Uliwma psixologiya kk

Diqqat 
 
Joba: 
1. Diqqat haqqinda tu`sinik a`hmiyeti. 
2. Diqqattin` fiziologiyaliq tiykarlari. 
3. Diqqattin` qa`siyetleri. 
4. Diqqattin` tu`rleri. 
 
Diqqat tuwrali tu`sinik. Adamg`a mudami og`ada ko`p ha`rqiyli qozdiriwshilar ta`sir jasap turadi. 
Adamnin` sanasi usi barliq ob`ektlerdi bir waqitta jetkilikli da`rejede aniq qamtiy almaydi. Qanday da 
bir na`rse ayqin sana shen`berinde boladi, qanday da bir na`rse toliq tu`sinilmey qaladi, qandayda bir 
na`rse og`ada gu`n`girt boladi, al ko`plegen na`rseler pu`tkilley sezilmey qaladi. Do`gerek a`tiraptag`i 
og`ada ko`p ob`ektlerden- zatlardan ha`m qubilislardan- adam o`zi ushin qiziqlarin, o`zinin` 
za`ru`rligine, turaqliliq planlarina sa`ykes keletug`inlarin ajiratip aladi. Adamnin` ha`rqanday xizmeti 
ob`ektti ajiratip shig`ariwdi ha`m pu`tkil oyin, diqqatin og`an ja`mlewdi talap etedi.
Basqa ha`mme na`rselerge alan` bolmastan, sanani belgili bir ob`ektlerge yamasa belgili bir 
xizmetke bag`darlawdi ha`m ja`mlewdi diqqat dep ataydi. Diqqat ba`rqulla og`ada ko`p basqa 
na`rselerden qanday da bir na`rseni ajiratip aliw boladi. Bir ob`ekttin` og`ada ko`p basqa ob`ektlerden 
ajiratip shig`ariliwda diqqattin` tan`lap aliwshilig`i dep atalg`an na`rse ko`rinedi: bir na`rsege diqqat 
awdariw bir waqittin` o`zinde basqasina kewil bo`liw boladi. 
Mektep oqiwshilarinin` psixikaliq xizmeti sho`lkemlestiriw qalayinsha o`zgerip turadi? 
En` da`slep psixikaliq xizmet jolg`a do`gerek-a`tiraptag`i jerge bag`darlang`an ha`m ja`mlengen 
edi, sayaxatshilar tap solardin` o`zin attan-aniq qabil etip atirg`an edi- olardin` pu`tkil diqqati tek usini 
qabil etiw menen ba`nt edi. Biraq, onnan son` diqqat uliwma o`simliklerge, onnan son` ot-sho`p 
o`simliklerine awip ketti. 
Bag`darlawshiliq refleksi yamasa I.P. Pavlovtin` atag`ani siyaqli «bul ne» degen refleks diqqattin` 
da`slepki formasi retinde barliq jan`a ku`tilmegen, biyma`lim na`rseden ta`sirleniw boladi. Sabaqta 
oqiwshilar mug`allimdi qizig`iwshiliq penen tin`laydi. Qapi shiyqildaydi ha`m yarim ashiladi, ha`mme 
eriksiz tu`rde qapig`a jalt qaraydi. «Bul ne» 
Diqqat degenimizdin` o`zi, ma`selen, tap qabil etiw, yadta saqlaw, oylaw yamasa qiyal etiw siyaqli 
psixikaliq protsess emes. Biz qabil etiwmiz yadta saqlawimiz, oylawimiz mu`mkin, biraq, «diqqat 
penen ba`nt» bola almaymiz. Diqqat- bul adam aktivliliginin` ayriqsha formasi, ha`rqanday xizmettin` 
za`ru`rli sha`rti boladi. Bala oynasa da, oqiwshi oqisada, ilimpaz oylasa da, jaziwshi bir na`rse do`retse 
de olardin` xizmeti tabisli boliwinin` buljimaytug`in sha`rti- jaqsi rawajlang`an diqqat boladi. Diqqat 
duris sho`lkemlestirilmese, oqiw materialin toliq qamtiy almaydi. Oqiwshi qanshama talantli bolsada 
onin` diqqati jaman sho`lkemlestirilgen, ol ko`binese iqlassiz ha`m umitshaq bolsa, onin` bilimleride 
ba`rqulla olqi boladi. 
Adamnin` diqqati bag`darlang`an ob`ekttin` xarakterine qaray sirtqi ha`m ishki diqqatti ayirip 
shig`aradi. Sirtqi diqqat degenimiz- bul do`gerek a`tiraptag`i zatlarg`a ha`m qubilislarg`a 
bag`darlang`an diqqat boladi. Ishki diqqat degenimiz- bul o`z pikirlerine, sezimlerine ha`m 
tolg`anislarina bag`darlang`an diqqat boladi. Bunday etip bo`liw, a`lbette, belgili da`rejede sha`rtli 
boladi, o`ytkeni biz bir qatar jag`daylarda qanday da bir zatti yamasa qubilisti qabil etiwge baylanisli 
oni tu`sinip aliwg`a, onin` tup man`izina jetiwge umtilg`an waqitta diqqatti bir jerge ja`mlep pikir 
ju`ritemiz. 
Diqqat ob`ektti en` jaqsi qabil etiw ushin jasalatug`in bir qatar iykemlestiriw ha`reketlerinde ju`z 
beretug`in sirtqi ko`riniske iye boladi. Adam spetsifikaliq tu`r-turbatqa enedi, tigilip qaraydi, berilip 
tin`laydi, artiqmash ha`reketler irkilip qaladi, tin`isi pa`sen`leydi- bir na`rsege qatti ishki diqqat 
awdarg`an waqitta adam qilt etpesten, demin «ishine tartip» qaladi, na`zeri heshna`rseni ilmegendey 
bolip, alislarg`a tigiledi, usinin` na`tiyjesinde ol do`gerek-a`tirapqa alan` bolmaydi. 
Kerisinshe jag`daylar siyrek gezlesedi- oqiwshi sirttan qarag`anda iqlassiz bolip ko`rinsede ol 
teren` turaqli diqqatqa iye boladi. Sonliqtan da diqqattin` sirtqi ko`rinisine qaray pikir ju`ritiwden go`re 
oqiwshilardin` xizmetin mudami ha`m u`ziliksiz qadag`alap bariwdi a`melge asiriw za`ru`r boladi. 

---

42
Bunin` ushin sirttan qarag`anda diqqatliday bolip ko`rinetug`in bazibir oqiwshini shaqiriw ha`m onnan 
mug`allim jan`a aytip bergenin ta`kirarlawdi o`tinish etiw paydali boladi.