Urganch ranch texnologiya universiteti maktabgacha ta’lim psixologiyasi va pedagogikasi yo’nalishi



Yüklə 58,63 Kb.
tarix15.10.2023
ölçüsü58,63 Kb.
#155954
16mavzu

URGANCH RANCH TEXNOLOGIYA UNIVERSITETI

Maktabgacha ta’lim psixologiyasi va pedagogikasi yo’nalishi



__ kurs ____-guruh talabasi

__________________________________________________ning

“Pedagogika nazariyasi va tarixi ” fanidan tayyorlagan

MUSTAQIL ISHI


Mavzu: Oysha To‘raevaning pedagogika fani rivolidagi hissasi.
Topshirdi: _______________________
Qabul qildi: _______________________


Reja:



  1. . Oysha To‘raeva haqida




  1. Pedagogika tarixi haqida




  1. Oysha To‘raevaning pedagogika tarixi faniga qo’shgan hissasi




  1. Xulosa




  1. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

Tarbiyashunos olima Oysha To’rayeva 1927 yil 23 oktyabrda Toshkent shahrining


Hazrat Imom machiti yaqinidagi Parchavob mahallasida dunyoga keldi. Qizaloq


juda erta onasidan yetim qoldi. U 8 yoshida mahallasidagi 23 maktabga


bordi.1943 yili 8 sinfni tugatib, u katta opasi, shifokor Sharifaxon bilan


Surxondaryo viloyatining Termiz shahriga ko’chib ketishadi. 1944-46 yillari


Oyshaxon Termiz pedagogika bilim yurtida o’qib, uni imtiyozli diplom bilan


tugatadi va shahardagi “Pravda” nomli maktabda boshlang’ich sinf o’qituvchisi


bo’lib ishlaydi. 1947-1951 yillari u Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika


institutining pedagogika fakultetida o’qidi. Oysha To’rayeva 1951-54


yillarda Leningrad shahridagi Gertsen nomli pedagogika instituti asperanturasida


tahsil ko’rdi. 1960-66 yillarda Oysha To’rayeva pedagogika fakulteti dekani


lavozimida ishlab, ta’lim-tarbiya ishlarini o’zining tashkilotchilik faoliyati bilan


birga qo’shib olib bordi. Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi kafedrasining mudiri


(1973-85). Oysha To’rayeva o’zining uzoq yillik pedagogik faoliyati davomida har


tomonlama chuqur bilimga ega bo’lib, ilmiy izlanishlar olib bordi.


Tarbiyashunoslik, pedagogik mahorat, xalq pedagogikasi, milliy tarbiya, axloq-odob


masalalarini targ’ib qilib, ko’plab risolalar, o’quv qo’llanmalari va darsliklar


yaratdi. Uning qalamiga mansub nashr etilgan asarlari orasida “Oila pedagogikasi”,


“O’qituvchi mutaxassisligiga kirish”, “Oilada bola tarbiyasi”, “Bola aziz, odobi


undan aziz”, “Oila etikasi va psixologiyasi”, oliy o’quv yurtlari talabalari uchun


“Pedagogika” o’quv qo’llanmasi, o’rta maktablarning V, VI, VII, VIII sinflari


uchun “Odobnoma” dastur va darsliklari, gazeta va jurnallar sahifalarida tez-tez


chop etilib turilayotgan ilmiy, ommabop maqolalari, uni tarbiyashunos olima


sifatida butun respublikamizga va chet davlatlarga ham tanitdi.Tarbiyashunoslik,


pedagogik mahorat, xalq pedagogikasi, milliy tarbiya, axloq-odob


masalalarini targ’ib qilib, ko’plab risolalar, o’quv qo’llanmalari va darsliklar


yaratdi. Uning qalamiga mansub nashr etilgan asarlari orasida “Oila pedagogikasi”,


“O’qituvchi mutaxassisligiga kirish”, “Oilada bola tarbiyasi”, “Bola aziz, odobi


undan aziz”, “Oila etikasi va psixologiyasi”, oliy o’quv yurtlari talabalari uchun


“Pedagogika” o’quv qo’llanmasi, o’rta maktablarning V, VI, VII, VIII sinflari


uchun “Odobnoma” dastur va darsliklari, gazeta va jurnallar sahifalarida tez-tez


chop etilib turilayotgan ilmiy, ommabop maqolalari, uni tarbiyashunos olima


sifatida butun respublikamizga va chet davlatlarga ham tanitdi.


Har bir ijtim oiy tuzum da in son n in g m a’naviy yu k salish in i ta’m inlovchi


ta’lim -tarbiya, m a’naviyat va m a’rifat kabi tushunchalar mavjud bo'lib, ular


pedagogika sohasidagi о zgarishlam i jam iyat taraqqiyoti bilan bog'liq holda


o'rganishni talab etadi. Pedagogika tarixi qadim zam onlardan hozirgi kungacha


bo'lgan turli ta rix iy davrlard a tarb iya, m aktab va p ed agogik a n a za riy a sining


taraqqiyotini davrlar talabi asosida o'rganib keladi. Har bir ijtimoiy tuzum, uning


kelajagi, insoniyat istiqboli, kishilarning turm ush darajasi fan va m adaniyat


taraqqiyoti bilan bevosita bog'liqdir. Binobarin, m ustaqillik tufayli ko'hna


.. Tarixiy tajriba, an’analam ing

meros bo'lib o'tishi - bulam ing barchasi yangidan-yangi avlodni tarbiyalaydigan


qadriyatlarga aylanib qolmog'i lozim».1, D arhaqiqat, m illiy qadriyatlarni um um


insoniy qadriyatlar bilan uyg'unlashtirish lozim . C hunki har bir m illat

ma’naviyatida o'ziga xos tom onlar bo'lsa ham , u um um insoniy qadriyatlarning bir


qismidir. Shu bilan birga, unutm asligim iz kerakki, biz qurayotgan yangi jam iyat


binosi uchun birinchi galda m illiy qadriyatlar ustun bo‘lm og‘i lozim . Biz


m illiy o‘zligim izn i an glam og‘im iz, o‘z tafakkurim izni k ash f e tm o g ‘im iz lo


z im . 0 ‘tm is h im iz d a u n u tilg a n s h u n d a y u lk a n sarchashm alar borki, u


lam i puxta, atroflicha o‘rganmoq birinchi galdagi vazifadir. VII—XII asrlar


davomida M arkaziy Osiyoda madaniyat, ilm-fan beqiyos rivojlandi. Ayniqsa, aniq


fanlarga qiziqish keskin orta boshladi. 0 ‘sha tarixiy davrda al-Xorazmiy, Forobiy,


al-Farg‘oniy, al-Beruniy, Ibn Sino, az-Zamaxshariy singari qom usiy olim lar


dunyoga keldi. 0 ‘sha ulug‘ mutafakkirlar inson m a’naviy va tafakkur dunyosini


boyitishda, insoniyat ongini, m adaniy-m a’rifiy qarashlarini o‘stirishda o‘z davrida


va keyinchalik ham ulug‘ xizm at qildilar, inson kamolotiga doir beqiyos ta’limotlar


yaratdilar. XV - XVI asrlarga kelib qadimiy Turkiston jahonga Qozizoda Rumiy, U


lug‘bek, A li Q ushchi, H aydar Xorazmiy, Hofiz Xorazmiy, Lutfiy, Navoiy, Bobur,


A bulg‘oziy Bahodirxon singari allom alarni voyaga etkazdi. Bu davrda M arkaziy


Osiyo shaharlarida yirik m adaniy va ilm iy markazlar vujudga keldi. Oktabr


to‘ntarishidan keyin, ya’n i 1917 -yildan boshlab Turkiston mintaqasida sho‘ro


hokim iyati o‘rnatila boshladi. Bu tuzum kom m unistik firqa m afkurasini targ‘ib va


tashviq qildi. O'tmishda atoqli mutafakkirlar pedagogikaga doir muhim fikrlami


aytib qoldirganlar, bulami o'rganish pedagogik tafakkurning o'sishiga, pedagoglik m


adaniyatining ortishiga imkon beradi. Pedagogika tarixi jam iyat taraqqiyoti


qonunlariga suyangan holda turh pedagogik nazariyalarni, ta’hm –tarbiyaning


mazm uni va m etodiarini o'rgatadi. O'tm ishning pedagogik sistem alarida bo'lgan


ilg'or fikrlam ing ham m asidan ijodiy foydalanadi. D em ak, pedagogika tarixi


ijtimoiy fandir. U tarixiy pedagogika hodisalariga davr talab i asosida yondashadi,


tarbiya n azariyasi va am aliyotining turh bosqichlarda xilm a-xil bo'lganligini ochib


berib, ilg'or qarashlarning taraqqiyot yo'lini ko'rsatadi. Pedagogika tarixi fani


pedagogika, psixologiya, falsafa, madaniyat tarixi, O 'zbekiston tarixi, jahon xalq


lari tarixi, etnografiya, arxeologiya, ahloqshunoslik va boshqa bir qator fanlar bilan


uzviy aloqador. Biz pedagogika tarixini o'rganish va tahlil qilishda: qadimgi


yozuvlar, toshbitiklar, qo'lyozma yodgorliklar, Sharq m utafakkirlarining ilm iym


a’naviy merosi, xalq og'zaki ijodi, m uqaddas kitoblar, pandnomalar, dasturlar,


o'quv qo'llanmalari va darsliklar, xalq maorifi masalalariga oid m ateriallar, m


atbuot m atnlari, prezident Islom K arim ovning ta’lim - tarbiyaga oid asarlariga


asoslanam iz.


Pedagogika tarixi fanining m etadologiyasi esa m illiy va um um bashariy


qadriyatlar, xalq pedagogikasi, M arkaziy Osiyo va Sharq m utafakkirlarining ilmiy


va ma’naviy merosi, O'zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi, O'zbekiston


Respublikasi Prezidenti I A.K arim ovning ta’lim-tarbiyaga oid asarlari va milliy


istiqlol g'oyasi haqidagi nazariyasi hisoblanadi. Pedagogika tarixini o'rganish


o'qituvchilarning faqat pedagoglik m adaniyatini oshiribgina qolmay, balki


pedagogik mahoratni egallashga ham yordam beradi. Shuningdek, o'tm ishning ta


’lim -tarbiya sohasidagi eng yaxshi tajribalarini o'rganadi, bu esa uning kundalik


pedagogik faoliyatida yordam beradi, uni bevosita am aliy faoliyatga tayyorlaydi.


Bu borada yaratilgan tarixiy, falsafiy, adabiyotshunoslikka oid asarlardan ham ijodiy


foydalanishga harakat qildik. Xullas, ushbu darslikning yaratilishida faylasuf,


sharqshunos, tarixchi, filolog olimlardan В Ahmedov, A .Ahm edov, A .A bdullaev,


V.V.Bartold, E .E .B ertels, A .B ahoutdinov, I.S.Braginskiy, B.G‘.G‘afurov,


V.Zoxidov, I.Mo'minov, O .Fayzullaev, Sh. Shomuxamedov, A.Qayumov,


S.Dolimov, A.Irisov, M.Orifiy, M.Hayrullaev, S.Rajabov, B. Qosimov, J.G .Y


oldoshevva boshqalam ing ishlari qo'llanma vazifasini o'tadi. i Hozirgi o'zbek


xalqining ajdodlari bundan bir necha m ingyillar oldin yashagan bo'lib, ular o'ziga


xos m adaniyatni vujudga keltirishda katta va m ashaqqatli y o ln i bosib o'tgan. D


astlabki tosh qurollardan tirikchilik uchun foydalanish, ancha takom illashgan m


ehnat qurollarini yasash, urug'chilik davriga kelib, xo'jalik h ay o ti va m adaniy


taraqqiyotda erishilgan yu tu q lam i o'z ichiga olgan davrgacha bo'lgan tarixim iz


otabobolarim izning boy qadim iy m adaniyatga ega bo*lganligidan dalolat beradi;' (


Turkiy va forsiyzabon


xalqlarning hayot kechirish san ’ati, donolik m ajm uasi sifatida yuzaga kelib,


borliqqa am aliy m unosabatda bo'lishning nam unasi tarzida e’tirof etilgan m


a’naviy m adaniyat yodgorlik lari qadim gi grek tarixch isi H erod otn in g «Tarix»,


Strab on n in g «Geografiya» ham da M ahmud Koshg'ariyning «Devonu lug'atit-


turk» kabi asarlari, U rxu n -E n asoy b itik lari k ab i ad ab iy-tarixiy m anbalarda sa


q la n g a n . U sh b u y od gorlik lar m o h iy a tin i o 'rgan ish in so n n in g


shakllanishida moddiy va m a’naviy m adaniyat qay darajada katta o'rin tutganidan


dalolat beradi.


Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va m a’naviy


sohadagi islohotlar ta’Iim tizimida ham yangilanishlar boMishini taqozo etmoqda.


Ta’Iim sohasini isloh qilishga oid davlat siyosati ta’Iim tizimi rivojlanishi


strategiyasining ustuvor yo'nalishlarini belgilab berdi. 1997 yil 29 avgustda


0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida qabul qilingan 0 ‘zbekiston


Respublikasining «Ta'lim to’g‘risida»gi Qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy


dasturi» ta’limni tubdan isloh qilishda amaliy dastur bcrldi. Ta’Iim sohasidagi


mazkur hujjatlar Respublikada ta'lim ni rivojlantirish ustuvor soha ekanligi e’tirof


etish bilan birga xalq ta’limi sohasining barcha yo'nalishlarida modernizatsiyalash


ishlariga katta yo‘l ochib berdi. Ta’Iim islohotlaridan asosiy maqsad - xalqning boy


intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlar, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot,


fan va texnika, texnologiyalarning yutuqlari asosida shaxsning m a’naviy sifatlarini


tarbiyalash va rivojlantirishdan iborat. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A.


Karimov ta’kidlaganidek: «Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq ajdodlarimiz


tomonidan ko'p asrlar mobaynida yaratib kelingan g'oyat ulkan, bebaho m a’naviy


va madaniy merosni tiklash davlat siyosati darajasiga ko‘tari!gan nihoyatda muhim


vazifa bo'lib qoldi»1. ShuningdeL ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar muvaffaqiyati,


jamiyatning axloqiy va m a’naviy takomili ko‘p jihatdan yoshlarning ma naviy


tarbiyasiga bog4iq. Bu borada 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 25


avgustdagi PQ-451-sonli «Milliy g ‘oya targ’iboti va m a’naviy-ma’rifiy ishlar


samaradorligini oshirish to‘g ‘risida»gi Qarorida ko'rsatilganidek «Vatanimiz


mustaqilligining ma naviy asoslarini mustahkamlash, milliy qadriyatlarimiz, an’ana


va urf-odatlarimizni asrab-avaylash, xalqimiz, ayniqsa, yosh avlod qalbi va ongiga,


ona-yurtga muhabbat, istiqlolga sadoqat tuyg’ularini chuqur singdirish masalasi


bugungi kunda tobora dolzarb ahamiyat kasb etmoqda»2 Bu vazifani hal etish uchun


oliy ta'lim muassasalari, jumladan oliy o ‘quv yurtlari ta’lim-tarbiya jarayonida


xalqimiz tarixi. madaniyati. m a'naviyatiga yangicha qarash. uni bugungi kun nuqtai


nazaridan o‘rganish, baholash va ulardan talabalaming m a’naviy sifatlarini


tarbiyalash va rivojlantirishda foydalanish maqsadga muvofiq. Yurtboshimiz


ta'kidlaganidek. «O 'z tarixini bilmaydigan, kechagi kunini unutgan millatning


kelajagi vo‘q»3. Ta’lim-tarbiya tarixi boy m a’naviy merosga ega bo'lib, uni o


’rganish va ta'lim iste’moliga kiritish kadrlar tayvorlash milliy modelida


ko’rsatilganidek, liar tomonlama barkamol insonni tarbiyalash va rivojlantirishda. m


a'naviy sifatlami tarkib toptirishda katta ahamiyat kasb etadi. “M a’n a v iy a t-


insonning, xalqning, jamiyatning. davlatning kuchqudratidir. U yo‘q joyda hech


qachon baxt-saodat bo'lmaydi. Nafaqat ko'hna tarix balki yangi tarix ham buning


ko'plab misollarini beradi”-1. Buyuk donishmandlar Suqrot. Aristotel. Diogen,


Seneka, Abu Nasr Forobiy. Abu Ali ibn Sino, Mahmud Qoshg'ariy, Yusuf Xos


Hojib, Alisher Navoiy. Nasafiy va boshqalaming fikricha m a’naviylik insonlarning


o'zaro munosabatlarida ezgulik. poklik, adolat, mehr-muruvvat. o ‘zaro yordam va o


’zaro tushunish kabi sifatlarning yuzaga kelishida namoyon boMadi. «Avesto» va


Sharq mutafakkirlarining pedagogik ta ’limoti hamda M a'm un akademivasi


olimlari yaratgan o‘lmas asarlar dunyo fani va sivilizatsiyasiga qo'shilgan mislsiz


hissadir. Ular orasida Muhammad Muso Xorazmiy (783-850 yy.), Ahmad Farg‘oniy


(tax. 797-865), Abu Ravhon Beruniy (973-1048), Abu Ali ibn Sino (980-1037), Abu


Nasr ibn Iroq (958-1034). Abu Sahl Masihiv (977-1011), Abulxayr ibn Hammer


(961-1038). Abu Ali ibn Miskavayx (vaf. 1030). Abu M ansur as-Saolibi} (961-


1038), Abu Abdulloh Iloqiv (vaf. 1068), Abu Abdulloh al-Xoraztniy (vaf. 997)


laming asarlari alohida o'rin tutadi. M a’mun akademivasi olimlaridan o'ziga xos m


a’naviy-pedagogik meros qolgan. Ularning didaktik asarlarida ifodalangan


saxovatlilik. insonparvarlik, halollik. do'stlik. Vatanga muhabbat, tabiatga nisbatan


ehtiyotkorona munosabat. mehnatsevarlik. sabr-qanoatlilik. xushmuomalalik,


mardlik. e'tiqodlilik. adolatlilik. sadoqatlilik, jonajon o'lkaga muhabbat, ijodkorlik,


zukkoiik. poklik, qanoatlilik. to 'g ‘rilik hamda boshqa m illiy va umuminsoniy


sifatlarni har bir yoshning ongiga singdirish m a'naviy ta'lim-tarbivaning asosiv


talabiaridan hisoblanadi. A llom alarning merosi vositasida talabaiarning m a'naviy


sifatlarini tarbiyalash va rivojlantirish muammosi bilan falsafa. adabivotshunoslik.


tarix. inson vajamiyat. etnografiya va boshqa fanlar namoyandalari u yoki bu


darajada shug'ullanib kelmoqdalar. Faylasuf olimlardan I.Mo'minov,


J.Tulenov,M.Xayrullaev,M.Mahmudov,S.SHermuhamedov.E.YUsupov,


H.Aliqulovlar yuksak shaxs tarbiyasi haqida fikr yuritar ekanlar, insonni m oddiy va


m a’naviy taraqqiyotning yaratuvchisi, erkin ijodkor sifatida talqin etadilar.


Pedagoglardan O.Musurmonova, M.Quronov, S.Ochil, N.Ortiqov, U.Mahkaniov,


M.Inomova, Q.Quronboevlar o ’quvchilarda m a'naviyaxloqiy madaniyatni


shakllantirish, mustaqillik yillarida tarbiya jarayonlari va yosh avlod ma'naviyatini


rivojlantirish, umumiy o'rta ta'iim maktablaridamilliy tarbiyaning ilmiy-uslubiy


asoslarini yaratishga bagMshlangan yirik tadqiqotlar olib bordilar. Ta'iim


jarayonining muhim masalalari J. Yo'ldashev, M.To’xtaxo'jaeva,


F.Yuzlikaevlarning ilmiy izlanishlarida o;z aksini topgan. Ta'lim-tarbiya tarixiga


doir S. P. Tolstov, A. A. Freyman, M. Aripov. O'.Aleuov, H. Boboev, A. Zunnunov,


B. Qodirov, S. Nishonova. X. Tillashev. K. Hoshimov. O. Hasanboeva, J.


Hasanboev. Z. Nuritdinova, E.To'raqulov, S. Rahimov, H. Homidov, K. Nosirov, F.


Babashev, N. Mahmudovalarning tadqiqot ishlarida qomusiy olimlarning inson


kamoloti masalalari borasidagi fikrlari tadqiq etilgan. Tadqiqotchilardan Q.


Karimov, N. Husanxo‘jaev,M . Maqsudov, Q. Mahmudov, A. Axmetova va


boshqalar Yusuf Xos Hojib, Kaykovus, Ahmad Yugnakiy, Alisher Navoiy, Husayn


Voiz Koshifiy, Abdulla Avloniy, Hamza Hakimzoda Niyoziy, Abdurauf


Fitratlarning ta'limiy-axloqiy qarashlarini tadqiq etganlar. Psixolog olimlar M. G.


Davletshin, G \ B. Shoumarov, E. G'oziev. I. Sunnatova. Z. Nishonova va


boshqalarning tadqiqot ishlarida msonning ma'naviy sifatlarini tarbiyalash va


rivojlantirish jarayoni optimal psixologik sharoitda o'rganilib, ular ma'naviy


tarbiyasi turli psixologik omillar, inson tabiatini hisobga olish. ijtimoiy hayot. o'z-


o‘zini, hayotdagi mavqeini anglab yetishga bo‘lgan psixologik holatlar asosida


o‘rganilgan. S. Nishonova «Sharq Uyg'onish davri pedagogik fikr


taraqqiyotidbarkamol inson tarbiyasi»ga doir tadqiqot ishida Sharq Uyg‘onish


davrida ta’lim-tarbiya masalalari, qomusiy olimlar ilmiy merosida komil inson


tarbiyasi, o‘sha davr ta’limiy-axloqiy asarlarida barkamol inson tarbiyasi


masalalarini yoritib beradi va komil insonga xos xislatlami ko‘rsatadi. Olimaning


ta’kidlashicha, Sharq Uyg’onish davri ta’limiy-axloqiy asarlarida barkamol shaxs


tarbiyasida aqliy. axloqiy, jismoniy, nafosat tarbiyasi asosiy mezon bo‘iib kelgan.


Ana shu mezonlarni tarbiyalashda inson egallashi zarur bo‘lgan m a’naviy xislatlar


ham alohida ajratilib ko‘rsatiladi5. Tadqiqotlaming m a’lum qismi tasavvuf ta’limoti


vakillarining axloqiy tamoyillariga bag'ishlangan. K. Qilichova adarlarida ayrim


shaxslaming pedagogik ta’limoti tadqiqetiladi. K. Nosirov IX-XI asrlarda O 'rta


Osiyo mutafakkirlarining axloqiy tarbiya haqida g'oyalarini (alBuxoriy va al-


Forobiy asarlari misolida) tadqiq etar ekan. inson axloqiy kamolotining asosiy shart-


sharoitlari va kamolot mezonlari bo‘lgan axloqiy xislatlami aniqlaydi. F. A.


Babashev esa pedagogika tarixida Xorazmda tashkil etilga«Bilimlar uyi» - «M


a’mun akademiyasi» (1003-1014) va unda faoliyat ko'rsatgan olimlar Abulxayr


Hammor, ibn Hamid al-Xorazmiy. Abu Sahl al-Masihiy, Abu Ali Ahmad ibn


Miskavayx, Abumansur asSaolibiylarning ilmiy merosi bilan bir qatorda - axloqiy


qarashlarini ham pedagogik jihatdan tadqiq etadi. Shuningdek. tadqiqotchilardan M.


Xojieva Xoja Ahmad Yassaviyning m a?naviy-tarbiyaviy qarashlari haqida


tadqiqotlar olib borib, unda Yassaviyning axloqiy o'gitlari misolida inson m a'naviy


kamolotida erishishi zarur bo‘lgan xislatlami ilgari suradi. 0 ‘zbek xalq


pedagogikasi tarixida juda ko‘p didaktik asarlar yaratilib, ulami chuquro‘rganish,


ulardagi eng qimmatli fikrlami aniqlash, saralash, ulardan bugungi kunda ijodiy


foydalanish hamda hayotga keng tatbiq etish hozirgi kunning muhim vazifasidir. Ilm


sohiblari ta’lim-tarbiya sohasiga oid qimmatli asarlar yaratgan, ulaming har bir


ta’limiy-axloqiy asari b o‘lib m a’naviy tarbiya, pedagogik fikrlar ilgari surilgaa.


ularning tarbiya haqidagi fikrlari chuqur, mantiqiy va asosli bayon etilgan. Asrlar


osha bu fikrlar o’z ahamiyatini yo’qotgani yo'q. Ular keng pedagogik j a m o a t c h


i l i k mulkiga aylanib, o'sib kelayotgan yosh avlod ta'Iimtarbiyasi, uni hayotga


tayyorlash ishida katta yordam berib kelmoqda. Bu pedagogik meros ayniqsa


hozirgi m a'naviy qadriyatlar tiklanayotgan bir sharoitda alohida qimmatlidir. 0


‘zbekiston Respublikasi pedagogika oliy ta'lim muassasalarida talabalar m a’naviy


sifatlarni tarbiyalashning muhim shartlaridan biri ulami Sharq allomalarining


pedagogik qarashlari asosida m a’naviy jihatdan shakllantirish, buning uchun


pedagogika tarixi materiallaridan unumli foydalanishdan iboratdir. 0 ‘zbekistonda


pedagogika oliy ta'lim muassasalari ish tajribasini o'rganish natijalari shuni


ko'rsatdiki, xalqning ulkan merosidan o‘qituvehilar tayyorlash, ularning ma’naviy


sifatlarni shakllantirishda yetarlicha foydalanilmayapti. Talabalam io’tmish meros.


qimmatli manbalarvordamida ma'naviy jihatdan tarbiyalash nihoyatda dolzarb


bo’lganligi uchun ham bu sohada izlanishlarni amalga oshirish ehtiyoji vujudga


kelmoqda. Pedagogika tarixi materiallari yordam idaohy ta'lim muassasalarida


talabalaming m a'naviy sifatlarini tarbiyalashni rivojlantirish maqsadida ushbu kurs


mazmunini vangi materiallar bilan boyitishga intildik. Professor-o‘qituvchilar m


ashg‘ulotlarini bevosita kuzatish jarayonida bo‘lajak o'qituvchilarni tayyorlash,


ularga bilim berish va m a'naviy rivojlantirishda pedagogik merosning keng


imkoniyatlarini hisobga olishga harakat qilindi. Shuning uchun ham pedagogika


tarixi kursi m azm unini boyitgan holda mashg'ulotlami tashkil etishga bo'lgan


intilish kuchli. 0 ‘quv qo‘llanmaning bundan keyingi sahifalarida «pedagogika


tarixi» kursini yangi materiallar bilan boyitish va ushbu o'quv materiallarining


talabalar ma'naviyatini tarbiyalashda pedagogik imkoniyatlari haqidagi ilmiy


izlanishlar natijalarini bayon etishga harakat qilamiz. Abu Nasr ibn Iroq, Abu Sahl


Masihiy, Abulxayr ibn Hammor, Abu Ali ibn Miskavayx. Abu Mansur as-Saolibiy,


Abu Abdulloh Iloqiylarning pedagogik qarashlari «Pedagogika tarixi» kursi


mazmunida o ’z ifodasini topmagan. «Pedagogika tarixi» bo'yicha mavjud


darsliklarda esa o'quv




Xulosa
Shunday ekan, axloqiy sifatlari mukammal bo‘ lgan insonlar yuksak m a’naviyatli

bo'ladilar. Hayotdan m a’lumki, beodoblik bu tug’ma xususiyat bo’lmay,


tarbiyasizlik mahsulidir. Chunki, agar bola yoshligidan boshlab odobli insonlar


doirasida yashab voyaga etsa, u, albatta, odobli, beodob kishilar orasida o‘ssa-


beodob bo‘lib tarbiyalanadi. Odob oddiy. shunchaki bir so'zday tuyilsada, aslida bu


so‘z zamirida katta m a’no. keng kolamdagi insoniy fazilatlar jamuljamdir.


Xalqimiz tarixiga nazar tashlasak, ulug' kishilar o ’zlarining chuqur va keng bilimi


bilangina emas, balki odob-axloqi bilan ham elu yurtda e’tibor topganini ko'ramiz.


Payg‘ambarimiz Muhammad salallohu alayhi vassallam musulmon olamida opining


axloq va odobi bilan ibrat bo‘lgan buyuk shaxs. Uning ibratli axloq-odobi aw alo


o‘z oilasi. qolaversa, atrofdagi insonlar orasi, o ‘zi yashagan jamiyatda yorqin


namoyon bo'lgan. Uning uchun axloq hayotning asosiy mazmunini tashkil etgan. U


hamisha halolligi, pokligi, axloq-odobi bilan barchaga ibrat bo‘lib yashagan.


Kambag’allar holidan xabar olgan, qarzdorlarning qarzini to ‘ lagan, mehmonni


qadrlagan, muhtojlarga ko‘mak bergan. O'zini doimo xokisor tutgan, maqtanish,


manmanlik. qahr-g‘azab bilan muomala qilish kabi nuqsonlardan uzoqda bo'lgan.


Xullas, o'zining barcha olijanobliklari hamda yuksak m a’naviy fazilatlari bilan


insonlar qalbidan abadiy o'rin olgan. Pedagogika tarixini o ‘qitishda talabalaming m


a’naviy sifatlarini tarbiyalashga bo'lgan ehtiyojni hisobga olgan holda yangidan-


yangi manbalarga murojaat qilish zaruriyati yuzaga keldi. Shu zaruriyat tufayb


«Pedagogika tarixi» kursi mazmunini talabalaming m a’naviy sifatlaniu


tarbiyalashda xizmat qiladigan o'quv materiallari bilan boyitish maqsadidagi


izlanishlar o ‘z aksini topdi. Jahon xalqlari madaniyatiniflg rivojlanishida Sharq


mutafakkirlari. ulaming m a:naviy merosi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Dunyo


xalqlarining falsafiy va didaktik fikrlari rivojida Sharq allom alarining qarashlari


alohida ahamiyatga ega. Chunki ular o ‘z faoliyatlari davomida ilm-fanning turli


sohalarida buyuk kashfiyotlar qilganlar, olamshumul iz qoldirganlar. IX asrdan


boshlangan madaniy-ma'rifiy yuksalish bir necha asr davom etib, bu davr tarixda


«Sharq Uyg'onish davri» nomi bilan mashhurdir. Bu haqda qator tadqiqotlar


yaratilib, ularda qomusiy allomalarning pedagogika, xususan m a’naviy-axloqiy


tarbiyaga oid ta'limotlari ilm iy tahlil etilgan. tirof etadilar. Sharq minglab daholarni


etishtirgani. jahon tsivilizatsiyasining bugungi taraqqivotiga tamal toshini


qo'vganligi hech kimga sir emas. Bular haqida biz qisman m a’lumotga egamiz.


Shunday mutafakkirlar borki, ular to'g’risida hatto tasavvurga ham ega emasmiz.


Ushbu qoilanm a shu yo'nalishga xizmat qilib. bugungacha talabalar nigohidan


devarli pinhon yotgan ajdodlarimiz, allomalar hayoti va ijodinin yoritishga. ilm-fan


va madaniyatolamiga munosib hissa bo'lib qo'shiladi.



Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Vohidov R., Eshonqulov H. O'zbek mumtoz adabiyoti tarixi. -Toshkent: Yangi asr, 2006.


2. Valixo’jaev B., Tohirov Q. O`zbek adabiyoti tarixi. XVI asr. – Sam.: SamDU nashri, 2002.
3. Abdug’afurov A. Bobur she’riyati. Bobur. Devon. –T.: Fan, 1994, 3-14 –betlar.
4. Adizova I. O’zbek mumtoz adabiyoti tarixi. (XVI-XIXasr I yarmi) -Toshkent, Fan, 2006. -240 b.
5. Zahiriddin Muhammad Bobur. Devon. -T.: Fan, 1994.
6 www.tdpu.uz
7 www.pedagog.uz
8 www.Ziyo.net



Yüklə 58,63 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin