Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных
Yüklə 407,09 Kb.
|
|
2. Ossillografni ulash
Kuchlanish ikki nuqtadan o‘lchanadiganligi uchun ham ossillografning kiritishida ikkita qisma mavjud. Va ular teng qiymatli emas. "Faza" deb ataladigan birinchi qisma nurni vertikal og‘diruvchi kuchaytirgichning kirishiga ulangan. Ikkinchi qisma esa “zaminlash”(yerlash) yoki “g‘ilof”(korpus) elektrodi hisoblanadi. Bunday deyilishiga sabab, chunki u qurilma g‘ilofi(korpusi) bilan elektrli(galvanik) aloqaga ega(bu barcha elektrli sxemalarning umumiy nuqtasidir). Ossillograf yerga nisbatan kuchlanishning o‘zgarishini ko‘rsatadi. Kirish o‘tkazgichlarining qaysi biri faza ekaninligini bilish juda muhimdir. Import qilinadigan asboblarda(zamonaviy ossillograflarda) odatda maxsus moslashtirilgan tekshirgich elektrodlardan foydalaniladi. Ularning zaminlanuvchi(yerlanadigan) qismi “timsoh” turidagi elektrod ko‘rinishida bo‘lib tekshirilayotgan qurilmaning korpusiga ko‘p marta tegib ishlatilishda(ishonchli "biriktirilishda") qulay bo‘ladi (8.6-rasm). Bunday holda, fazani va korpusni(g‘ilofni) chalkashtirib qo‘yish odatda mumkin emas. 93
8.6-rasm. Zamonaviy ossillografning shchupi, chapda "ignali", o‘ng tomonda qismali. Mahalliy ishlab chiqarishdagi Ossillograflar odatda 4 mm diametrli shchup(elektrod) (ba’zan audio jihozlarni ishlatuvchilar tomonidan "banan" deb nomlanadi) uchun standartlarga ega bo‘lgan shnurlar(egiluvchan izolyatsiyali similar) bilan jihozlangan(8.7-rasm.). Bunday holatda, har ikkala shnur ham bir xil bo‘ladi va ularni ajratish uchun qo‘shimcha funktsiyalar qo‘llaniladi. Bu belgilarning bir nechtasi bor va ular har qanday birikmada ishlatilishi (paydo bo‘lishi) mumkin: • zaminlash(yerlash) simlari uzunroq; • zaminlash(yerlash) similar jigarrang(standart) yoki qora rangli; • zaminlash(yerlash) simining vilkasi quyidagi ramziy belgiga ega «korpus»(g‘ilof) yoki «zamin»(yer) . Biroq, afsuski, ushbu qoidalar doim ham qo‘llanavermaydi. Ayniqsa, bu ta’mirlangan kabellar uchun o‘rinli: mavjud bo‘lgan har qanday o‘tkazuvchilar va birinchi duch kelgan zaminlagichlardan foydalanishi mumkin. Shu sababli, fazani va korpusni aniqlashning yuz foiz kafolat beruvchi yana bir usuli mavjud. 94
8.7-rasm. Ossillografning tiqiluvchi elektrodi(shtekeri). O‘tkazuvch simlarning qaysi biri faza va qaysi biri korpus ekanligini aniqlash uchun hich bir joyga ulanmagan ossillografda bir qo‘l bilan o‘tkazgich simlarning bir uchiga, ikkinchi qo‘l bilan esa boshqa hech qanday narsaga tegmasdan, tegish kerak bo‘ladi. Agar ushbu o‘tkazgich sim korpus bo‘lsa, ekranda faqatgina gorizontal yoyish chizig‘i bo‘ladi. Agar ushbu o‘tkazgich sim faza bo‘lsa, ekranda juda katta darajada buzilishlar(shovqinlar) paydo bo‘ladi, bu 50 Gts chastotali sinusoidning g‘ijimlanga(buzilgan) ko ‘rinishi bo‘ladi(8.8-rasm). 8.8-rasm. Qo‘l bilan kirish kabelining fazasiga tegilsa, ossillografning ekranida hosil bo‘lgan g‘ijimlanishlar(shovqinlar) tasviri. 95
kabellari(simlari) o‘rtasida zaryad sig‘imi mavjudligi tufayli kelib chiqadi. Va bu kabi zanjirdan oqib o‘tuvchi tok hosil bo‘ladi: 220 V 50 Gts li yorug‘lik tarmog‘ining fazasi - tarmoqning simlari va inson tanasi - inson qo‘li - kuchaytirgichning kirishi (kirish simining fazasi) - kuchaytirgichning elektron konturi - Ossillograf korpusi – korpus va Yer o‘rtasidagi sig‘im - tarmoqning neytral simi(u har doim zaminlangan(yerlangan)). Zanjir berk(yopiq), tok oqadi. Ushbu tokning kattaligi 10 -8 ... 10 -6 amper, ammo Ossillografning kirishi juda yuqori qarshilikka ega (10 6 Om). Shuning uchun etarlicha katta(juda katta) kuchlanish paydo bo‘ladi. Sinusoida g‘ijimlangan ko‘rinishga ega bo ‘ladi(ekranda buzilib ko‘rinadi), chunki tarmoq - inson tanasi chastotaga bog‘liq: chastota qanchalik yuqori bo‘lsa, qarshilik shuncha past bo‘ladi. Shuning uchun yuqori chastotali tashkil etuvchilar (tarmoqning garmonikasi va unga kiritilgan buzilishlar) Ossillografning kirishida katta tok va katta kuchlanish hosil qiladi. Kirish kabelining fazasini va korpusini aniqlab, Ossillografni tekshiriladigan zanjirga ulash mumkin. Agar aniq aniqlangan umumiy simga ega bo‘lmasa, u holda u korpusining har qanday nuqtasiga ulanadi, uning orasidagi kuchlanish tekshirilishi kerak. Agarda zanjirda umumiy sim mavjud bo‘lsa - odatiy ravishda nol salohiyatga ega bo‘lgan, qurilma korpusiga ulangan yoki chindan ham zaminlangan(yerlangan) nuqtada, u holda Ossillograf korpusini shu nuqtaga ulash yaxshiroq. Ushbu qoidaga rioya qilmaslik sezilarli darajadagi o‘lchash xatoligiga olib kelishi mumkin (ba‘zan xatolik juda katta bo ‘ladiki, o‘lchovlar natijalariga umuman ishonish mumkin bo‘lmaydi). Uzining mohiyatiga ko‘ra, Ossillograf - kuchlanish grafigini ko‘rsatuvchi voltmeter hisoblanadi. Ammo, shu bilan birga, u tokning shaklini kuzatish uchun ham ishlatilishi mumkin. Ushu maqsadda, rezistor R T , (bu yerda "T" indiks tokli degan ma‘noni anglatadi) tadqiq qilinayotgan zanjir bilan ketma-ket ulanadi(8.9- rasm). Rezistor R T qarshiligi kontaktlarning qarshiligiga qaraganda ancha kamroq tanlanadi, undan keyin rezistor uning ishlashiga ta’sir qilmaydi va uning ulanishi 96
kuchlanish hosil bo‘ladi: Va ushbu kuchlanish Ossillograf bilan o‘lchanadi. R T qiymatini bilgan holda Ossillograf ko‘rsatayotgan kuchlanishni tokga aylantirish mumkin bo‘ladi. 8.9-rasm. Ossillograf yordamida tokni o‘lchash. Ikki kanalli (va ikkita nurli) Ossillograf ikkita signalning osillogramlarini bir vaqtning o‘zida ekranda aks ettirishi mumkin. Buning uchun u ikkita kirish(kanal)ga, odatda I va II deb nomlanadi, ega. Shuni esda tutish kerakki, har bir kanalning kirish qismslsridan(elektrodlaridan) biri Ossillograf korpusiga ulanadi, shuning uchun har ikkala kanalning "korpus" qismalari(elektrodlari) bir- biriga ulanadi, shuning uchun bu qismalar zanjirning bir xil nuqtasiga ulanishi kerak, aks holda qisqa tutashish sodir bo‘ladi(8.10-rasm.). 97
a) b) 8.10-rasm. Ikki kanalli ossillografni ulash. Kirishning "Yer" kontaktlari yozuvlari zanjirda qisqa tutashishga olib kelishi mumkin. 8.10-rasm. a) tasvirda , B va D nuqtalari ossilograf korpusi orqali bir-biri bilan qisqa tutashgan(tutashtiruvchi sim shtrix chiziqlar bilan ko‘rsatilgan). Natijada, elektr zanjirining konfiguratsiyasi o‘zgargan. Quvvat manbalarining qutblaridan biri elektronikada doimo umumiy sim va har qanday kuchlanish unga nisbatan aniqlanadi, lekin har qanday ikkita kuchlanishni kuzatish qobiliyati emas, balki faqatgina umumiy ulanishga ega bo‘lgan nuqtaninggina kuchlanishini o ‘lchash mumkinligi mazkur usulning kamchiligi(nuqsoni) hisoblanadi. Ikki kanalli Ossillografdan foydalanib, zanjirdagi kuchlanish va tokni kuzatib borishinmiz mumkin. Va shuning uchun tok va kuchlanish o‘rasidagi fazalar siljishi o‘lchash mumkin bo‘ladi. Bunday holat uchun Ossillografning ulanish sxemasi quyidagi rasmda keltirilgan(8.11-rasm). 98
8.11-rasm. Fazalar siljishini o‘lchash uchun Ossillografni ulash. Kanal I kuchlanishni o‘lchaydi va kanal II esa tokni o‘lchaydi. Bu kabi ulanish eng maqbuldir, chunki R T qarshiligidagi kuchlanishning tushishi va uni II kanalga berilishi kanal I ga nisbatan 100 barobar kamdir. Shuning uchun u shovqinlarga ko‘proq ta’sir qiladi va past kuchlanishdan sinxronlash juda yaxshi hol emas. Bundan tashqari, ko‘pchilik ossillograflarning tuzilishi biroz "assimetrik" - kanal I signalidan sinxronlash odatda ko‘proq sifatli va barqaror bo‘ladi. Shunday qilib, kanal I ning kuchlanishga ulanishi osillogrammaning yanada barqaror tasvirini beradi. 8.11-rasm B) tasvirdagi ulanish xatosi, har ikkala kirish joyi ham bir xil nuqtada ulanmaganligi. Natijada, rezistor R T ossillograf uyasi orqali qisqa tutashgan. Eng noqulay narsa shundaki, rezistor R T dagi kuchlanish nolga teng emas, chunki kirish kabellari qarshiligining (bular orqali resistor qisqa tutashgan) nolga teng emasligidir. Shuning uchun bunday ulanishda(aloqada) mazkur xatoni sezmaslik mumkin (axir ossillograf nimanidir tasvirlamoqda) va natijada tok o‘lchashning natijasi noto‘g‘ri bo‘ladi. 8.11-rasmda ko‘rsatilgan ulanish shunday kamchilikka egaki, unda Ossillografning I kanali tadqiq qilinayotgan zanjrdagi kuchlanishni emas, balki zanjirdagi va R т rezistordagi kuchlanishlar tushishining yig‘indisini(yukdagi kuchlanishni emas, balki manbadagi kuchlanishni o‘lchanadi) o‘lchaydi. R т dagi kuchlanish, kichik bo‘lsa-da, kuchlanishni o‘lchashda xatolikni keltirib chiqaradi. 99
aniqligini ta‘minlabgina qolmay, balki ayrim hollarda ancha yuqori qarshilikka ega bo‘lgan R T rezistoridan foydalanishga imkon beradi. Bu kichik qiymatli toklarni o‘lchashda juda muhimdir: agar zanjirdagi tok ham va R T qarshiligi ham kichik bo‘lsa, u holda R T da paydo bo‘ladigan kuchlanish shunchalar kichik bo ‘ladiki uni tasvirlash uchun hatto ossillografning sezgirligi etarli bo‘lmaydi. Yüklə 407,09 Kb. Dostları ilə paylaş:
|