlarni qurilishida, 2,6 ming kishi individual mehnat faoliyatida, 3 ming kishimadaniyat muassasalarida, 1,7 ming kishi madaniyat yodgorliklari va tabiatnimuhofaza qilishda, shuningdek 2,2 ming kishi kichik shaxsiy turistik korxonalarda.
faoliyat ko‘rsatishgan. Ko‘rinib turganidek, turizm sohasida kichik va xususiy
tadbirkorlikni rivojlantirish sari sezilarli qadamlar tashlangan. Biroq, bu sohada
kadrlar malakasining yetishmasligi va O‘zbekistonda turizmning ko‘plabyo‘nalishlarini rivojlantirish borasida yetarlicha tajribaning yetishmasligi oqibatidaxususiy tadbirkorlik biznesining rivojlanishi sust amalga oshmoqda.Ma’lumotlarga qaraganda, mamlakatimizda bir kunda tashrif buyuradiganturistlarning o‘rtacha yigirmadan bir qismi qimmat narxdagi mehmonxonalarxizmatidan, ko‘pchiligi esa, uch yulduzli otellardan foydalanish istaginibildirishadi. Toshkent shahri bunday xizmatlar tizimini turistlarga taklif etishi mumkin, biroq poytaxtdan uzoqda joylashgan ko‘plab hududlarda, ayniqsa, TermizQoraqolpog‘iston Respublikasi va Andijonda faoliyat ko‘rsatayotgan davlat
mehmonxonalari hali ham asosiy turistik oqimlarni o‘zlariga jalb eta olmayaptilar.
Chunki, bunday mehmonxonalar xorijiy turistlarni qabul qilishga to‘laligicha
tayyor emas. Mahalliy darajada shaxsiy kapitalni rag‘batlantirish, ya’ni umumiy
turistik xizmat ko‘rsatish tizimiga birlashgan shaxsiy uy va xonadonlarni ochish
bunday muammoni ijobiy hal etilish imkoniyatini yaratadi. Buning uchun xususiy
tadbirkorlarga turistik trassada joylashgan har qanday shaharda o‘n - yigirma
kishiga mo‘ljallangan shaxsiy uylarni qurishga ruxsat berish kerak. Shundayqilingandagina yuqorida aytib o‘tilgan muammo o‘z yechimini topadi.O‘zbekiston turizm sanoatini 2003-2008 yillardagi rivojlanishining iqtisodiyko‘rsatkichlariga e’tiborni qaratadigan bo‘lsak (2-jadvalga qarang), bu sohadakichik va xususiy turistik sub’yektlarining sezilarli ta’siri bo‘layotganliginingguvohi bo‘lamiz. 2003-yilda mamlakat bo‘ylab sayohat qilgan jami turistlarningmiqdori 731 ming kishini tashkil etgan bo‘lsa, 2004-yilda 752 ming kishini va2008-yilga kelib esa 915 ming kishini tashkil etdi. Shunga mos ravishda, chet ellikturistlarning ham salmog‘i yildan-yilga oshib bordi. Masalan, 2003-yilda 271 mingkishi, 2004-yilda 274 ming kishi tashrif buyurgan bo‘sa 2007-yilda bu ko‘rsatkich375 ming kishini tashkil etdi. Shu o‘rinda e’tiboringizni 2008-yilda jami turistlarmiqdori 2003 yilga qaraganda salkam 184 ming kishiga ortgan bir vaqtda xorijiy.
turistlar miqdori esa 2003-yildagiga qaraganda atigi 111 ming kishiga ortganligiga
qaratmoqchimiz. Ko‘rinib turganidek, mamlakatimizda mahalliy turistlarni
sayohati chet ellik turistlar sayohatiga qaraganda ko‘proq uyushtirilganO‘zbekiston turizmi sanoatida hali ham ovqatlanish bilan bog‘liq masalalarmuammoligicha qolmoqda. Masalan, Yevropaliklar standart usullarda tayyorlanganoddiy va xushta‘m taomlarni ma’qul ko‘radilar. Buning uchun esa, xorijiymamlakatlardagi mehmonxona komplekslarida foydalaniladigan maxsusasbob-uskunalar va tegishli taom texnologiyalarini o‘rnatish zarur.Mamlakatimizdagi mahalliy mehmonxonalar 20-25 ga yaqin taomlarni taklifqilishi mumkin. Biroq, harbiy andozalar bo‘yicha faoliyat ko‘rsatayotgan turistik.
komplekslar 200 ga yaqin taomlarni taklif qilish imkoniyatiga ega. Bu muammoni
hal etilishining birdan-bir yo‘li shaxsiy restoranlar va kafelar sonini oshirish vaulardagi xizmat ko‘rsatish sifatini jahon andozalariga mos ravishda tashkil etishdir.O‘zbekistonga xorijiy davlatlardan tashrif buyurgan turistlar bilan muloqot
qilinganda, ularning 25 % i ovqatlanish xizmatlaridan qanoatlanganliklarinibildirishdi, 41 % i esa taomlar sifatiga baho berishni o‘zlariga ma’qul topishmadi.Bunday muammoni hal etish uchun xorijiy turistlarga xizmat ko‘rsatadiganumumiy ovqatlanish ob’yektlarini sertifikatlash va nazorat qilish juda kattaahamiyatga egadir. Bundan tashqari, turistlar mahalliy taomning o‘ziga xos
xususiyatlari to‘g‘risida reklama prospektlari orqali xabar topishlari kerak. Shuni
alohida ta’kidlab o‘tish joizki, so‘rovda ishtirok etgan xorijiy turistlarning 73 %
ovqatlanish punktlarining xizmat ko‘rsatishi to‘g‘risida to‘liq ma’lumotga ega
bo‘lmaganliklaridan shikoyat qildilar.Ma’lumki, turistlarga qisqa vaqt ichida belgilangan joyga yetib borish zarur.hisoblanadi. “O‘zbekturizm” Milliy Kompaniyasining avtobus parki shuningdek,bir qator kichik shaxsiy kompaniyalar tegishli transport vositalariga ega. Biroq,shunday bo‘lishiga qaramasdan, 2003-yil ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakatga tashrifbuyurgan 731 ming turistning atigi 33,4%, 2004-yilda esa 752 ming turistdan 32,6%, 2007-yilda esa 856 ming turistdan 34,7 % i “O‘zbekturizm” milliy kompaniyasixizmatlaridan foydalanganTuristlarning aksariyati esa, cheklangan imkoniyatlar bilan shahar va shaharlararotransportlardan foydalanishga majbur bo‘lishgan. Ko‘rinib turganidek, bu boradaham xususiy turistik korxonalarga katta ehtiyoj sezilmoqda. Respublikadaavtomobillarni turistlarga ijaraga berish xizmati ham yaxshi yo‘lga qo‘yilmagan.Axir O‘zbekistonda ishlab chiqarilayotgan Neksiya, Matiz va Lasetti mashinalari
har qanday avtoturizm ishqibozlarining barcha talablariga javob beradi. Buning
uchun joylarda maxsus ixtisoslashgan shaxsiy markazlarni tashkil etish zarur. Bu
markazlar bevosita turistlarga barcha diqqatga sazovor joylar ko‘rsatilgan yo‘l
kartalari bilan avtomobillarni taqdim etishlari, shuningdek, biron bir muammo yuz
berganda turistlar bilan o‘z vaqtida bog‘lana olish maqsadida uyali aloqa
xizmatlarini taklif etishlari kerak. Turizm sohasi bozor tizimidagi boshqa har
qanday iqtisodiyot tarmog‘i kabi alohida segment hisoblanadi. Shuning uchun ham
turizm faoliyatini talab va taklif omillarining o‘zaro bog‘liq tizim sifatida ko‘rib
chiqish nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’umki, talab va taklif omillari
bozor munosabatlari sharoitida xususiy mulkchilik munosabatlarini har jihatdan
rivojlanishini belgilab beruvchi asosiy tayanch hisoblanishadi. Har qanday
mamlakatdagi turistik xizmatlar bozorida xususiy turistik firmalar mavjud talab va
ehtiyojlarni atroflicha hisobga olmay turib, o‘z xizmatlari taklifini kutilganidek
amalga oshirisha olmaydi. Ko‘rinib turganidek, xususiy turistik firmalar bozordagi
talab va taklif omillarini to‘liq hisobga olgan holda harakat qilganda, ularning
respublika turizm iqtisodiyotiga ijobiy ta’siri bo‘lishi mumkin. Shu nuqtainazardan olib qaraganda, biz xususiy turistik firmalarning turizm iqtisodiyotinrivojlantirishda tutgan o‘rni to‘g‘risida to‘xtalib o‘tishdan oldin talab va taklifomillari xususida ayrim fikr va mulohazalarimizni bildirib o‘tmoqchimiz.Talab omillari o‘zida asosan xalqaro (hududiy) va ichki (milliy) turistik bozorlarninamoyon etadi. Bunday bozorlarda chet ellik sayyohlar bilan birgalikda mahalliyaholi ham turistik diqqatga sazovor joylar, ob’yektlar va turistik xizmatlardan kengmiqyosda foydalanishadi. Taklif omillari bo‘lsa o‘z ichiga chet ellik sayyohlarnijalb etishi mumkin bo‘lgan turistik diqqatga sazovorliklar va turli xil faoliyatturlari (milliy hunarmandchilik, musiqa va mahalliy xalq urf-odatlari-yumarosimlari), mamlakatga tashrif buyurgan sayyohlarni joylashtirish vositalari,shuningdek boshqa turistik ob’yektlar va xizmatlarni oladi. Shu o‘rinda shunita’kidlab o‘tish joizki, turizm sohasidagi ekspert mutaxassislarningta’kidlashlaricha diqqatga sazovorliklar deganda tematik xiyobonlar, hayvonobog‘lari, botanika bog‘lar va akvariumlar kabi tabiiy, madaniy va maxsusob’yektlar, shuningdek ushbu ob’yektlar bilan bog‘liq bo‘lgan barcha faoliyatturlari tushuniladi. Xalqaro turizm tashkiloti (XTT) tasnifiga muvofiq ravishdatashrif buyurgan sayyohlarni joylashtirish vositalariga turli xil shakldagi
mehmonxonalar, motellar, mehmonxona tipidagi uylar, shaxsiy xonadonlar vaboshqa turdagi turistlar to‘xtaydigan ob’yektlar tegishli bo‘ladi.Umuman olganda barcha turistik xizmatlar va ob’yektlardan samarali foydalanishuchun zamon talablariga to‘liq javob bera oladigan turizm infratuzilmasinishakllantirish talab etiladi. Bunday infratuzilma o‘z ichiga transport (havotransporti, avtomobil yo‘llari transporti, temir yo‘l transporti, suv transporti vaboshqalar) xizmatini, suv va elektr ta’minoti, kanalizatsiya va telekommunikatsiyakabi sohalarni qamrab olishi kerak. Hozirgi kunga kelib, dunyodagi ko‘plabmamlakatlar o‘zlarining turizmni rivojlantirish bo‘yicha strategiyalaridasanitar-ekologik omilga ham infratuzilma rivojini ta’minlovchi omil sifatida bahoberishmoqda. Chunki, zamonaviy turizmni atrof-muhitning muhofazalanishi vaekologik tozaliksiz tasavvur etish qiyin. Ana shunday jihatlarga egainfratuzilmaning jahon andozalariga mos ravishda rivojlanishi, ya’ni turistlargaimkon qadar sifatli xizmat ko‘rsatishning tashkil etilishi har jihatdan xususiyfirmalarning samarali faoliyat ko‘rsatishiga bog‘liq bo‘ladi. Ekspertmutaxassislarning baholashlaricha barcha talab va taklif omillari turistik
mahsulotni shakllantiradi. 4-jadvaldan ko‘rinib turganidek, xalqaro turizm talabi,
ya’ni O‘zbekiston bo‘yicha sayohat qiluvchi chet ellik sayyohlarning talabi
umumiy turistik mahsulotning beshdan bir qismini tashkil etsa, ichki talab, ya’ni
mamlakatimiz bo‘yicha sayohat qiluvchi mahalliy turistlar uchdan bir qismidan
ko‘prog‘ini tashkil etadi. Turistik mahsulotning qolgan qismi turli xil diqqatga
sazovor vositalar va turizm ob’yektlari joylashgan hududlarda istiqomat qiluvchi
mahalliy aholi tomonidan iste’mol qilinadi. Ko‘rinib turganidek, mamlakatimiz
turizmi chet ellik sayyohlarning ehtiyojlarini qondirishga qaraganda mahalliy
iqtisodiyotining ichki ehtiyojlarini qondirishga nisbatan ko‘proq yo‘naltirilgan.
Taklif omillari xususida to‘xtalib o‘tadigan bo‘lsak, turistik mahsulotning uchdan
bir qismini mamlakatimizga chet ellik va mahalliy turistlarni jalb etadigan diqqatga
sazovor joylarni tashkil etadi. Mamlakatimizdagi tarixiy obidalar, viloyatlardagi
turli xil milliy madaniyat sarchashmalari, tabiiy boyliklarimiz va boshqa shukabilar turistlarni mamlakatimizga qiziqtiruvchi asosiy motivatsiya omil sifatidae’tirof etiladi. Mamlakatimizga tashrif buyurgan sayyohlarni joylashtirishvositalari, transport xizmati hamda turizm infratuzilmasining boshqa turistikob’yektlari va elementlari O‘zbek turistik mahsulotidagi barcha taklif omillarningikkidan bir qismini tashkil etadi. Ekalogik turizm resurslaridan foydalanishningboshqa shakllariga nisbatan tabiiy bog‘larni (parklarni) moliyalashning bevositaimkoniyatlari mavjud. Ko‘pchilik mamlakatlarda bu muammo hisoblanadi, lekin.turizmni to‘g‘ri rejalashtirish va boshqarish orqali muammoni bartaraf etish
mumkin. Nepalda joylashgan “Chitvan” va “Poxara” qo‘riqlanadigan tabiiyhududiga TASIS xalqaro loyihasi doirasida ekologik turizmni rivojlantirish va
tabiatni muhofaza qilish tadbirlarini o‘tkazish maqsadida tashrif buyurganUgam-Chotqol davlat milliy tabiiy bog‘i vakillarining qayd etishicha birinchihududda yashaydigan aholi shu yerdagi faoliyati (daromadi) hisobiga ichimlik suvibilan ta’minlanadi va bolalarini boshlang‘ich maktabda o‘qitish imkoniyatigaegabo‘ladi. Hududni milliy armiya qo‘riqlaydi, bu ham milliy bog‘ daromadihisobidan amalga oshiriladi. Hududning o‘zida mehmonxonalar, restoranlar,kuzatish maydonchalar qurilgan, ekoturistik yo‘nalishda tashrif buyurganturistlarga xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar soni 500 kishiga yetadi.Turistlar hududga may oyidan boshlab sentabr oyigacha tashrif buyurishadi. Bularasosan Yevropa, Turkiya, Xitoy, Hindiston va Rossiyadan kelganlardir.
Mehmonlarga xizmat ko‘rsatish uchun arava, fil, kanoe, velosipedda sayr etishtashkil qilinadi. Jungli va daryo bo‘ylarida filda sayr qilib, mahalliy fauna va florabilan tanishishga ayniqsa talab katta. Hududda 30 ta filli pitomnik bor. Har bir filga3 ta xodim biriktirib qo‘yilgan. Hudud tekislik-tepalik yerda joylashgan. Bu yerda50 tur baliq, qora timsoh, karkidon, fil, kiyik saqlanadi. Daraxtlarning 400 danortiq turi o‘sadi, ornitofaunaning 125 dan ortiq turi, kapalaklarning 300 turi bor20.Bundan ko‘rinib turibdiki, bu kabi omillar tabiat turizmi va ekologik turizmishqibozlarini o‘ziga jalb qiladi.
“Poxara” tabiiy hududi tog‘li yerda joylashgan. Hudud igna bargli o‘rmon bilanband, o‘t qoplami paporotnikdan iborat. Turistlar 5-6 uydan iborat mahalliy aholi
turar joylariga tashrif buyurishadi, tosh zinalarda 2,0 ming metrgachako‘tarilishadi, Manasulu va Anapurke cho‘qqilarini (balandligi 8228 m) suratgatushirishadi. Turistlar uchun aholi yashaydigan punktlargacha toshloq so‘qmoqlimarshrutlar tashkil qilingan. U yerda kichik mehmonxona va restoranlar bor21Turizmning boshqa shakllariga nisbatan Ekalogik turizmning atrof muhitga salbiyta’siri kamroq. Bundan tashqari, turistlar uchun qiziqarli bo‘lgan alohidaqo‘riqlanadigan tabiiy hududlar o‘z budjetlarining bir qismini turizmdantushadigan mablag‘lar hisobiga qoplashlari mumkin. “Mahalliy hamjamiyat +
tabiiy hudud + turizm” loyihasini qo‘llab-quvvatlaydigan xomiylar va nodavlat
tashkilotlari bundan qisman o‘z-o‘zini moliyalashga erishishlari varag‘batlantirishlari lozim. Albatta, ekologik yo‘nalishdagi turistik mahsulotlarni
tayyorlashda mahalliy hamjamiyatlarda ham, turoperatorlardan ham turli darajadagi
qiyinchiliklar paydo bo‘ladi. Shu munosabat bilan har xil xususiyatlarga egaekologik turizmni rivojlantirishning odatda ikki modelini xalqaro ekspertlar taklif
qiladi. Bular: “A” modeli-nazorat qilinmaydigan tabiat turizmi, “V” modeli-kichikko‘lamli Ekalogik turizm.“A” tipidagi rivojlanish modelida “V” tipidagi modeldagiga nisbatan ko‘proqtabiiy turli-tumanlik va hammaboplik ko‘zda tutiladi. Bundan tashqari birinchimodel turistik marshrutlarni tashkil qiluvchilar uchun ko‘proq daromad keltiradi,lekin bunda shuni hisobga olish kerakki, bu amalda nazorat qilinmaydigan turizmjoyning ekologiyasiga ancha salbiy ta’sir ko‘rsatadi, mahalliy aholining turmushtarzi va urf-odatlarini o‘zgartiradi. “V” tipidagi model biologik turlarningsaqlanishi va unga salbiy ta’sir ko‘rsatmasligi tufayli bu model afzalroqhisoblanadi, lekin bu model ham turoperatorlar va mahalliy aholi uchun uncha kattdaromad keltirmaydi. Bizning fikrimizcha iqtisodiy rivojlanmagan mamlakatlar.shu jumladan O‘zbekiston uchun ham bu model afzalroq deb o‘ylaymiz.Turizmning Global ahloq kodeksi “Turistik siyosat shunday amalga oshirilishikerakki, u tashrif buyuriladigan hududlarning aholisi turmush darajasini oshirsin va ularning ehtiyojlariga javob bersin; turistik markazlarni shaharsozlik va me’morlikjihatdan rejalashtirish va ulardan foydalanishda mahalliy ijtimoiy-iqtisodiymuhitga maksimal integrasiya ko‘zda tutilsin; hamma shart-sharoitlar bir xilbo‘lgani holda, birinchi navbatda, mahalliy ishchi kuchini yollash imkoniyatiqidirib topilsin. Ekalogik turizm sohasida xalqaro tashriflarga berilgan taxminiy baholardan biri.uning jahon turizmi bozoridagi ulushidir. Bu ulush 1998 yilda 7% ni yoki barcha
tashriflarning taxminan 45 mln. tasini tashkil qilgan. 2010 yilda bunday tashriflar
soni 70 mln.ga etishi taxmin qilingan. Ko‘rib turganimizdek, bu baho JTTma’lumotlari bilan mos keladi. Maʼlumki turizm sohasi mamlakat iqtisodiyotiga
eng tez daromad keltiruvchi tarmoqlardan biri hisoblanadi, shu boisdan hamhozirda koʻplab mamlakatlar milliy iqtisodiyoti tarkibida turizmdan keladigandaromadlarni oshirishga harakat qilmoqda. 2019 yilda boshlangan koronavirusinfeksiyasi.va 2020 yil boshlarida eʼlon Covid-19 pandemiyasi jahon turizm sanoatiga jiddiytaʼsir oʻtkazdi. Bu pandemiya davrida tabiiyki birinchi boʻlib turizm sohasi jiddiyyoʻqotishlarga uchradi. Hozirda turizmning turli shakllari mavjud boʻlib eng tezrivojlanayotgan turizm sohasi bu dam olish turizmi hisoblanadi.Koʻplabmamlakatlar qulay geografik hududda joylashgan boʻlsa-da, lekin dam olish turizmining rivojlanishi sekin kechmoqda. Buning bir qator sabablari mavjud engavvalo ushbu sohaga tikiladigan investitsiya, qulay geografik hudud, sayohatqilishning qulaylik darajasi,infratuzilma va kadrlar muammosi mamlakatlardaturizm rivojlanishiga u yoki bu maʼnoda taʼsir oʻtkazadi.Yuqorida taʼkidlab oʻtganimizdek, Pandemiya sharoitida mamlakatlar turizmsohasidan jiddiy zarar koʻrdi agar, jahon boʻyicha turistlar tashrifi soniningoʻzgarishini tahlil qiladigan boʻlsak, pandemiyadan oldingi yillarda uning doimiytarzda oʻsish tendensiyasiga ega boʻlganligini kuzatish mumkin. Agar 1995-yildajahon boʻyicha turistik tashriflar soni 536 mln kishini tashkil etgan boʻlsa.2014-yilga kelib bu koʻrsatkich 1135 mln. kishiga yetgan boʻlib, 2019 yilda bukoʻrsatgich 1460 million kishi u yoki bu mamlakatga sayohat qilgan, yaʼni buoldingi yillarga nisbatan oʻsish tendensiyasiga ega. Hozirda mutaxassislar turizm
va ishchi kuchi migratsiyasini alohida hisoblashga harakat qilmoqda sababi ayrimmamlakatlarda statistik maʼlumotlar uzatishda turistlar tashrifiga ishchi kuchi
migrantlarining sonini birgalikda hisoblayotganini ham kuzatishimiz mumkin.mamlakatlar iqtisodiyotiga turizmdan kelayotgan daromadlarni aniq hisoblashimkonini bermaydi.Hozirgi vaqtda turizm tobora global tus olmoqda. Jahon sayyohlik bozorining shakllanishi kuchli transmilliylashuv jarayonlari bilan birgakeladi, ular xususiy kapitalning xalqaro oʻzaro toʻqnashuvida, turli mamlakatlarmonopoliyalari oʻrtasidagi aloqalarning mustahkamlanishida va turizm biznesidatransmilliy kompaniyalarning keng rivojlanishida oʻz ifodasini topadi. Ko'pginamehmondo'stlik sanoati korxonalari yirik iqtisodiy komplekslarga birlashib,
alohida davlatlarning chegaralarini engib o'tishadi va milliy to'siqlarni buzishgaolib keladi. Qisqa vaqt oralig'ida ular xalqaro hayotda sezilarli hodisaga aylandi vaiplar singari dunyo makonini o'rab oldi. Ishlab chiqarish va kapitalningkonsentratsiyasi va markazlashuvining yuqori darajasiga mos keladigan ushbuyangi iqtisodiy shakllanishlar turizm xizmatlarining xalqaro standartlarinitasdiqlash va tarqatishga yordam beradi. Zamonaviy sayyohlik biznesini mos holdatasavvur qilib bo'lmaydi axborotni qo'llab-quvvatlash. Hatto eng oddiy turni ishlabchiqish ham katta hajmdagi ma'lumotni talab qiladi: xalqaro yoki ichki tashishlarjadvali va tariflarini, xizmatlar narxlarini, mehmonxona va boshqa turistikxizmatlarning klassifikatsiyasini bilish. Ilgari kompaniya ushbu ma'lumotlarnima'lumotnomalar to'plamidan olgan. U ularni yig'di, saqladi va o'z ishida ishlatdi.Asta-sekin, qalin ko'p sahifali dosyelar kompyuter bilan almashtirildi axborottexnologiyalari. Nisbatan qisqa vaqt ichida ular rivojlanishning uzoq yo'lini bosibo'tdi: individual ish operatsiyalarini avtomatlashtirishdan tortib, jahon darajasidagielektron tarqatish tizimlarini yaratishgacha. Axborot uzatish tezligi, ishonchliligi,foydalanishda moslashuvchanligi va boshqa afzalliklari tufayli yangitexnologiyalar turizm bozorining imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirdi vaturizm mahsulotini ishlab chiqaradigan va uni ishlab chiqaruvchi korxonalarzanjirining barcha bo'g'inlarining muvofiqlashtirilgan ishini ta'minladi. yakuniyiste'molchi. Turizmda kompyuter tizimlari juda ko'p turlarga ega. Ular farq qiladitexnik xususiyatlar, funksionallik, shuningdek, tarmoq hajmi. Ulardan ba'zilari bittamintaqa yoki mamlakat chegaralarida yopiq. Lokal tizimlar bilan bir qatordaelektron axborot xizmatlari mehmonxona guruhlari tomonidan taqdim etiladi. Harbir yirik mehmonxona tarmog'i o'zining kompyuterlashtirilgan bron tarmog'iga ega.Haqiqatan ham global qamrov aviakompaniyalarning tashqi aloqa tizimlarini
mehmonxonalar, sayyohlik agentliklari, avtoulovlarni ijaraga berish firmalari vaboshqalarning kompyuter tarmoqlari majmuasi bilan birlashtirgan bronlashning
global kompyuter tarmoqlari bilan taʼminlanadi. Ular turistik xizmatlar paketlarini
yoki ularning bandligini taʼminlash imkonini beradi. individual elementlar - havo
sayohati va mehmonxonada turar joydan teatr chiptalari va sug'urta polislarigacha.
Mavjud bo'lgan barcha global kompyuter bronlash tizimlari bir xil funktsiyalarni
bajaradi va bu borada, albatta, o'xshashdir. Shu bilan birga, ularning har biri o'ziga
xos xususiyatlarga ega bo'lib, uni bir qator o'xshash tarmoqlardan ajratib turadi va
axborot xizmatlari bozorida raqobatlashishga imkon beradi. Axborot bozorinio'zaro taqsimlaydigan eng mashhur kompyuter bron qilish va bron qilish tizimlariSaber; Amadeus; Worldspan va Galileo. Xalqaro turizm bozorining o'sishi turizmsohasida xizmat ko'rsatuvchi provayderlarga talablarni oshiradi. Mehmonxonasanoati tadqiqotlari shuni ko'rsatdiki: Mehmonxonalar kompyuterlashtirish vafoydalanish bo'yicha havo transporti va sayohat sanoatining boshqa tarmoqlaridanorqada qolishda davom etadi zamonaviy texnologiyalar turlarni bron qilishda;Mehmonxonalarning soliq yuki ortadi, so‘nggi 10 yilda turizmning umumiysoliqlardagi ulushi 10,4 foizdan 11 foizgacha oshadi; Turizmni rag‘batlantirishgadavlat xarajatlari ko‘payadi; Mehmonxona sanoati o'z foydasini hisoblash usulinio'zgartirmoqda: har bir xonaga tushadigan daromaddan mijozga to'g'ri keladigandaromadgacha; Evropadagi barcha mehmonxonalarning atigi 30% mehmonxonazanjirlariga tegishli; Mehmonxona sanoati qo'shilish jarayonini tezlashtirmoqda,franchayzing shartnomalari va tashqi investitsiyalar sonining ko'payishikuzatilmoqda; "Yashil" mehmonxona bo'lish, ya'ni xavfsizlikka g'amxo'rlik qilishfoydali va foydali bo'ladi muhit. Ma'lumki, kongress va rag'batlantiruvchi turizmtashkilotchilarining aksariyati mehmonxona tanlashda katta ahamiyatga egaekologiya. Mintaqaga sayyohlarni jalb etishning muhim sharti mehmonxonalarningqulayligi va xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish hisoblanadi. Har qanday ma'lumotniyuborish uchun har bir xonada video telefon va global tarmoqqa ulangankompyuterni o'rnatish maqsadga muvofiqdir. Muzey mehmonxonalari, ya’ni eskixususiy mehmonxonalar ommabopligi, qulayligi bo‘yicha jahon standartlariga
javob beradigan, ammo antik davrning o‘ziga xos jozibasini saqlab qolgan holdatobora ommalashib bormoqda. “Hilton” xalqaro mehmonxonalar tarmog‘i Oydamehmonxona qurishni rejalashtirmoqda. Loyiha korporatsiyaga 6-12 milliard
dollarga tushadi.Loyihaga ko‘ra, mehmonxona kosmik kemalarni yaratishdafoydalaniladigan materiallar bilan qoplangan po‘lat konstruksiya bo‘ladi. Uningmijozlariga besh yulduzli mehmonxona darajasida xizmat ko'rsatiladi. Erko'rinishidagi xona uchun to'lov boshqa xonalarning narxidan oshadi.Mehmonxona plyaj qurishni rejalashtirmoqda. Butun majmua ulkan germetikgumbaz ostida joylashadi. Oziq-ovqat ob'ektlari ham amalga oshiriladi ma'lumo'zgarishlar, ammo bu ommaviy bo'lmaydi. Xususan, restoranlar, barlar, kafelarmenyusi ekzotik oshxonaning tobora ommalashib borayotganini hisobga olganholda juda xilma-xillik bilan tayyorlanadi. Ovqatlanish jarayonining foni sifatidamilliy musiqa va ko'ngilochar dasturlardan foydalaniladi. Yu.V.Zabaev,
I.A.Ryabova va E.L.Drachevalar boshchiligidagi olimlar jamoasi ham oʻzishlarining birida xalqaro turizm rivojlanishining asosiy tendentsiyalarini yoritib
beradi. Biz ularni yana bir oz takomillashtirish va qisqartirishda taqdim etamiz.Shuni ta'kidlash kerakki, bu tendentsiyalar asosan turizm sanoatiga xosdir, lekinular turar joy va umumiy ovqatlanish sanoatiga eng to'g'ridan-to'g'ri ta'sir qiladi.
Turizmni rivojlantirishning asosiy xususiyatlaridan biri xalqaro turistikoqimlarning turli mintaqa va mamlakatlarda notekis taqsimlanishidir. Turistikoqimlar yer sharining bir qancha mintaqalarida to'plangan bo'lib, ularning harakatiasosan mintaqalararo xarakterga ega. Hozirgi vaqtda quyidagi nisbatlarkuzatilmoqda: ommaviy yoki guruhli turistlar chet elga sayohat qiluvchilarumumiy sonining 20-30% ni tashkil qiladi; qolgan 70-80%, qoida tariqasida, yaqinatrofdagi mamlakatlarga sayohat qiladigan individual turistlardir. Bu nisbat keyingiyillarda quyidagi sabablarga ko'ra ommaviy turizm foydasiga o'zgarib bormoqda:ketma-ket ta'til kunlarining kamayishi va shu bilan birga dam olish chastotasiningortishi; havo transportining past narxi; guruh bo‘lib sayohat qiluvchi turistlargaqulaylik yaratish maqsadida charterlar sonini ko‘paytirish; turoperatorlarningommaviy turizmga qiziqishi ortdi, chunki u katta daromad keltiradi; iqtisodiynuqtai nazardan katta afzalliklarga ega bo'lgan yangi yo'nalishlarni izlash; ommaviyturizmda ish o'rinlari sonini ko'paytirish; turpaketning arzonligi tufayli avtobusdasayohat qiluvchi turistlar sonining ko'payishi. Dam olish maqsadidagi sayohatlarhajmi ishbilarmonlik turizmi hajmiga nisbatan dinamik ravishda oshib bormoqda.Agar 70-yillarda XX asr Biznes segmenti xalqaro turizm bozorida hukmronlikqilgandan beri, endi bu nisbat rekreatsion turizmga o'zgardi: turistlarning 60% damolish uchun va atigi 40% biznes maqsadlarida sayohat qiladi. Ishbilarmonlikturizmi umuman jahon turizmi uchun muhim ahamiyatga ega bo'lishiga qaramay,turizmning asosiy rivojlanishi dam olish maqsadida sayohat qiluvchilar soniniko'paytirish orqali amalga oshiriladi, deb taxmin qilish mumkin. Iqtisodiyrivojlangan barcha mamlakatlarda xodimlarga haq to'lanadigan ta'tillar beriladi.Rivojlanayotgan mamlakatlarda pullik ta'tillar bilan bog'liq vaziyat hambarqarorlashmoqda. Pullik ta'tillarning davomiyligi oshib bormoqda. Misol uchun,Yaponiyada hozirda ko'plab toifadagi ishchilar yiliga etti haftalik ta'tilga ega. Buchet elda dam olish vaqtini ko'paytirish, uzoq safarlarni amalga oshirish imkoniniberadi. XXI asr boshlariga kelib. xalqaro sayohatlar davomida qolish muddati vayil davomida amalga oshirilgan sayohatlar sonining ko'payishi tendentsiyasikuzatildi. Yashash davomiyligining oshishi, asosan, keksa sayyohlar, pensionerlar,ayniqsa, pensiyalari katta bo'lgan va pensiya darajasi chet elga sayohat qilish uchunetarli bo'lgan mamlakatlardan kelganlar soni bilan bog'liq. Shu bilan birga, jahonturizmida dam olish kunlari yoki ikki-uch kechaga qisqa muddatli sayohatlar soniortgan. Bu ishda uzoq tanaffuslarga yo'l qo'ymaslik uchun bir necha kunliksayohatga chiqishga moyil bo'lgan yosh sayyohlar hisobiga sodir bo'ladi.Turoperatorlar keksa sayohatlarga qiziqish bildirmoqda yosh guruhi aholi (uchinchiyosh). Ushbu toifadagi iste'molchilar ko'proq vaqtga ega ko'proq pul. Ular
allaqachon voyaga etgan bolalari bor. Ular o'zlarining mehrlariga sodiqdirlar, tanish
joylarga borishadi, tajriba qilishni xohlamaydilar. Ular ma'lum bir yashash joyiga
ko'proq bog'langan, ular mehmonxonadagi barcha xodimlarni bilishadi.Mijozlarning xizmatga bo'lgan talabi ortib bormoqda. Bu, ayniqsa, sayyohlarko'proq sayohat qilishlari va zamonaviy xizmatlar haqida ko'proq ma'lumotolishlari bilan yaqqol namoyon bo'ladi. Sayyohlar qancha ko'p sayohat qilsalar,shunchalik ko'p qulaylikni xohlashadi. Ular ko'rsatilayotgan xizmat darajasinisolishtirishlari, ko'pincha biror narsani tanqid qilishlari, da'volarni talab qilishlarimumkin. Aholining harakatchanligining ortishi kuzatilmoqda. Ko'pchilikningmashinalari bor, ular o'rindiqlaridan osongina olib tashlanadi va sayohat qiladi.Sayohat xarajatlari oshdi, sayohatchilar sayohat qilishda ko'proq pul sarflashniboshladilar. Hozirgi vaqtda noan'anaviy turar joy ob'ektlari, tog 'chaletlari, ovuylari, bungalovlar va boshqalar mashhur bo'lib, turistik mahsulot toboratakomillashib bormoqda. Yangi gastronomik tushunchalar yaratilmoqda. Kichkinanarsalarga va turar joy binolari yoki ekskursiyalarga bevosita bog'liq bo'lmagannarsalarga katta e'tibor beriladi. Turoperatorlar aviachiptalarni to'g'ridan-to'g'risayohat xizmatlarini ko'rsatuvchi provayderlar (mehmonxonalar, tur agentliklari vaboshqalar) xizmatlari bilan birlashtirib, o'z turlarini sotishni boshlaganaviakompaniyalarning kuchli raqobatini boshdan kechirmoqda. O'z sayohatlariuchun arzon aviachiptalar aviakompaniyalarga ko'proq turlarni taklif qilishimkonini beradi qulay narxlar. Bu turoperatorlarning bozordagi mavqeini biroz
zaiflashtirishi va ularning sotishdagi ulushini kamaytirishi mumkin.Turoperatorlarning mavqei, shuningdek, iste'molchilarning didi guruhli ommaviyturlardan farqli o'laroq, mustaqillik va individual sayohatlar tomon o'zgarib
borayotganligi sababli zaiflashishi mumkin. Turizm xizmatlarining globallashuvjarayoni to'planishi, yangilanishi, tuzilishi va jo'natilishi kerak bo'lgan ma'lumotlarhajmining jiddiy o'sishiga olib keladi. 90-yillarning oxirlarida turizm
industriyasining yangiligi. shaxsiy ish ko'rinishida KSBga joylashtirilgan elektron
versiyasi tufayli sayohat hujjatlarisiz sayohatga aylandi. Endi sayohatchisamolyotga chiqish chiptasini shaxsini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etish orqaliolishi mumkin. 2.Dunyo bo'ylab keng qo'llanilishi kompyuter tarmog'i Internet,shubhasiz, turizmdagi tarqatish tizimlariga eng kuchli ta'sir ko'rsatadi. Hozirgivaqtda uni tarqatish kanali sifatida ham, tarqatish tizimining qo'shimcha axborotresursi sifatida ham ko'rib chiqish mumkin. Internetning eng katta yutug'i an'anaviytarqatish tizimlariga qaraganda ancha past narxda turistik mahsulotga globalkirishni ta'minlash qobiliyatidir. E. A. Jandjugazova global mehmondo'stlik sanoatirivojlanishining sakkizta tendentsiyasini aniqlaydi. Jahon rivojlanishining asosiytendentsiyalariga mehmonxona bozori bog'lash: Qiziqish sohasini taqsimlash
mehmonxona biznesi boshqa sanoat korxonalari tomonidan ilgari taqdim etilganboshqa mahsulot va xizmatlarga. Masalan, ovqatlanish, dam olish, o'yin-kulgi,ko'rgazma faoliyati va hokazo.; Mehmondo'stlik sanoatining o'sib borayotgan
demokratlashuvi, bu qulaylikni oshirishga katta hissa qo'shadi mehmonxonaxizmatlari ommaviy iste'molchi uchun; Mehmonxona biznesining ixtisoslashuvinikuchaytirish, bu sizga iste'molchilarning ayrim segmentlarini hisobga olgan holdaaniqroq yo'naltirish imkonini beradi. turli belgilar; Turizmning yangi turlarini,masalan, ekologik, sarguzashtli, ekstremal, ayrim tematik yo'nalishlarnirivojlantirish deyarli har qanday toifadagi iste'molchilarning manfaatlarini hisobgaolish va turistik mahsulotni yanada murakkablashtirish imkonini beradi;Mehmonxona biznesining globallashuvi va kontsentratsiyasi turizm
korporatsiyalari va mehmonxona tarmoqlari, mehmonxona assotsiatsiyalari,uyushmalari, xalqaro davlat va nodavlat tashkilotlarini tashkil etishda hamnamoyon bo'lmoqda; Xizmatni chuqur shaxsiylashtirish va mijozlarning talab vaehtiyojlariga to'liq e'tibor qaratish; chuqur va tizimli iqtisodiy diagnostika qilishimkonini beruvchi yangi aloqa vositalari va axborot texnologiyalarini keng joriyetish; Mehmondo'stlik sanoati korxonalarining biznes strategiyasiga yangitexnologiyalarni joriy etish. Xususan, mehmonxona mahsulotlari va xizmatlarinitarg‘ib qilishda internet tarmog‘idan keng foydalanish; shuningdek, zamonaviyliknitarqatish kompyuter tizimlari bron qilish va bron qilish. Ufa instituti GeorgiyValentinovich Plexanov nomidagi Rossiya iqtisodiyot universiteti talaba EfimovOleg Nikolaevich, falsafa fanlari nomzodi, Ufa instituti (filial) Savdo va umumiyovqatlanish korxonasining iqtisod va boshqaruv kafedrasi dotsenti. G.V. Plexanov"Izoh: Xalqaro turizmning rivojlanishini o‘rganish va tahlil qilish ishlari olibborildi, zamonaviy bozor sharoitida uning tendentsiyalari va xususiyatlarianiqlandi. Xalqaro turizmni rivojlantirish istiqbollari ko‘rib chiqildi. Turistiktashkilotlar uchun turistik jozibadorlikni saqlashga doir talablar shakllantirildi.Xalqaro turizmning rivojlanishini o'rganish va tahlil qilish, uning hozirgi bozordagitendentsiyalari va qonuniyatlarini ochib berdi.Xalqaro turizmni rivojlantirishistiqbollari..Davlatimiz rahbarining 2016-yil 2-dekabrdagi "O'zbekistonRespublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta'minlash chora-tadbirlarito'g'risida"gi farmoniga muvofiq, sayyohlik mamlakatimiz iqtisodiyotiningstrategik tarmog'i sifatida belgilandi. Prezidentning 2017-yil 16-avgustdagi qaroribilan 2018-2019-yillarda turizm sohasini rivojlantirish bo'yicha birinchi navbatdagichora-tadbirlar dasturi tasdiqlandi.Joriy yil fevral oyining o'zida Prezidentning shu sohaga doir 4 ta muhim hujjatiqabul qilingani davlatimizning turizm rivojiga yuksak e'tiboridan dalolat bo'ldi.Ushbu hujjatlar bilan sohada yig'ilib qolgan muammolarni hal etish, turizmsalohiyatini oshirish bo'yicha ustuvor vazifalar belgilandi, ichki turizmni yanadarivojlantirishga ko'plab imtiyozlar, yengilliklar berildi.Shavkat Mirziyoyev turizmning iqtisodiyotdagi o'rnini alohida ta'kidlab,mamlakatimizda bu boradagi ahvol va sohani rivojlantirish bo'yicha ko'rilayotganchoralar samaradorligini birma-bir tahlil qildi.Turizmni rivojlantirish davlat qo'mitasi va uning mintaqaviy tuzilmalari shtatbirliklari oshirilgani, hududlarda turizm departamentlari va boshqarmalari, hokimo'rinbosarlari lavozimlari tashkil etilgani mazkur tashkilotlarning imkoniyatlarinikengaytirdi.Joriy yilning 10-fevralidan boshlab Yaponiya, Janubiy Koreya, Singapur,Malayziya, Indoneziya, Turkiya va Isroildan kelayotgan turistlargamamlakatimizda 30 kungacha vizasiz bo'lishga ruxsat berildi. Bundan tashqari, 39mamlakat fuqarolariga viza berish tartibi soddalashtirildi. 2018-yil 1-iyuldanelektron vizalar joriy qilinadi.
Yig'ilishda elektron viza tizimini belgilangan muddatda to'liq ishga tushirish, jahon
tajribasini o'rgangan holda bu tizimni yanada soddalashtirish va xorijiy turistlarkelishi tartibini muntazam yengillashtirib borish bo'yicha topshiriqlar berildi.Turistlar mamlakatimizga kelgandan so'ng yashash joyi bo'yicha 3 kun ichida
ro'yxatdan o'tishi zarurligi ularga noqulaylik tug'dirayotgani qayd etildi. Sayyohlar
xavfsizligini ta'minlash huquqni muhofaza qiluvchi idoralarning vazifasi bo'lishi
kerakligi ta'kidlandi.Turist sayohat qilishi, ichki ishlar idoralarida sarson bo'lmasligi kerak. Agar bizturizm hisobiga ish o'rinlari ochamiz desak, turistga shart qo'yish emas, balkisharoit yaratishimiz zarur, dedi Shavkat Mirziyoyev.Shu bois ro'yxatga olish tizimini to'liq elektron shaklga o'tkazish, bu masalani ichkiishlar idoralari, mehmonxonalar, davolash muassasalari, xususiy uylar va shu kabijoylashtiruvchi jismoniy va yuridik shaxslarning majburiyati sifatida belgilash,turistlarni bunday tashvishdan xoli qilish yuzasidan ko'rsatmalar berildi.Yig'ilishda 2017-yilda O'zbekistonga qariyb 2 million 700 ming turist tashrifbuyurgani aytildi. Bu ko'rsatkich sifat jihatidan tahlil qilinib, qarindoshlariniko'rish, davolanish, o'qish yoki tijorat kabi maqsadlarda kelayotganlar ko'pchiliknitashkil etishi ta'kidlandi.Turizmni rivojlantirish davlat qo'mitasiga tegishli vazirlik va idoralar bilanbirgalikda, turizmning barcha istiqbolli yo'nalishlarida sayyohlar soniniko'paytirish, turizm xizmatlari real eksportini 5 yil ichida kamida ikki barobar
oshirish vazifasi qo'yildi.Turizm salohiyatini oshirishda aviaqatnovlarning tutgan o'rniga alohida e'tiborqaratildi.Jahon sayyohlik tashkiloti ma'lumotiga ko'ra, dunyo bo'ylab sayyohlarning qariyb60 foizi eng qimmat ekaniga qaramasdan, havo transportidan foydalanadi."O'zbekiston havo yo'llari" milliy aviakompaniyasining bu boradagi sustkashligiqattiq tanqid qilindi. Aviachiptalar narxini optimallashtirish, yangi reyslar ochish,tranzit yo'lovchilarni tashish imkoniyatini oshirish va aviaqatnovlar geografiyasinikengaytirish bo'yicha natijali ish olib borilmayapti.Shundan kelib chiqib, "O'zbekiston havo yo'llari" milliy aviakompaniyasi oldigaqator vazifalar qo'yildi. Ularga muvofiq, aviakompaniya tizimiga zamonaviymarketing joriy etiladi, dunyo aeroportlarida mavjud bo'lgan maxsus moslamalar,mobil aloqa vositalari yordamida aviachipta sotib olish imkoniyatlari yaratiladi.Chet el tajribasini o'rganish asosida "Qarshi" aeroportida "Ochiq osmon" rejimijoriy qilinib, sayyohlarga keng erkinlik yaratilmoqda. Kelgusida shunday tizimAndijon, Nukus va Navoiy aeroportlarida ham qo'llanadi.
Yig'ilishda qayd etilganidek, 30 kungacha viza olish bekor qilinganidan keyin ikki
kun ichida Isroildan O'zbekistonga kelish uchun iyun oyigacha bo'lganaviachiptalar sotib bo'lingan. Shu bois viza rejimi bekor bo'lgan davlatlardanqatnovlar soni oshiriladi, Toshkent shahridan tashqari Buxoro, Samarqand,Urganch, Navoiy va Qarshi shaharlariga ham to'g'ridan-to'g'ri reyslar ochiladi.Prezident sayyohlarning kayfiyatiga ta'sir qiladigan eng kichik jihatlargacha e'tiborqaratdi. Aeroportlar zallaridagi chiroqlar xiraligi, pasport nazorati kabinalari to'liqishlamasligi, uzundan-uzoq sun'iy navbatlar, taksi xizmati ko'rsatuvchi xususiyavtomobil egalarining tartibsizligi kabi holatlarni yaxshilash bo'yicha hamtopshiriqlar berildi.Turizmda mavsumiy davrni uzaytirish, ko'rsatiladigan xizmat turlarini ko'paytirishva turizm infratuzilmasini yaxshilash masalalari muhokama qilinar ekan,mehmonxonalarning asosiy qismi Toshkent, Buxoro va Samarqand shaharlaridaekani, turistlar oqimi oshgan davrda ularda ham joy yetishmasligi qayd etildi.Mehmonxonalarni ko'paytirish, shu bilan birga, bu yo'nalishda xususiyjoylashtirish obyektlari va mehmon uylari tashkil etish, tadbirkorlarga yer ajratishbo'yicha ko'rsatmalar berildi. Sayyohlar tashrif buyuradigan maskanlar vaavtomagistral yo'llar bo'yida sanitariya-gigiyena shoxobchalarini ko'paytirishzarurligi ta'kidlab o'tildi.Madaniy meros obyektlariga kirish tizimini takomillashtirish, turniketlar,videokameralar va yo'l ko'rsatkichlari o'rnatish, axborot markazlari tashkil etib,ularda turistlarni qiziqtiruvchi barcha xizmatlarni yo'lga qo'yish bo'yichako'rsatmalar berildi.Yig'ilishda yangi xizmat va savdolar tashkil etish orqali valyuta tushumini
ko'paytirish masalasiga alohida ahamiyat qaratildi. Xususan, suvenirlar ishlabchiqarish va ularni maxsus kiosklarda sotish, aeroportlarda faoliyat yuritadigan"Duty Free", "Tax Free" tizimidagi savdo shoxobchalarini turistik shaharlarda hamochish, tadbirkorlik subyektlarini jalb qilgan holda avtomobil ijarasi markazlari vaWi-Fi zonalar tashkil etish zarurligi ta'kidlandi.Qadimiy shaharlarda tunu kun ishlaydigan sayyohlik hududlari, "Qadimiy Buxoro"va "Samarqand siti" turistik zonalari tashkil etish bo'yicha olib borilayotgan ishlaryuzasidan mutasaddilarning hisoboti tinglandi.Videoselektor yig'ilishida ichki turizmni rivojlantirish masalalari ham muhokamaqilindi.Xalqimiz, ayniqsa, mahalla faollari, nuroniylar, yoshlar va kam ta'minlangan oilalarvakillarining mamlakatimiz hududlariga sayohatlarini an'anaga aylantirish,tashkilotlar kasaba uyushmalari mablag'larida sayohat uchun xarajatlar ulushiniko'paytirish yuzasidan tavsiyalar berildi.Ziyorat turizmi bo'yicha mamlakatimizning salohiyati juda yuqori. Bu yo'nalishdazarur qulayliklar yaratish maqsadida Din ishlari bo'yicha qo'mita tarkibida Ziyoratturizmini qo'llab-quvvatlash bo'limi tashkil etildi, Malayziya, Turkiya, Indoneziyakabi davlatlar uchun vizasiz rejim joriy qilindi.Yig'ilishda bu boradagi imkoniyatlardan to'la foydalanilmayotgani, bir qatorziyoratgohlar qarovsiz ahvolda ekani qayd etildi.Yurtimizda islom dunyosida tan olingan allomalarning maqbaralari, tabarrukqadamjolar ko'p, dedi Shavkat Mirziyoyev. Masalan, turli viloyatlardaNaqshbandiya tariqatini targ'ib qilgan 12 ulamoning qabri bor. Biz hozir ularning 8tasi, ya'ni Buxorodagi "Etti pir" va Samarqanddagi "Xo'ja Ahror Valiy"
ziyoratgohlarini obod qilyapmiz. Lekin Surxondaryodagi Muhammad ZohidBuxoriy, Alovuddin Attor va Qashqadaryodagi Muhammad Darvesh, MuhammadImganakiy maqbaralari ta'mirga muhtoj.
Shundan kelib chiqib, Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlari hokimlariga ushbu
qadamjolarni obodonlashtirish, ularga olib boruvchi yo'llar holatini yaxshilash,
ziyoratchilar uchun barcha sharoitlar yaratish bo'yicha topshiriqlar berildi.O'zbekiston turizm brendini xorijda targ'ib qilish masalasi ham tahlil qilindi.
Mamlakatimiz investitsiya, savdo va turizm salohiyatini o'zaro muvofiqlashtirib,yagona brend ostida reklama qilish zarurligi ta'kidlandi. Milliy teleradiokompaniyahamda Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligizimmasiga O'zbekistonning turizm salohiyatini kecha-kunduz targ'ib qiluvchi,sayohatga oid turli qiziqarli ko'rsatuvlar namoyish etib boruvchi xalqaro telekanaltashkil etish vazifasi yuklandi.Xorij davlatlaridagi elchilar mamlakatimiz, milliy qadriyatlarimizningtarg'ibotchilari bo'lishi, bunga chet eldagi vatandoshlarimiz ham hissa qo'shishizarurligi ta'kidlandi. Turizm rivoji uchun zarur sharoitlar yaratishga doir ustuvoryo'nalishlar belgilab berildi.Soha mutasaddilari, mamlakatimizning xorijiy davlatlardagi elchilari va joylardagirahbarlarning hisobotlari tinglandi.Turizm bugungi kunda tez rivojlanayotgan vadaromadi bo’yicha yetakchi sohalardan biri hisoblanadi. So’nggi yillarda turizmjahon eksportida o’zining ulkan hissasiga ega bo’ldi va butunjahon yalpi ichkimahsulotining 11%ini tashkil qilmoqda. So’nggi 40 yil davomida boshqamamlakatlarga tashrif buyuruvchi turistlar soni 20 martaga turizmdan keluvchidaromad 60 martaga oshdi va xalqaro turizmdan olinuvchi daromad 400 mlrddollarga etdi. Xususan, O`zbеkistоnda erishilayotgan muvaffaqiyatlar zaminida
iqtisоdiyotni libеrallashtirishni chuqurlashtirish, mamlakatni mоdеrnizatsiyalash,barcha sоhalarni, хususan, hizmat ko`rsatish sоhasining еtakchi tarmоqlaridan biribo`lgan turizmni ham barqarоr rivоjlantirish yotibdi. Rеspublika PrеzidеntiI.A.Karimоv ta'kidlaganidеk "Barchamizga ayonki, хizmat ko`rsatish sоhasiiqtisоdiyotimizni barqarоr rivоjlantirishning eng muhim manbai va оmilihisоblanadi. Jahоn tajribasi bugun aynan ushbu sоha yalpi ichki mahsulоtnishakllantirish, ahоli bandligini ta'minlash, оdamlarning farоvоnligini оshirishdaеtakchi o`rin tutishini ko`rsatmоqda"[1]. Darhaqiqat, hоzirgi kunda hizmatko`rsatish tarmоg`ining muhim tarkibiy qismi bo`lgan turizm sоhasini jadal
sur'atlarda rivоjlantirish mamlakatimiz iqtisоdiyotining ustuvоr yo`nalishlaridanbiri hisоblanadi. Turizm dunyo tamaddumining bosh gultoji bo`lib, hozirgi kundasayohat insoniyat maqsadlarining asosini tashkil qilib kelmoqda. Ayniqsa, milliyturizmning rivojlantirish istiqbollari, O`zbekistonda turizm industriyasining jahonbozoridagi mavqeini oshirishga ko`maklashadi. Fikrimizning isboti sifatidabugungi kunda turizm sohasida katta yutuqlarga erishilayotganligi, tez sur’atlarbilan o`sib borayotganligi, yangidan – yangi mehmonxonalarning barpoetilayotganligi, ishchi o`rinlari sonining ko`payishi, malakali mutaxassislarningortib borishi, turistlar oqimining yildan – yilga ko`payayotganligini ta’kidlabo`tishimiz joiz deb hisoblaymiz. Albatta O`zbekistonning qulay iqlim sharoitlari vao`ziga xos landshaftini inobatga olganda sport va ekologik turizmning rivojlanishiuchun barcha asoslar mavjud. Farg'ona vodiysi va Toshkent viloyati ajoyib tog'tizimlari, gullagan vodiylar va ajoyib tog' daryolariga boy. Tog'ning toza havosi, yildavomida quyoshli kunlarning ko`pligi, ajoyib tog' manzaralari nafaqatO`zbekiston fuqarolarining, balki Qozog'iston, Qirg'iziston va Tojikiston kabiqo`shni mamlakatlarning aholisi ham tashrif buyuruvchi turizm obyektlarigaaylanishiga imkon beradi. O`zbekiston hududida mineral suvlarning turli xil turlarikeng tarqalgan, mamlakatdagi 300 dan ortiq shifobaxsh yer osti mineral suvmanbalariga ko`plab odam tashrif buyuradi. Hozirgi kunda bu manbalardan 121tasi faoliyat yuritmoqda. Chimyon va To`rtko`l kabi tog' – chang'i sportinirivojlantirish mumkin bo`lgan bir qancha tog' maskanlari mavjud. Baland qorlitog'lar, alpinizm, speleoturizm, daryo turizmi kabi turli tog' turizmi turlarini amalgaoshirish imkonini beradi. Shifobaxsh giyohlarning ko`pligi turli xil ekologik turlar,turli giyohlar va o`simliklar yig'ish uchun turlarni tashkil etishga imkoniyatyaratadi. Bu esa ko`plab chet ellik turistlar orasida qiziqish uyg'otadi. Turizmninghozirgi holatini baholar ekanmiz, shuni qayd etish muhimki, O`zbekistondainfratuzilmaning rivojlanish darajasi chet ellik turistlarning ehtiyojlarini to`liqqondira olmayapti. Infratuzilmaning rivojlanmaganligiga raqobat vatakomillashishni rag'batlantirish imkonini bermagan avvalgima'muriy-buyruqbozlik tizimi sababchi hisoblanadi. Infratuzilma yetarlicharivojlanmagan taqdirda turistlar oqimini ko`paytirish va shunga mos ravishdavalyuta tushumini ko`paytirish mumkin emas. Bundan kelib chiqqan holdainfratuzilmaning ahvoli turizmning rivojlanishi va mamlakat imidjinishakllantirishga bevosita ta'sir ko`rsatadi. Avvalo, shuni alohida qayd etish lozimki,O`zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishmaguncha turizmga yetarlicha e'tiborqaratilmagan. Respublikaning turistik salohiyati to`g'risda obyektiv ma'lumotlar vareklama umuman bo`lmagan. Turizm, xizmat ko`rsatish va ko`ngilocharlikinfratuzilmasi rivojlanmagan, turistlarga xizmat ko`rsatish darajasi past bo`lib,jahonning yetakchi turistik korxonalari bilan aloqalar bo’lmagan desa ham bo’ladi.Hozirda O`zbekiston hududida turizm infratuzilmasi bir tekisda taqsimlanmagan.Toshkent shahri va viloyatida respublika turizm salohiyatining 36 % qismijamlangan. Yirik infratuzilma salohiyatiga to`rt viloyat (Toshkent, Samarqand,Buxoro va Xorazm) va Toshkent shahri ega, Farg'ona vodiysi 19% turizminfratuzilmasiga ega. O`zbеkistоnda iqtisоdchi оlimlaridan M.Pardaеv, R.Atabaеv,I.S.Tuхliеv, F.X.Kudratоv, N.Tuхliеv, T.Abdullaеva, A.S.Sоliеv, M.R.Usmоnоv,M.M.Muхammеdоv, D.K.Usmanоva, M.Хоshimоv, A.Nоrchaеv, B.Turaеv,О.Х.Хamidоv, A.A.Eshtaеvlar turizm sоhasida ilmiy-tadqiqоt ishlari оlibbоrganlar[2]. Turizm iqtisodiyotning tarkibiy qismi sifatida turistlar qabul qiluvchimamlakatga daromadni keltiradi, yuqori valyuta tushumini ta'minlaydi, aholini ishbilan bandlik darajasini oshiradi. Turistlarga xizmat qilish uchun mehmonxonakerak bo`ladi. Bu yerda ular ovqatlanishi lozim. Turli tomoshalarga kiradilar vaularda qatnashadilar. Ko`p hollarda agar ular xorijiy turistlar bo`lsa, valyutatushumining ko`payishini ta'minlaydi. Turizm nafaqat iqtisodiy, balki muhimijtimoiy soha hamdir. Buning iqtisodiy samaradorligi bilan birga ma'naviy, ruhiy vaintellektual ahamiyati ham juda katta. Shu tufayli ushbu sohaga davlat alohidae'tibor berib, ma'lum imtiyozlar ham belgilaydi. Odamlar bu imtiyozlardan faqatturist bo`lganliklari uchun foydalanadilar. Bu ham turizmning o`ziga xos xususiyativa katta ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatidan dalolat beradi. Imtiyozlar turistlarningbojxona postlaridan o`tishda, soliq to`lashda, chetga chiqishda pasportiga ruxsatberishlarida, avia va temir yo`l transportlariga chiptalar olishda, ularnirasmiylashtirishlarda namoyon bo`ladi. 3.Turizmning mahalliy aholi uchun ham kattafoydasi bor. Ular ish bilan ta'minlanadi, turli millat, elat va xalq vakillari bilanmuloqotda bo`ladilar va ularning turli an'ana va qadriyatlari bilan tanishadilar,doimiy daromad olib turish imkoniyati ega bo`ladilar, mahsulotlarni sotisimkoniyatiga ega bo`ladilar, mahalliy aholi imkon qadar o`zlarining an'ana vaqadriyatlarini namoyish qilish uchun uni saqlab qoladilar va unitilganlarin tiklaydilar, mehmon kutishning jozibador an'analarini tiklash bilan birgamehmondorchilik an'anlarini takomillashtirib boradilar. Oxir oqibatda mahalliyaholining dunyoqarashi, madaniy saviyasi ham mutassil o`sib boradilar.Turizmning rivojlanishi davlat uchun ham juda foydalidir. Xususan u turizmnirivojlantirish evaziga o`z iqtisodiyotining yuksalishiga erishadi, davlat byudjetigatushumlarning ko`payishini ta'minlaydi, tabiiy resurslarni asrab-avaylashgaerishadi, mamlakatning ijtimoiy barqarorligini ta'minlashga harakat qiladi va ungaerishadi, xalqlararo aloqalarga erishadi, madaniy aloqalar kengayadi, valyutatushumi ko`payadi va h.k. Turizm mahalliy aholi hayotiga ijobiy hamda salbiyta'sir ko`rsatishi mumkin. Ijobiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: isho`rinlarini yaralishi;Turizm infratuzilmasidagi mavjud muammolarni hal etish,taqdim etilayotgan xizmatlar sifatini oshirish va jahon bozorlarida milliy turizmmahsulotlarini faol targʻib qilish, turizm tarmogʻining kadrlar salohiyatini
kuchaytirish orqali turizm sohasida amalga oshirilayotgan islohotlarsonini keskin koʻpaytirish maqsadida, shuningdek, 2019-2025-yillarda OʻzbekistonRespublikasida turizm sohasini rivojlantirish konsepsiyasining asosiy
yoʻnalishlariga muvofiq:1. Oʻzbekiston Respublikasi Transport vazirligi va Turizmni rivojlantirish davlatqoʻmitasining 2019-yil 1-oktyabrdan boshlab xalqaro huquq normalariga muvofiq“Qarshi”, “Nukus” va “Termiz” xalqaro aeroportlarida “beshinchi havo erkinligi”niqoʻllagan holda, shuningdek, “Buxoro” xalqaro aeroportida “beshinchi haverkinligi”ni xorijiy davlatlar fuqarolarini tashishda qoʻllagan holda “Ochiq osmon”rejimini joriy etish toʻgʻrisidagi taklifi maʼqullansin.
Oʻzbekiston Respublikasi Transport vazirligi Tashqi ishlar vazirligi bilan birgalikda
ikki oy muddatda xorijiy davlatlarning aviatsiya maʼmuriyatlarini va chet elaviatashuvchilarini “Ochiq osmon” rejimi joriy etilayotgan Oʻzbekiston xalqaro
aeroportlarining roʻyxati toʻgʻrisida, shu jumladan, diplomatik kanallar orqalixabardor etishni taʼminlasin2. Shunday tartib oʻrnatilsinki, unga muvofiq:
a) 2020-yil 1-yanvardan:turizm faoliyati subyektlari va aviatashuvchilarning xorijiy mamlakatlardanOʻzbekistonga charter reyslarini tashkil qilish boʻyicha xarajatlarining bir qismi harbir xorijiy turist uchun, u respublika hududida kamida besh kecha tunab qolgantaqdirda, 20 AQSH dollari, qish mavsumida (20-noyabrdan 20-fevralgacha) esa 50AQSH dollari miqdorida Oʻzbekiston Respublikasi Davlat byudjeti va Turizmnirivojlantirish davlat qoʻmitasi huzuridagi byudjetdan tashqari Turizm sohasiniqoʻllab-quvvatlash jamgʻarmasi mablagʻlari hisobidan teng ulushlarda qoplabberiladixorijiy kinokompaniyalarning Oʻzbekiston Respublikasi hududida audiovizuamahsulotlar (kino, tele va videofilm, klip, multfilm, animelar) yaratishdagixarajatlarining bir qismi (“rebate”) Oʻzbekiston Respublikasi davlat byudjetihisobidan Oʻzbekiston Respublikasi hududida amalga oshirilgan xarajatlarning 2foizigacha, lekin bitta mahsulot uchun 300 ming AQSH dollaridan oshmagaNmiqdorda qoplab beriladi;Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasihuzuridagi byudjetdan tashqari Turizmsohasini qoʻllab-quvvatlash jamgʻarmasi mablagʻlari hisobidan Oʻzbekistonnintarixiy va afsonaviy shaxslari toʻgʻrisidagi toʻliq metrajli badiiy, qisqa metrajlibadiiy, xronikal hujjatli filmlarni suratga olish uchun loyiha qiymatining 30 foizi,lekin 3 milliard soʻmdan oshmagan miqdorda grantlar ajratiladi;tadbirkorlik subyektlarining respublika hududlarida (Toshkent shahridan tashqari)chet el taomlariga yoki alohida yoʻnalishga ixtisoslashtirilgan mavzuli ovqatlanishshoxobchalarini, shuningdek, “karaoke” zallari va turistik qoʻngilocharmuassasalarni tashkil etish xarajatlarining bir qismi Turizmni rivojlantirish davlatqoʻmitasi huzuridagi byudjetdan tashqari Turizm sohasini qoʻllab-quvvatlashjamgʻarmasi mablagʻlari hisobidan har bir loyiha uchun 10 million soʻm miqdoridaqoplanadi;Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan roʻyxatboʻyicha moddiy madaniy meros obyektlari hududlariga 5 tonnadan yuqori vazngaega katta hajmli avtotransport vositalarining kirishiga cheklov qoʻyiladi;YUNESKO Umumjahon merosi obyektlari roʻyxatiga kiritilgan madaniy merosobyektlari va davlat muhofazasiga olingan tarixiy yoki madaniy yodgorliklarhududida faqat mamlakatimizda ishlab chiqarilgan suvenir mahsulotlari sotiladi;b) 2019-yil 1-noyabrdan boshlab Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirishdavlat qoʻmitasi:eng yuqori turizm salohiyatiga ega boʻlgan fuqarolar yigʻinlari (shaharcha, qishloq,ovullar hamda shahar, shaharcha, qishloq va ovullarning mahallalari) roʻyxatinshakllantiradi;ushbu fuqarolar yigʻinlari hududlarida 20 tadan kam boʻlmagan oilaviy mehmonuylari tashkil etilganda va turistlar uchun kamida besh xil xizmat turlari (yashashva yoki ovqatlanish boʻyicha xizmatlardan tashqari) koʻrsatilgan taqdirda ularga“Turizm mahallasi”, “Turizm qishlogʻi” yoki “Turizm ovuli” maqomini beradi;v) 2020-yildan boshlab “Turizm mahallasi”, “Turizm qishlogʻi” yoki “Turizmovuli” maqomi berilgan fuqarolar yigʻinlari “Obod qishloq” va “Obod mahalla”davlat dasturlariga birinchi navbatda kiritiladi;g) “Uzbekistan Airports” AJga respublikaning xalqaro aeroportlari takliflarigakoʻra:aeroport tomonidan koʻrsatiladigan xizmatlar (Oʻzbekiston Respublikasirezidentlari boʻlgan aviakompaniyalarga koʻrsatiladigan xizmatlardan tashqari)uchun stavkalar hamda yigʻimlarni belgilash va oʻrnatish;aeroportning aviatsiya yonilgʻisi va yoqilgʻi-moylash materiallarini saqlash uchunzaruriy infratuzilmani kengaytirish va modernizatsiya qilish;mahalliy yoki xorijiy yuridikshaxslar bilan tanlov asosida aviatsiya yonilgʻisi vayoqilgʻi-moylash materiallarini yetkazib berish boʻyicha shartnomalar, shuningdek,ularni mamlakatning xalqaro aeroportlariga reyslarni, shu jumladan, tranzitreyslarni amalga oshiruvchi mahalliy yoki xorijiy aviakompaniyalarga sotishboʻyicha shartnomalar tuzish huquqi beriladi.3. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 16-avgustdagiPQ–3217-son qarori bilan tashkil etilgan Turizmni rivojlantirish boʻyichamuvofiqlashtiruvchi kengashning (keyingi oʻrinlarda – Muvofiqlashtiruvchikengash) Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasigaquyidagi vakolatlarni berish toʻgʻrisidagi takliflariga rozilik berilsin:Muvofiqlashtiruvchi kengashga joylardagi salohiyatli hududlarni oʻrganish asosidaturizm infratuzilmasi obyektlarini rivojlantirish hududlarini tashkil etish boʻyichatakliflar kiritish;turizm infratuzilma obyektlarini joylashtirish uchun salohiyatli hududlardarejalashtirish va loyihalashtirish ishlarini tashkil etish;turizm sohasiga investitsiyalar jalb etish boʻyicha investorlar bilan muzokaralarolib borish, ular bilan investitsiyaviy kelishuv va shartnomalarni imzolash,shuningdek, investorlar tomonidan loyihani amalga oshirish boʻyicha majburiyatlarqabul qilingan holda ularga yer uchastkalarini oʻrnatilgan tartibda “E-IJROAUKSION” elektron savdo maydonchasi orqali taqdim etish masalasini koʻtarish.4. 2020-yil 1-yanvardan boshlab 1-ilovaga muvofiq mamlakatlarning fuqarolariuchun Oʻzbekiston Respublikasi hududiga kirgan kundan eʼtiboran 30 kunlikmuddatga vizasiz rejim belgilansin.5. Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi hamdaInvestitsiyalar va tashqi savdo vazirligining yoʻl boʻyi infratuzilmasinirivojlantirish va avtomagistral yoʻllari boʻylab turizm xizmatlarini tashkil etishninazarda tutuvchi Andijon viloyatining Xonobod shahridan Surxondaryoviloyatining Termiz shahriga bogʻlangan holda Qoraqalpogʻiston RespublikasiningMoʻynoq shahrigacha “Oʻzbekiston turizm magistrali” turizm transport koridorinitashkil etish toʻgʻrisidagi taklifiga rozilik berilsin.6. “Oʻzbekiston turizm magistrali” turizm transport koridori boʻylab avtomagistral
yoʻllari va yoʻlboʻyi infratuzilmasi holatini oʻrganish boʻyicha ishchi guruh(keyingi oʻrinlarda – Ishchi guruh) 2-ilovaga muvofiq tarkibda tashkil etilsin vaunga quyidagi vakolatlar berilsin:kapital va joriy taʼmirga muhtoj yoʻl uchastkalarini aniqlash, shuningdek,yaratiladigan yoʻlboʻyi infratuzilmasi obyektlarining joylashuvini belgilash;yoʻlboʻyi infratuzilmasini rivojlantirish bilan bogʻliq tadbirkorlik faoliyatini tashkil
etish uchun tadbirkorlarga ruxsat berish tartib-taomillaridan oʻtishda (yeruchastkalarini ajratish, qurilishga ruxsat olish) koʻmaklashishtegishli davlat organlari tomonidan ularning vakolatiga kiruvchi muammolimasalalarni (yoʻl koʻrsatkichlar oʻrnatish, sanitariya-gigiyena shoxobchalariniqurish va boshqalar) hal etish boʻyicha topshiriqlarning bajarilishini nazorat qilish.7. Belgilansinki, Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasihuzuridagi byudjetdan tashqari Turizm sohasini qoʻllab-quvvatlash jamgʻarmasimablagʻlari hisobidan turizm uchun innovatsion biznes gʻoya va startaplarniamalga oshirish maqsadida loyiha tashabbuskorlariga loyiha qiymatining 30 foizi,lekin 100 million soʻmdan oshmagan miqdorda grantlar ajratiladi.Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi bir oy muddatdaamalga oshirilishi tavsiya etiladigan turizm uchun innovatsion biznes gʻoya vastartaplar roʻyxatini tasdiqlasin.8. Oʻzbekiston Respublikasining turizm salohiyatini rivojlantirish uchun qulayshart-sharoitlar yaratish boʻyicha “Yoʻl xaritasi” 3-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.9. 2023-yil 1-yanvarga qadar quyidagilar:a) yetib borish qiyin boʻlgan va chekka joylarda (aholi yashash punktlaridankamida 10 kilometr yoki qattiq qoplamali avtomobil yoʻllaridan 5 kilometruzoqlikda) kempinglar va “safari” turizmini tashkil etish boʻyicha turizmxizmatlarini koʻrsatadigan yuridik shaxslar alohida avtonom infratuzilmaniyaratgan taqdirda mazkur faoliyat turi boʻyicha yuridik shaxslardan olinadiganfoyda soligʻi, yer soligʻi va mol-mulk soligʻi, shuningdek, yagona soliq toʻlovitoʻlashdan;b) yuridik shaxslar, ularning loyiha tashkilotlari, bosh pudratchi va subpudratchitashkilotlari jahon standartlariga mos va zarur madaniy koʻngilochar
infratuzilmalariga ega golf majmualarini barpo etish loyihasini amalga oshirish
doirasida:foyda soligʻi, yer soligʻi va mol-mulk soligʻidan;loyihani amalga oshirish uchun jalb etiladigan xorijiy mutaxassislarning mehnatigahaq toʻlash fondi qismi boʻyicha yagona ijtimoiy toʻlovdan;loyihani amalga oshirish uchun zarur boʻlgan tovarlarni, shu jumladan, “vaqtinchaolib kirish” bojxona rejimida olib kirishda bojxona boji va aksiz soligʻidan;v) namunaviy loyihalar boʻyicha zamonaviy sanitariya-gigiyena shoxobchalariniqurish va (yoki) ularning faoliyatini tashkil etishni amalga oshiruvchi yuridikshaxslar mazkur faoliyat turi boʻyicha yuridik shaxslardan olinadigan foyda soligʻi,yer soligʻi va mol-mulk soligʻi, shuningdek, yagona soliq toʻlovini toʻlashdan;g) Oʻzbekiston Respublikasi hududiga olib kiriladigan dor (osma) yoʻllarini,“banji-jamping” va “ziplayn” attraksionlarini, boshqariladigan (dirijabl, havo shari)va boshqarilmaydigan (erkin uchish) aerostatlar, gondolalar, “rafting” va“flaybording” uchun uskunalar, shuningdek, “buggy car”, faetonlar, joylashtirishvositasi sifatida tunab qolish uchun jihozlangan (gʻildirak ustidagi uylar) yokikafe-furgonlarga aylantirilgan (“fudtrak”) yer usti transport vositalari bojxona bojiva aksiz soligʻidan ozod etilsin.10. Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi tomonidanJizzax, Namangan va Surxondaryo viloyatlarida maxsus turizm zonalarinirivojlantirish boʻyicha loyihalar ishlab chiqilganligi maʼlumot uchun qabulqilinsin.Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi, Investitsiyalarva tashqi savdo vazirligi Jizzax, Namangan, Surxondaryo va boshqa viloyatlarhokimliklari bilan birgalikda ikki oy muddatda turizm zonalarini rivojlantirish vainvestitsiyalarni jalb qilishning batafsil rejasini ishlab chiqsin va OʻzbekistonRespublikasi Vazirlar Mahkamasiga kiritsin.Turizm zonalarida investitsiya loyihalarini oʻz vaqtida va sifatli amalga oshirishustidan nazorat:“Zomin” boʻyicha – Oʻzbekiston Respublikasi investitsiyalar va tashqi savdo vaziriS.U.Umurzoqov;“Nanay” boʻyicha – Oʻzbekiston Respublikasi Bosh vazirining birinchi oʻrinbosariA.J.Ramatov;Boysun” boʻyicha – Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasirahbari Z.Sh.Nizomiddinov zimmasiga yuklansin.11. Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi markaziyapparati tuzilmasida boshqaruv xodimlarining belgilangan umumiy shtat birliklaridoirasida arxitektorlar, kartograflar, shaharsozlik va qurilish muhandislaridan tarkibtopgan, 15 shtat birligidan iborat Turizm zonalari va klasterlarini rivojlantirishboshqarmasi tashkil etilsin va unga turizm infratuzilma obyektlarini joylashtirishnirejalashtirish va loyihalash boʻyicha ishlarni tashkil etish vazifalari yuklansin.12. Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasining:mamlakatda turizm sohasini rivojlantirish va ommalashtirishga munosib hissaqoʻshgan jamoat tuzilmalari vakillariga va xorijdagi vatandoshlarga ularningfaoliyatini tegishli nodavlat notijorat tashkilotlari tomonidan baholash natijalariboʻyicha topshiriladigan “Turizm sohasini rivojlantirishga qoʻshgan hissasi uchun”koʻkrak nishonini taʼsis etish;“Turizm oʻquv-konsalting markazi” davlat unitar korxonasi negizida OʻzbekistonRespublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi huzuridagi Turizmnirivojlantirish institutini (keyingi oʻrinlarda – Institut) tashkil etish toʻgʻrisidagitakliflariga rozilik berilsin.13. Quyidagilar Institut faoliyatining asosiy yoʻnalishlari etib belgilansin:turizm sohasida ilmiy-tadqiqot faoliyatini amalga oshirish, ushbu sohadagi ilmiytadqiqotlar va ilmiy-amaliy ishlanmalarni muvofiqlashtirish, tizimli muammolarnianiqlash va ularni bartaraf etish boʻyicha takliflar ishlab chiqish;turizm tarmogʻi uchun kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirishga qaratilganyangi oʻquv dasturlari hamda taʼlim shakllarini ishlab chiqish va joriy qilish;xorijiy mutaxassislar va oʻqituvchilarni jalb qilgan holda turizm sohasi xodimlariniqayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil etish;turizm tarmogʻi uchun kadrlar tayyorlovchi oʻquv taʼlim muassasalari faoliyatiniilmiy-uslubiy jihatdan muvofiqlashtirish, konsalting va oʻquv markazlarifaoliyatini qoʻllab-quvvatlash;yagona test sinovi tizimi asosida gidlar, ekskursiya yetakchilari,yoʻriqchi-kuzatuvchilar uchun malaka sertifikatini berish.14. Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi ikki oy
muddatda:Institutning davlat roʻyxatidan oʻtkazilishini taʼminlagan holda uning Ustavini;Institutning tuzilmasi va shtat jadvalini ishlab chiqsin hamda tasdiqlasin.
Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi huzuridagi byudjetdan tashqari Turizmsohasini qoʻllab-quvvatlash jamgʻarmasi va qonun hujjatlarida taqiqlanmaganboshqa manbalar Institut faoliyatini moliyalashtirish manbalari etib belgilansinInstitut xodimlarining mehnatga haq toʻlash darajasi Oʻzbekiston RespublikasiTurizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi xodimlariga tenglashtirilsin.Institut Toshkent shahri, Mirzo Ulugʻbek tumani, Buyuk ipak yoʻli koʻchasi,115a-uy manziliga joylashtirilsin.15. Qoraqalpogʻiston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, viloyatlar va Toshkentshahar hokimlarining Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlatqoʻmitasining iltimosnomasi kelib tushgan kundan boshlab 5 ish kuni ichidatadbirkorlik subyektlariga zamonaviy sanitariya-gigiyena shoxobchalarini qurishuchun 80-100 kvadrat metr oʻlchamda yer uchastkalari elektron auksiongaqoʻyilmasdan ajratilishi yuzasidan shaxsiy javobgarligi belgilansin.16. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ikki oy muddatda:Toshkent viloyatining Ohangaron, Boʻstonliq va Parkent tumanlarida, Jizzaxviloyatining Zomin tumanida elektr energiyasi, gaz, suv taʼminoti va kanalizatsiyainshootlarini, shuningdek, avtomobil yoʻllarini jadal rekonstruksiya qilish boʻyichainvestitsiya loyihalarini kelgusida Oʻzbekiston Respublikasining
2020-2022-yillarga moʻljallangan Davlat investitsiya dasturiga kiritishni nazarda
tutgan holda ishlab chiqsin va tasdiqlasin;“Obod qishloq” va “Obod mahalla” davlat dasturlari doirasida ajratiladiganmablagʻlarni birinchi navbatda “Turizm mahallasi”, “Turizm qishlogʻi” yoki“Turizm ovuli” maqomidagi fuqarolar yigʻinlarini obodonlashtirish, shu jumladan,ichki avtomobil yoʻllarini taʼmirlash, elektr energiya, gaz va suv taʼminoti,kanalizatsiya tizimining barqaror ishlashini taʼminlash, mobil aloqa va internetniyaxshilash maqsadida qoʻshimcha bazaviy stansiyalarni oʻrnatish uchunyoʻnaltirish choralarini koʻrsin.17. Oʻzbekiston Respublikasi Transport vazirligi:a) “Uzbekistan Airports” AJ, Buxoro, Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlarihokimliklari va Qoraqalpogʻiston Respublikasi Vazirlar Kengashi bilan birgalikda“Ochiq osmon” rejimi joriyqilinayotgan Oʻzbekistondagi xalqaro aeroportlarninguchish-qoʻnish yoʻllari, harakatlanish yoʻllari, qoʻmondonlik-dispetcherlikpunktlari, aeronavigatsiya jihozlari va statsionar yer usti aloqa tarmoqlariningrekonstruksiya qilinishini taʼminlasin;b) Oʻzbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi, Investitsiyalar va tashqi savdovazirligi hamda Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi bilan birgalikda
2020-2022-yillar davomida 4-ilovaga muvofiq milliy va xorijiyaviakompaniyalarni jalb qilish uchun istiqbolli xorijiy mamlakatlar shaharlari bilanaviaqatnovlarni bosqichma-bosqich yoʻlga qoʻyish choralarini koʻrsin;v) 2020-yil 1-yanvarga qadar hamkorlikni va parvozlar geografiyasini kengaytirishmaqsadida Oʻzbekiston Respublikasining havo qatnovi toʻgʻrisidagi hukumatlararobitimlarining xatlovdan oʻtkazilishini va qayta koʻrib chiqilishini taʼminlasin;g) 2020-yil 1-yanvarga qadar radiotexnika jihozlarini bosqichma-bosqichmodernizatsiya qilish va aeronavigatsiya xizmatlarini koʻrsatish hajmini oshirishdasturini ishlab chiqsin;d) “Uzbekistan Airways” AJ, “Uzbekistan Airports” AJ va boshqa manfaatdoridoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda “Uzbekistan Airways” AJ va“Uzbekistan Airports” AJni rivojlantirish boʻyicha quyidagilarni nazarda tutuvchibarqaror biznes-modelni ishlab chiqsin:qaytarilmaydigan va bagajsiz tariflardan foydalanish yoʻli bilan aviaqatnovlarnarxlarini optimallashtirish boʻyicha xalqaro tajribani joriy etish;aeroport infratuzilmasini qurish, rekonstruksiya qilish, kengaytirish vamodernizatsiya qilish dasturi;havo kemalarini ishlab chiqaruvchi yetakchi xorijiy kompaniyalarni jalb qilganholda havo kemalariga texnik xizmat koʻrsatish hajmini oshirish;aviatsiya yonilgʻisi va yoqilgʻi-moylash materiallarini uzluksiz yetkazib berishnitaʼminlash choralari;aviachiptalarning onlayn savdosi imkoniyatlarini kengaytirish va elektron avia yukvaraqalarini rasmiylashtirish tizimini joriy qilish;
Oʻzbekiston Respublikasi ichida viloyatlararo yoʻnalishlar boʻyichaaviaqatnovlarni, shu jumladan, yaqin va oʻrta masofalarga uchishga moʻljallanganhavo kemalaridan foydalanish hisobiga rivojlantirish;respublika ichida norentabel qatnovlarni amalga oshiruvchi aviatashuvchilarnisubsidiyalash mexanizmini amalda joriy qilish;ye) Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Monopoliyaga qarshi kurashishqoʻmitasi bilan birgalikda bir oy muddatda aeroportlar tomonidan koʻrsatiladiganxizmatlar uchun tabaqalashtirilgan tariflar va yigʻimlarni hisoblash metodikasinitasdiqlasin va respublikaning har bir aeroporti kesimida koʻrsatiladigan xizmatlaruchun tariflar va yigʻimlarni qayta koʻrib chiqish choralarini koʻrsin;j) Oʻzbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi, Qurilish vazirligi va Turizmnirivojlantirish davlat qoʻmitasi bilan birgalikda uch oy muddatda vertolyotlardayoʻlovchi tashish sohasidagi normativ-huquqiy bazani, uchib oʻtish hududlarinixatlovdan oʻtkazish, shuningdek, vertolyot maydonlarini loyihalashtirish va qurishasosida yuridik shaxslar tomonidan vertolyot texnikasidan foydalangan holdaaviatsiya xizmatlarini koʻrsatish tartibini joriy etish choralarini koʻrsin;z) “Oʻzbekiston temir yoʻllari” AJ bilan birgalikda 2019-yil 1-sentyabrga qadar,shu jumladan, yuridik shaxslar tomonidan shaxsiy kabinet orqali guruh yoʻlhujjatlarini rasmiylashtirish hamda mobil ilovalar orqali chiptalar mavjudliginikuzatish va onlayn bron qilish imkoniyatini nazarda tutuvchi “E-ticket” onlaychipta savdosining shaffof tizimini ishga tushirish hamda ishlatish choralarinikoʻrsini) “Oʻzbekiston temir yoʻllari” AJ bilan birgalikda 2019-yil 1-dekabrga qadarxalqaro aeroportlar yoʻlovchilariga qulay logistikani yaratish uchun mamlakatimizva chegaradosh davlatlar shaharlari oʻrtasida transport aloqalarini (avtobus va temiryoʻl qatnovlari) taʼminlash boʻyicha reja ishlab chiqsin;k) Oʻzbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati bilan birgalikda 2019-yil1-dekabrga qadar xalqaro tashuvchilar tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi Davlatxavfsizlik xizmati Chegara qoʻshinlari boʻlinmalariga yoʻlovchilar toʻgʻrisidadastlabki maʼlumotlarni taqdim qilish tartibi haqidagi nizom loyihasini ishlabchiqsin va Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga kiritsin
.18. Oʻzbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi Investitsiyalar vatashqi savdo vazirligi bilan birgalikda ikki oy muddatda mazkur Farmonning5-ilovasida nazarda tutilgan investitsiya takliflarining 2020-2022-yillargamoʻljallangan Oʻzbekiston Respublikasi Investitsiya dasturiga kiritilishini
taʼminlasin.
19. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki ikki oy muddatda xorijiy turistlargarespublika hududida xalqaro toʻlov kartalari yordamida toʻlovlarni amalga oshirishimkoniyatini yaratish maqsadida milliy toʻlov tizimini xalqaro toʻlov tizimlari
bilan integratsiya qilish choralarini koʻrsin.
20. Oʻzbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi bir oy muddatda vizani
rasmiylashtirish tartib-taomilini soddalashtirish, arizalarni koʻrib chiqish
muddatlarini maqbullashtirish va taqdim qilinadigan hujjatlar roʻyxatini
qisqartirishni, shuningdek, elektron hujjatlar aylanmasini joriy etishni nazarda
tutgan holda xorijiy fuqarolar, fuqaroligi boʻlmagan shaxslarga Oʻzbekiston
Respublikasiga kelish va ketish vizalarini rasmiylashtirish boʻyicha
normativ-huquqiy hujjatlarni qayta koʻrib chiqsin.
21. Oʻzbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati 2020-yil 1-yanvarga qadar
turistlarning roʻyxatdan oʻtganligini hisobga olishni, shuningdek, ularning
respublika hududida boʻlishlari va roʻyxatdan oʻtganligini tekshirgan holda vaqtida
mamlakatdan chiqib ketishi nazorat qilinishini taʼminlasin. Oʻzbekiston
Respublikasi Davlat byudjeti mablagʻlari hisobidan tegishli dasturiy taʼminot
tizimi ishlab chiqilsin.
22. Oʻzbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi YUNESKO Umumjahon
madaniy merosi roʻyxatiga kiritilgan moddiy madaniy meros obyektlari hududida
obodonlashtirish va qurilish ishlarini olib borishga yoʻl qoʻymaslik yuzasidan
qatʼiy nazorat oʻrnatsin, YUNESKO ishlari boʻyicha Oʻzbekiston Respublikasi
milliy komissiyasi bilan kelishilgan holatlar bundan mustasno.
23. Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi:
a) “Turizm mahallasi”, “Turizm qishlogʻi” yoki “Turizm ovuli” maqomiga ega
fuqarolar yigʻinlari mahalliy aholisini turistlarga sifatli xizmat koʻrsatish boʻyicha
tayyorlash va oʻqitishni doimiy asosda tashkil etsin;
b) ikki oy muddatda Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga Fuqarolar
yigʻinlariga “Turizm mahallasi”, “Turizm qishlogʻi” yoki “Turizm ovuli”
maqomini berish tartibi toʻgʻrisidagi nizom loyihasini kiritsin;
v) manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda turistik
yigʻimni undirish mexanizmlarini takomillashtirish boʻyicha quyidagilarni nazarda
tutuvchi takliflarni Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga kiritsin:
xorijiy fuqarolar va fuqaroligi boʻlmagan shaxslarning mamlakatga kirishida
turistik yigʻimni transport turiga qarab toʻlash tartibini joriy etish;
turistlar tomonidan turistik yigʻimni mustaqil ravishda tijorat banklari filiallari,
turistik axborot markazlari va elektron axborot tizimlari orqali toʻlash
mexanizmlarini joriy etish orqali yigʻimni toʻlash usullarini kengaytirish;
g) Transport vazirligi, Moliya vazirligi bilan birgalikda ikki oy muddatda
Tadbirkorlik subyektlarining xarajatlarini qoplash uchun mablagʻ ajratish tartibi
toʻgʻrisidagi nizomni ishlab chiqsin va Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasiga kiritsin;
d) Moliya vazirligi, “Oʻzbekkino” Milliy agentligi bilan birgalikda uch oy
muddatda Oʻzbekiston Respublikasi hududida audiovizual mahsulotlarni yaratishda
chet el kinokompaniyalariga xarajatlarining bir qismini qaytarish (“rebate”) tartibi
toʻgʻrisidagi nizomni ishlab chiqsin va Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasiga kiritsin;
ye) “Oʻzbekkino” Milliy agentligi va Oʻzbekiston Yoshlar ittifoqi bilan birgalikda
Oʻzbekiston milliy kinokomissiyasiga har yili:
Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi huzuridagi byudjetdan tashqari Turizm
sohasini qoʻllab-quvvatlash jamgʻarmasi mablagʻlari hisobidan chet el
kinokompaniyalariga bepul asosda tashkiliy va ishlab chiqarish-texnik yordam
koʻrsatish boʻyicha vazifalarni amalga oshirish;
“Oʻzbekkino” Milliy agentligi huzuridagi Milliy kinematografiyani rivojlantirish
jamgʻarmasi, Oʻzbekiston Yoshlar ittifoqi mablagʻlari va qonun hujjatlarida
taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan mamlakat kinematografiyasi,
kinolokatsiyasi, kinoturizmini va “rebate” tizimini targʻib qilish maqsadida xalqaro
kino tadbirlarda milliy pavilyonlar tashkil qilish va har yili “PROlogue” xalqaro
kinofestivali doirasida “LocationEXPOuz” mahalliy kinolokatsiyalarining xalqaro
koʻrgazmasini oʻtkazish bilan bogʻliq xarajatlarni qoplash uchun mablagʻlar
ajratilishini taʼminlasin;
j) bir oy muddatda Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi huzuridagi byudjetdan
tashqari Turizm sohasini qoʻllab-quvvatlash jamgʻarmasi mablagʻlari hisobidan
grantlar ajratish tartibi toʻgʻrisidagi nizomni ishlab chiqsin va tasdiqlasin;
z) Xususiy turizm tashkilotlari uyushmasi bilan birgalikda kelgusida turizm
operatorlari tomonidan turli turizm yoʻnalishlari shakllantirilishi uchun mamlakat
hududlarining noyob turistik salohiyatini va istiqbolli turizm namoyishi
obyektlarini doimiy ravishda oʻrganishni va targʻib qilishni taʼminlasin.
24. Mazkur Farmonni amalga oshirish boʻyicha batafsil amaliy tadbirlar rejasi
Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi har 15 kunda Oʻzbekiston Respublikasi
Prezidenti Administratsiyasi va Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga
mazkur Farmonning ijrosi yuzasidan axborot kiritib borilishini taʼminlasin.
25. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining ayrim hujjatlariga
26. Oʻzbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qoʻmitasi Transport
vazirligi va boshqa manfaatdor idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda qonun
hujjatlariga mazkur Farmondan kelib chiqadigan oʻzgartirish va qoʻshimchalar
toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin.
27. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va
ommaviy kommunikatsiyalar agentligi, Oʻzbekiston Milliy teleradiokompaniyasi
va Oʻzbekiston Milliy axborot agentligi mazkur Farmonning maqsad va
vazifalarini tushuntirish yuzasidan ommaviy axborot vositalarida maqolalar va
tematik koʻrsatuvlarni tashkil etsin.
28. Mazkur Farmonning ijrosini nazorat qilish Oʻzbekiston Respublikasining Bosh
vaziri A.N.Aripov, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi rahbari
Z.Sh.Nizomiddinov va Oʻzbekiston Respublikasi Bosh vazirining oʻrinbosari
A.A.Abduhakimov zimmasiga yuklansinO‘zbekistonda iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari qatorida turizm sohasiningmarkazlashgan ma’muriy boshqaruv tizimi 1971- 1991-yillar davriga to‘g‘ri keldi.Bu davrda salbiy oqibatlar ham ko‘zga tashlana boshladi. Qurilmay qolganturistik-rekreatsion maqsadidagi obyektlar sonining ko‘payishi, mavjudlarida esamijozlarga ko‘rsatilgan xizmatlaming sifati bo‘yicha ko‘plab e’tirozlar paydo bolaboshladi. Ijtimoiy tadqiqotlarga ko‘ra, mehmonxonalar, turbazalar, dam olish uylarihamda pansionatlar tomonidan taklif qilinadigan 50 foizgacha bolgan barchaxizmatlar fuqarolarning noroziligini keltirib chiqargan. Joylashtirish va ovqatlanishxizmatlari bilan birga, hordiq chiqarish va tibbiy xizmat ko‘rsatish talab darajasidabolmagan. Turistik xizmat turlari va hajmi sezilarsiz va sifatsiz bolgan. Bugungikunda 0 ‘zbekistonning turizm sohasidagi rivojlamshini shartli ravishda beshtabosqichga ajratish mumkin. Birinchi bosqich. 0 ‘zbekiston mustaqillikka erishgach,1991- yildan keyin milliy turistik xizmatlar bozori shakllana boshladi. Aynan shudavrda respublika o‘zining iqtisodiy mustaqilligini hamda mustaqil ravishda tashqdunyo bozorlariga chiqishini eion qildi. Bu davrda qabul qilingan tashqi iqtisodiyfaoliyat to‘g‘risidagi qonun turistik xizmatlarni sotuvchi korxonalarga yangiimkoniyat yaratdi. Natijada, tarmoqda yangi boshqaruv tizimini shakllantirish,turistik biznesni yuritishga yordamlashadigan qo‘shimcha biznes turlarini yaratish,sohaga xizmat qiladigan bank, audit, maslahat xizmatlarini tashkil etish,viloyatlarda turizm tarmog‘ining mintaqaviy boiinmalarim tuzish, xalqaromiqyosda turizm mahsulotini reklama qilish, xususiylashtirilgan turistikkorxonalarni litsenziyalashtirish kabi masalalarga alohida e’tibor berildi.Mustaqillikdan keyin turizm sohasida bir vaqtning o‘zida uchta muhim jarayonamalga oshirildi: - eski tizimdagi korxona va tashkilotlarning tanazzulga uchrash(ekskursiya byurosi, sayohat byurosi), o‘zlarining tuzilishi va faoliyat turiga ko‘rayangi xizmat ko‘rsatish talablariga javob bermay qoldi; - turoperator va turagentsifatida yangi tashkilotlar tuzildi; - eski turistik korxonalarni qayta tiklash yo‘!ibilan 0 ‘zbekiston va xorijiy iste’molchilar talab qiluvchi turistik mahsulotni ishlabchiqish yo‘lga qo‘yildi. 1992-yilda respublikada « 0 ‘zbekturizm» Milliykompaniyasi tashkil etildi va turizm sohasida bu kompaniya barcha tashkiliy,
boshqaruv hamda muvofiqlashtirish funksiyalarini amalga oshira boshladi.1993-yilda « 0 ‘zbekturizm» Milliy kompaniyasi Butunjahon turizm tashkilotiga(BTT) haqiqiy a’zo bo‘lib kirdi. Bu jarayon, o‘z navbatida, xalqaro turizmnrivojlantirishda muhim omil bo‘lib xizmat qildi. 1994-yilda BMT ning YUNESKOtashkiloti hamda 0 ‘zbekiston hukumatining tashabbusi bilan Samarqand shahridaBuyuk Ipak yo‘lidagi shaharlarda xalqaro turizmni rivojlantirish bo'yichaSamarqand Deklaratsiyasi qabul qilindi. Bu bosqich mobaynida, ya’ni 1994-yildaishlab chiqilgan «Turistik korxonalarni xususiylashtirish va davlat tasarrufidanchiqarish dasturi» chuqur tizimli - institutsional o‘zgarishlami amalga oshirishdajuda katta ahamiyat kasb etdi. 1994-1995-yillar mobaynida « 0 ‘zbekturizm» Milliykompaniyasining 87,8 foiz turistik obyektlari xususiylashtirildi va davlattasarrufidan chiqarildi. Amalga oshirilgan o‘zgarishlar turistlami qabul qilish
shaklini jadallik bilan rivojlantirdi. 1995-yilda qabul qilingan 0 ‘zbekistoRespublikasi Prezidentining «Buyuk Ipak yo‘lini qayta tiklashda 0 ‘zbekistonRespublikasining ishtirokini avj oldirish va respub10 likada xalqaro turizmnirivojiantirish borasidagi chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Farmoni5 Buyuk Ipak yoiidaturistik mahsulotni tiklash borasida strategik ahamiyatga ega boidi. Bu, o‘znavbatida, 0 ‘zbekistonda turizm sohasidagi islohotlarning ikkinchi bosqichini
boshlab berdi. Natijada Buyuk Ipak yoiidagi shaharlar va turistik manzillarro‘yxatga olindi, Imom alBuxoriy, Bahouddin Naqshband, Abduholiq Gijduvoniy,Ahmad al-Farg‘oniy, Imom al-Motrudiy, Mahmudi A’zam, Hakim at-Termiziy,Hazrati Imom, Shayx Shamsiddin Kulol, Burxoniddin Margiloniy, BuxorodagiChor Bakr kabi allomalarimizning maqbaralari ta’mirlandi va ziyoratgohmajmualarga aylantirildi. 1998-yildan boshlab, Toshkent shahrida muntazamravishda “Buyuk Ipak yoiida turizm” nomli Xalqaro turizm yarmarkasi tashkil etilaboshlandi, mehmonxonalardagi xalqaro talablarga javob beruvchi o'rinlar soni 4,8barobarga ko‘paytirildi. Bu bosqichda 0 ‘zbekistonning turizm sohasida quyidagimuhim masalalari amalga oshirildi: - davlat tasarrufidan chiqarish vaxususiylashtirish jarayoni; - yangi xorijiy investorlami jalb qilish; - tashqibozorlarga chiqishning yangi yoilarini izlash, xalqaro ko‘rgazmalarga chiqish(Berlin, London, Madrid, Moskva); - turistik korxonalar va sayohatchilamingmanfaatlarini himoyalovchi nodavlat tashkilotlarning vujudga kelishi; - turistikyo‘nalishlaming jozibadorligini ta’minlash, mahsulotning ekologik talablarinikuchaytirish, yangi hududlarni turistik diqqatga sazovor joylar sifatida ochish; - 0‘zbekiston mehmonxonalarini boshqarishda xorijiy menejmentni qoilash; - kichikxususiy mehmonxonalar tarmogini kengaytirish; - turizm sohasida mutaxassislamitayyorlash (o‘rta maxsus hamda oliy taiim bosqichida); - xorijiy tajribaiamio'rganish; - ilmiy loyihalar tayyorlash; - BTT tadqiqot guruhining 0 ‘zbekistongakelishi va «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunni tayyorlash borasidagi ishlar;5http//www. lex.uz 11 - turfirmalaming nodavlat va korporativ tashkilotlar«Ustoz», «Meros», «Ekosan» va h.k. bilan aloqalari yo‘lga qo‘yildi. Turizmsohasidagi islohotlarning uchinchi bosqichida, 1999- yil 15-aprelda 0 ‘zbekistonRespublikasi Prezidentining «2005-yilgacha bo‘lgan davrda 0 ‘zbekistondAturizmni rivojlantirish davlat dasturi to‘g‘risida»gi Farmoni e’lon qilindi, shuyilning 20-avgustida esa 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan«Turizm to‘g‘risida» gi Qonun qabul qilindi. Buning asosida turizm sohasidagibozor munosabatlari uzil-kesil yo‘lga qo‘yildi hamda xalqaro bozordaraqobatbardosh turistik mahsulot yaratila boshlandi, turizm tizimini boshqarishningmarkazlashtirilishiga chek qo‘yildi. Ko‘pchilik turistik obyektlar o‘zlarini mustaqilravishda boshqara boshladi, xizmatlar bozorida raqobatlasha olmaydigankorxonalar yopilib, ular o‘miga samarali ishlovchi yangi xususiy korxonalar tashkiletildi. 2000-yildan boshlab, respublikamiz turizm sohasi yuqori sur’atlar bilanrivojlana boshladi. Turizm sohasidan olinayotgan daromadlar yiliga 20 va undanortiq foizlarda o‘sa boshladi. 2001- yilning oxirida Afg‘onistondagi tolibonlargaqarshi harakatlarning boshlanishi o‘lkamizga kelayotgan turistlar oqimini ikki yildavomida ancha kamaytirib yuborganidan so‘ng, 2003-yilning ikkinchi yarmigakelib, o‘lkamiz turizmi yana o‘zini o‘nglab oldi. Sharqiy Osiyoda o'tgan yillardatarqalgan odatdan tashqari, pnevmoniya (SARS) va parranda grippi kabi kasalliklar0 ‘zbekiston turizmiga 2001-yil 11-sentabr voqealaridek kuchli ta’sir ko‘rsataolmadi. Turizm sohasidagi islohotlarning to‘rtinchi bosqichi 2000- yildanboshlangan bo‘lib, 2017-yiIgacha davom etdi. Bu davrda xususiy turistiktashkilotlar assotsiatsiyasiga va tashkil etiladigan boshqa turistik assotsiatsiyalargaasos qo‘yildi (Gid-tarjimonlar assotsiatsiyasi, Mehmonxona egalari assotsiatsiyasi,Transportchilar assotsiatsiyasi) va « 0 ‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining birqator vakolatlarini o‘tkazish ustida izlanishlar olib borildi. Bu oMkamiz turizmxizmatlar bozorida faoliyat yurituvchi korxonalaming yanada tezroq sur’atlardarivojlantirishga yordam berdi. Turizm sohasi bo‘yicha 2014-yilda xalqaro anjumanBirlashgan millatlar tashkiloti (BMT) Butunjahon turizm tashkiloti Ijroiyakengashining 99-sessiyasining aynan Samarqand shahrida bo‘lib 12 o‘tishi hambejiz emas. Bunga barcha asoslar mavjud bo‘lib, hozirgi paytda butun dunyoda«Samarqand Deklaratsiyasi» deb tan olingan hujjatni qabul qilgan Butunjahoturizm tashkilotining Samarqandda bo‘lib o‘tgan kengashida (1994-yil 5-oktabr)shahar bir ovozdan «Ipak yo‘lining yuragi» deb e’tibor etilgan edi. Samarqanshahri 2014-yiIda AQSHning mashhur “The Huffmgton Post” internet nashritomonidan e’lon qilingan reytingga muvofiq, sayyoramizning turistlar boribko‘rishi lozim bo‘lgan 50 ta eng go‘zal shaharlari qatoridan o‘rin oldi. E’tiborlisi,MDH davlatlari shaharlaridan ushbu ro‘yxatga faqat Samarqand shahri kiritilganO‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning 2016-yil 2-dekabrdagi“O‘zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlashchora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qabul qilgan Farmoni tarixiy ahamiyatga ega bo‘lib,iqtisodiyotda birinchi marotaba turizm sohasiga strategik sektor maqomi berildi,Dunyoda-elliktadan biri //XXI asr. 2014 y., 24-iyul, X«29 (557). 13 natijada 0‘zbekistonda turizmning xorijiy hamda ichki turistlarga xizmat ko‘rsatuvchiturdosh sohalari va tarmoqlarining rivojlanishini ta’minlashda milliy turizmsohasining yangi beshinchi bosqichi boshlandi.Farmonda quyidagi lar o‘rta muddatli istiqbolda turizm sohasidagi davlatsiyosatining maqsadli vazifalari va ustuvor yo‘nalishlari etib belgilandi: - turizmnirivojiantirishning yaxlit konsepsiyasini shakliantirish va izchil amalga oshirish,turizmga iqtisodiyotning strategik sektori maqomini berish, ushbu sohani barchahududlami va o‘zaro bog‘liq tarmoqlami kompleks ravishda jadal rivojiantirishningyetakchi kuchiga aylanishi lozim bo‘lgan iqtisodiyotni diversifikatsiyalash, tarkibiyo'zgartirish va barqaror rivojlanishning qudratli vositasiga aylantirish, yaratiladiganyalpi ichki mahsulotda, mahalliy budjet daromadlarida turizmning ulushiniko‘paytirish, ish bilan bandlikni ta’minlash, aholining turmush darajasi va sifatinioshirish bo‘yicha tizimli chora-tadbirlarni amalga oshirish; - turizm industriyasisubyektlari faoliyati uchun qulay shartsharoitlami shakllantirishga yo‘naltirilganturizm faoliyati sohasidagi qonun hujjatlarini va normativ-huquqiy bazani yanadatakomillashtirish, turizmning rivojlanishidagi barcha to‘siq va g‘ovlarga barhamberish, viza va ro‘yxatdan o‘tkazish tartib-tamoyillarini, pasport va bojxonanazoratini soddalashtirish, turizm sohasini davlat tomonidan boshqarish va bozorgaxos tarzda tartibga solish mexanizmini maqbullashtirish, turizm sohasidatadbirkorlik faolligini rag‘batlantirish va turizm xizmatlari bozorida raqobatnirivojiantirish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish, turizm sohasida statistikhisobga olish tizimini takomillashtirish; - turizm xizmatlarini tashkil etishda, engawalo, turistlar joylashtiriladigan joylarda, ovqatlanish punktlarida, respublikahududi bo ‘ у lab harakatlanishda, turizm obyektlariga tashriflami uyushtirishdaturistlar va ekskursantlaming hayoti va sog‘lig‘i, xavfsizligini ta’minlash bo‘yichakompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish; - mamlakatda turizmni jadalrivojiantirish, mavjud ulkan turizm salohiyatidan yanada to‘liq va samaralifoydalanish, an’anaviy madaniy-tarixiy turizm bilan birgalikda turizmning boshqasalohiyatli turlarini - ziyorat qilish, ekologik, ma’rifiy, etnografik, gastronomik,sport, davolash-sog‘lomlashtirish, qishloq, sanoat, ishbilarmonlik turizmi vaboshqa turlarini jadal rivojiantirish, bolalar, o‘smirlar va yoshlar turizmini, oilaviyturizmni, keksalar uchun ijtimoiy turizmni rivojiantirish hisobiga turizmningijtimoiy ahamiyatini kuchaytirish, 15 hududlarda yangi turizm yo4nalishlapmtashkil etish, ulami pasportlashtirish, turizm yo‘nalishlari va turizm obyektlaribo‘yicha yagona milliy reestrlami shakllantirishga yo‘naltirilgan ichki, kirish vachiqish turizmini kompleks rivojlantirishning milliy va hududiy dasturlarini ishlabchiqish va amalga oshirish; - turizm faoliyati sohasida xalqaro hamkorlikni,birinchi navbatda, BMTning Butunjahon turizm tashkiloti (UNWTO), xorijiymamlakatlaming turizm bo‘yicha nufuzli xalqaro va milliy tashkilotlari - turizmxizmatlari mintaqaviy va jahon bozorlarining faol ishtirokchilari bilan hamkorliknikengaytirish, 0 ‘zbekistonning turizm sohasida tartibga soluvchi universal xalqarokonvensiyalar va bitimlardagi ishtiroki, turizm faoliyati amaliyotiga xalqaro vadavlatlararo standartlar va normalami joriy etish; - respublikaning barchamintaqalarida zamonaviy jahonstandartlariga, turistlaming ehtiyojlari vatalablariga javob beradigan turizm industriyasi obyektlarini - mehmonxonalami vajoylashtirishning shu kabi vositalarini, umumiy ovqatlanish obyektlarini,transport-logistika tuzilmalarini, axborot markazlarini, madaniyat va sportmuassasalarini jadal rivojlantirish, asosiy turizm yo‘nalishlari bo‘yichayo‘1-transport va muhandislik-kommunikatsiya infratuzilmasini, yo‘lbo‘yinfratuzilmasini jadal qurish va rekonstruksiya qilish, ushbu maqsadlar uchunxorijiy investorlami keng jalb etish; - xalqaro turizm rivojlanishi tendensiyalariniva zamonaviy marketing vositalari qo‘llanilishim hisobga olgan holda,raqobatbardosh turizm mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqish, ulami ichki vxalqaro turizm bozorlarida targ‘ibot qilish bo'yicha strategiyani ishlab chiqish,qulay turizm axborot muhitini tashkil etish va rivojlantirish, keng reklama-axborotfaoliyatini amalga oshirish, mamlakat hududlarida turizm axborot markazlari vachet elda turizm vakolatxonalari ochish, internet tarmog‘idan faol foydalanish, haryili Toshkent xalqaro turizm yarmarkasini o‘tkazish yo‘li bilan turizm sohasidamamlakatimizning ijobiy qiyofasini shakllantirish; - turizm tarmog‘i uchun,ayniqsa, menejment va marketing sohasida malakali kadrlami sifatli tayyorlashtizimini tubdan takomillashtirish, gidlar (ekskursiya yetakchilari) tayyorlash,turizm faoliyati subyektlari xodimlarini muntazam ravishda qayta tayyorlash vamalakasini oshirish.

Xulosa
Milliy turizm sohasining yangi beshinchi bosqichi 2017-2021- yillarda 0‘zbekistonRespublikasini rivojiantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlarstrategiyasining iqtisodiyotni rivojiantirish va liberallashtirishda turizm sohasinirivojiantirish ustuvor yo‘nalishlaridan biriga kiritilishi bilan boshlandi, Harakatlarstrategiyasi turizm sohasini isloh qilishda farmonda belgilangan o‘rta muddatliistiqbolda amalga oshiriladigan masalalarga alohida e’tibor berishni talab qiladi.Bosqichlarga e’tibor berilsa, mamlakatimizda turizmni rivojlantirishgamustaqillikning dastlabki kunlaridanoq asosiy davlat siyosatining ustuvoryo‘nalishi sifatida qaralmoqda. Turizm sohasining rivoji uchun barcha zaruriytashkiliy-huquqiy mexanizm vujudga keltirilgan bo‘lib, muhim me’yoriy hujjatlarqabul qilindi, jumladan, 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qonuni, 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining turizmga oid qator Farmonlari, respublika

Vazirlar Mahkamasining qarorlari, Adliya vazirligining va boshqa mutasaddi davlat
idoralarining yo‘riqnoma, ko‘rsatma va tartiblari ishlab chiqilib, amaliyotga tatbiq
etilmoqda. 0 ‘zbekistonda kelgusida turizmni rivojiantirish vazifalarini samaraliamalga oshirish va xorijiy hamda ichki turistlarga xizmat ко‘rsatuvchi turdoshsohalar va tarmoqlar rivojlanishi uchun vertikal diversifikatsiya asosida milliyturizm xizmat bozorini innovatsion rivojiantirish strategiyasini amalga oshirishyo‘li bilan qulay sharoit yaratishda turistik xizmatlar hajmining bashoratko‘rsatkichlari bir me’yorda, muntazam o‘sishdan dalolat beradi..Zamonaviy g’arb iqtisodiyotida turizm murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizim sifatidaqaraladi, qaysiki turist turistik industriya jamiyat, turistik siyosat va iqtisodiyot birbutunlik sifatida qaraladi. Bunda iqtisodiy muammolar turizmning ijtimoiyekologik aspektlari bilan birgalikda tahlil qilinadi. Gap shundaki bugungi kundahayotiy strategiya va hayot uslublari qoida bo’yicha bir xil ijtimoiy-siyosiy asoslarichida shakllanadi, ular shaxsning ijtimoiy tizimidagi muayyan maqomi bilan
yuzaga keladi. Ammo shaxs uchun boshqa ijtimoiy guruh vakillarining yashashtarzi ahamiyat kasb eta boshlasa, bu holda ushbu guruhning ahloqiy iste’molnamunalariga mos keluvchi hayot tarziga o’zini namoyon etish yo’li bilanmansubligini ko’rsatishga tayyor bo’ladi. Siyosiy va madaniy bilish turizmtalablari segmenti kengaymoqda. Boshqa xalq va davlatlarning madaniyatini,san’tini an’analarini o’rganishga intiluvchi sayohatchilarning katta oqimiyevropaga, Osiyoga va yaqin sharqqa intilmoqda. Sayohatchilarning sportsog’lomlashtirish, davolash va boshqa turdagi turizmlarga siyosiy-madaniyo’rganish motivlarini kengayishi an’anasi kuzatilmoqda. Siyosiy-madaniyo’rganish turizm rivojlanishida xukumat va mahalliy ma’muriyatning madaniyyodgorliklarini avaylab asrash, ularga keluvchi sayyohlar oqimini boshqarishdagikuch-g’ayratlari muhim o’rin tutadi.A.Maslouning ta’kidlashicha, o’zini faollashtiruvchi odatlar uchun o’rtachao’rtacha odamlarning ko’pgina muammolariga xosdir: aybni his qilish,tashvishlilik, g’am ichki konfliktlar kabilar. Ammo ularning asosiy farqi tanlanganishga va o’z qadriyatlariga sodiqligidir. Bu esa ularni o’z maqsadi uchun kurashdatoshbag’ir qilib qo’yadi. Bir qarashda bu toifa boshqa shaxs tipiga nisbatan bog’liqaspektlariga markazlashganligi va hayotning
Foydalanilgan adabiyotlar

Internet saytlari:

www.interunion.ru – туристские ассоциации
www.world-tourism.org – Всемирная туристская организация
www.wttc.org – Всемирный Совет по путешествиям и туризму
http://www.wto-marketing.ru – сайт ВТО
http://www. tourism. uz/
http://www. tour. Uz
/ http://uzbektourism.uz