Tussen kramp en kunst

Tussen kramp en kunst

Een filosofietje over Foppen en de kunst van kwaliteit

Dit was niet leuk. De aanleiding wel. Die was heel leuk. Maar het moment was niet leuk. Buikloop, de dunne. Zweterig, rillerig, kramp. De concentratie van je leven op één fysiek punt, onder je. Het toilet als de plek waar je het liefste bent, echt. Maar daar was ik niet. Ik zat hoog in de zaal van het theater in Lelystad, te wachten op de uitreiking van de landelijke prijs voor het beste stadsgedicht. Ik was een van de genomineerden. Hoi. Eer. Maar. Gedurende het evenement was ik al twee keer weggelopen naar mijn meest geliefde plek, maar op dit moment mocht ik natuurlijk niet ontbreken. Wie weet ..

De jury deed er lang, voor mijn gevoel erg lang over om duidelijk te maken hoeveel inzendingen er waren, hoe de criteria waren toegepast, etc. Het zweet brak mij uit, maar niet vanwege de spanning over de uitslag. Integendeel. De criteria van deze wel erg lieve juryleden pasten niet goed bij mijn nogal heftige gedicht over Gouda. Even zo goed, weggaan kon ook niet. Ook al draaiden de darmen met kleine rukjes in elkaar. En dus wachtte ik tot de prijswinnaar zou worden afgeroepen. En dus bedacht ik het ene na het andere scenario. Zou ik het redden, als ik op het toneel zou worden geroepen? En hoe kort zou ik dan het dankwoord kunnen houden? En wat als ik, direct na het verzoek om naar voren te komen, eerst naar de zijdeur zou gaan sprinten voor een snel toiletbezoek om dan .. Nee. Dus eerst wel naar het toneel gaan? Dan mijn behoef .. dankwoord doen en dan direct wel gaan? Dus na afloop snel het toneel af, naar links de zijdeur in, de zaal uit? Of .. is het al zover? Ik ben het niet ..? Mag ik dan naar het toilet, naar huis, naar bed? NU?

Wat een prachtig visverwerkend bedrijf als Foppen allemaal niet op het geweten heeft. Want dat bedrijf geef ik nu uiteraard de schuld. Het was precies die week dat het in het nieuws kwam. Niet dat dit als bewijs mag gelden, maar het ligt toch voor de hand, toch? De TV zegt het immers ook. Misschien krijg ik nog wel schadevergoeding, want de dagen na de prijs was ik toch wel erg gammel. Wie is de advocaat?

Kan je van voedselvergiftiging ook denkvergiftiging krijgen? Ik zal niet zeggen dat ik met het bedrijf Foppen te doen heb. Daarvoor zijn de gevolgen te ernstig en lijkt het bedrijf ook daadwerkelijk verantwoordelijk te zijn. Naar het schijnt is het misgegaan bij het productieproces van een Griekse dochteronderneming. Inde productielijn, een lijn die op zich niet ouder is dan zes maanden, zijn schalen of verpakkingsvormen gebruikt met net te grote gaten, waardoor het mogelijk werd voor een salmonella bacterie om zich te gaan nestelen. Zeker als dat in afwijking van de normen was, is dat een verwijtbare fout, maar de fout is uiteindelijk door het bedrijf zelf gevonden en niet door de toezichthouder. De Voedsel en Warenautoriteit is overigens 'tevreden over de genomen maatregel'. Wat wil je nog meer? Als je veilig zalm wilt eten: eet Foppen!

Laten we het hopen. Het mooie familiebedrijf is inmiddels het middelpunt van een mediastormpje en dat kan heel snel misgaan (en waarom moet het toch weer net een Grieks bedrijf zijn waar de eigenlijke fout wordt gemaakt?) Weer een casus erbij van een kleine fout me grote gevolgen. Interessant aan deze casus was overigens dat bij het eerste televisieomroepen het de kwaliteitsmanager was die het woord voerde op TV en niet de directeur. Dat deed deze in mijn ogen goed, nog eens het verband aantonend dat een goede kwaliteitsbeoordeling en risicomanagement twee kanten van dezelfde medaille zijn. Daarna is heeft het arme bedrijf er ongetwijfeld een PR adviseur bijgehaald en werd het een anonieme dader. Ik moet het uit mijn tenen halen, maar ik ga er nog steeds van uit dat Fokken er op is ingericht incidenten als deze te voorkomen. De kans dat iets als dit gebeurd is niet alleen kwalitatief uit te drukken, maar ook kwantitatief en dan komen we waarschijnlijk ver achter de komma uit. Een sigma kleine kans op een fout als deze. Geen 6 sigma, maar toch. Er op een andere manier tegen aan kijkend; het bedrijf is beter in staat fouten te voorkomen dan de meeste mensen in hun werk of privé ooit kunnen claimen. Toch is de reputatie van het bedrijf gewoon weg en mag het hopen dit te overleven.
Het filosofietje is dus: hoe kleiner de foutmarge in het productieproces, hoe groter de kwetsbaarheid, zeker als eenmaal de landelijke media zijn gehaald. De onvoorstelbaarheid van de hoge kwaliteit bij het publiek, de anonimiteit van het productieproces, het autisme in de communicatie; alles helpt om de schade relatief groot te maken. Naar mate de non-kwaliteit meer zichtbaar is, hoe meer de feitelijke kwaliteit onzichtbaarheid. De subjectieve beleving van non-kwaliteit is uiteindelijk sterker dan de demonstratie van objectieve kwaliteit.
Erg origineel is dit filosofietje natuurlijk niet. Maar sinds dat moment in die zaal heb ik het gevoel dat ik het recht heb het weer eens her uit te vinden. De krampfactor is hoog genoeg.

- o –

Mag ik er iets naast zetten om het filosofietje op een andere manier te belichten? Tegenover de visverwerkende industrie zet ik de kunstsector. Ik pak er drie verhalen of observaties bij om te zien welke krampfactor de kunstsector heeft.

De eerste is de roof van zeven schilderijen in de Rotterdamse Kunsthal. Hoewel het om een totaal andere wereld lijkt te gaan, is ook in de museumwereld sprake van een hoog ontwikkeld kwaliteitsbesef. Geloof maar dat er veel aandacht aan de veiligheid van het gebouw is besteed. Dit keer is dat niet uit te drukken in een percentage maar in een verzekeringspremie. Als het beeld er niet was van een veilig museum, dan was die premie niet op te brengen geweest. En toch is het misgegaan en naar het lijkt op een heel elementair niveau. Schande, schande. Hopelijk zal de museumwereld haar lesje leren (Even commercieel: we hebben interessant onderzoek in de aanbieding over het gedrag van suppoosten op basis van de HRO-benadering. Alles draait om alertheid. Anyone?) Ook voor dit voorbeeld zal gelden dat de objectieve kwaliteit van gebouw en procedures geen verweer zullen blijken voor de impact die dit incident op de reputatie van de Kunsthal.

Nummer twee. Ik kom net terug van de Kunst10daagse in Bergen, Noord-Holland. Ik kan het iedereen aanbevelen. Geweldig. Letterlijk honderden plekken waar kunst wordt getoond, in alle mogelijk varianten en de meeste , ook de amateurvarianten ervan, de moeite waard. Maar er was ook iets waar mijn nekharen van overeind gingen staan. Een vorm van kunstverkrachting die mij de gelegenheid geeft het omgekeerde van mijn filosofietje te laten zien. In het leegstaande postkantoor bij de Ruïnekerk was een kunstmanifestatie. De kunst was bij elkaar gebracht door de conceptuele kunstenaar Rob Scholte. De man heeft een heftige geschiedenis, maar dat kon me niet echt boeien, ik kwam voor de kunst. En wat was dat leeg. Elk vermoeden dat je er iets voor moest kunnen was weg. Conceptuele kunst wordt van de kleren van de keizer gemaakt als het alleen maar concept is. Het dieptepunt was voor mij de ruimte vol geborduurde schilderijen. Het zal wel humor zijn, maar ik vond het vooral triest, ook voor de arme anonieme makers ervan. Niettemin werd het met veel aplomb gepresenteerd als onderdeel van een gebeuren vol mannen en vrouwen met engelenvleugels op hun rug, al dan niet met een half lege champagnefles in de hand. Kijk ons eens kunstig zijn.
Dit is de andere kant. Pure non-kwaliteit kan als kwaliteit worden gepresenteerd als maar niet objectiveerbaar is. Het zou me niet verbazen als dit het evenement is geweest dat het meest de pers zal hebben gehaald van dit kunstfestijn. En dat positief. Arme saaie Foppen met z’n PR adviseur.

En nu: hoe dan wel? Het derde voorbeeld. We bezochten een atelier waar we één van onze eerste schilderijen hebben gekocht. Het is altijd een genoegen om daar weer langs te gaan, maar het doet ons lang niet altijd even veel. Dit keer hadden we bij één schilderij wel zo’n moment dat we dachten: dit is echt bijzonder. Niet door het thema, het portret van een vrouw, maar door de wijze waarop die vrouw uit haar ogen keek en bij ons binnenkwam. Het was gelukkig niet druk en de een van de twee galeriehouders vertelde ons meer over het schilderij en vooral over de schilderes, Lizette Luijten. Ze hanteert een hele klassieke techniek. In die techniek gaat ze in het gebruik van licht en donker weer terug naar Rembrandt, al is het in vorm en vrolijkheid heel anders, op het naïeve af. De galeriehoudster zei dat zij en haar man met Lizette veel in gesprek zijn. Er speelt een dilemma. Ze is goed genoeg om nu al naar Londen te gaan. Kunst kopen is daar veel normaler dan hier (27% van de huishoudens koopt daar wel eens een kunstobject, tegen 4% hier in Nederland) en de prijzen liggen veel hoger. Doen dus, zou je zeggen. De andere kant is dat ze in een fase zit dat ze nog volop aan het leren is – en ze haar ook niet voor Nederland verloren willen laten gaan. Kortom; een beetje het dilemma van de beste voetballers: hier ervaring op laten doen of snel gaan cashen? Gelet op hoe de schilderes haar werk benadert, denk ik dat ze nog niet naar Londen gaat.

Wat het ook wordt, ik haal uit dit laatste voorbeeld een soort oplossing voor het dilemma dat in mijn filosofietje besloten ligt. De spanning tussen subjectieve en objectieve kwaliteit kan ook vruchtbaar werken. Er is bij deze schilderes een harde basis van kennis en vaardigheden. Anders zou ze haar technieken niet zo toe kunnen passen, haar stijl niet verder kunnen ontwikkelen. De galeriehouders hebben de ervaring en het procesvermogen om over grenzen heen te werken. Die aantoonbare kwaliteit weten ze te paren aan iets dat puur persoonlijk is, subjectief dus. De schilderes die met haar droom, schilderen bezig is en zich bovenal daar op richt. De galeriehouders die het geduld hebbenom voor een coachende rol te kiezen. Of dat lukt, zal moeten blijken. De kunstwereld is een wereld waar volgens mij dromen meer een inspiratiebron zijn dan een bron voor brood op de plank. Toch, samen doen ze iets goeds. Ik kan me niet voorstellen ooit kramp van deze kunst te krijgen. Integendeel.

Peter Noordhoek

www.northedge.nl