46
Mikroskop ostida tekshirilishi kerak bo‘lgan preparat elektronlar uchun shaffof
bo‘lishi kerak. Elektronlarning yutilishiga yo‘l qo‘yilmaydi,chunki preparatning o‘ta
qizishi va yemirilishini keltirib chiqarishi mumkin. Elektronlar preparat orasidan
o‘tib, modda atomlari bilan uriladi va buning oqibatida sochiladi. Bunda, elektronlar
og‘adigan burchak preparatning zichligi va qalinligiga bog‘liq holda o‘zgaradi.
Preparatning yupqa uchastkalari elektronlarni
kamroq sochadi,shuning uchun ular
orqali o‘tadigan zarralarning zich tuplami ob’yektning bu joylarini ekranda jadal
yorug‘lanishini keltirib chiqaradi. Aksincha, preparatning
qalin va zich uchastkalari
ular orqali o‘tadigan elektronlarning ko‘p qismini katta burchaklarga sochadi, buning
natijasida ular ob’yektiv linzasining aperturali diafragmasi bilan uzib tashlanadi.
Preparatning bunday uchastkalari ekranda kulrang va qora ranglarga ega.
1.4.2. Elektron mikroskop ostida tekshirish usullari
Tekshirishning bevosita va bilvosita usullari o‘zaro farqlanadi. Bevosita
usullarga tirqish uchun ishlashning yorug‘ maydonli va qorong‘i maydonli usullari,
bevosita usullarga-replikalar usuli bilan tekshirish kiradi.
Bevosita usullar 10
5
mm tartibidagi mayda zarralar yoki
yupqa qatlamlar
ko‘rinishida hosil qilish mumkin bo‘lgan ob’yektlarni tekshirishda qo‘llaniladi:
submikrokristallar, kolloidlar, loylar,tutunlar va shu kabilar.
Yorug‘ maydon
bo‘yicha ishlaganda elektronlar qismi ob’yektiv linzadan
to‘siksiz o‘tadi va to‘g‘ri, og‘magan nur ko‘rinishida flyuoressentli ekranga tushadi.
Ob’yektning o‘tishida uning zich kristalli uchastkalariga tushgan va ohirgilari
tomonidan sochilgan elektrodlar flyuoressensiya qiluvchi ekranga yetib bormaydi va
oxirgi tasvirni hosil qilishda ishtirok etmaydi. Ekrangacha to‘siqsiz yetib borgan
nurlar unda shakli bo‘yicha ob’yektning zich qismlariga javob beruvchi uchastkalar –
qorong‘i joylarni o‘rab olgan yorug‘ fonning hosil bo‘lishini ta’minlaydi.
Yorug‘ maydonli usul ushbu mikroskop uchun maksimal kattalashtirishga
erishish imkonini beradi.
Qorong‘i maydon usuli bo‘yicha ishlaganda aperturali
diafragmadan faqat
namuna tomonidan sochilgan eletronlargina o‘tadi, bunda ekranda shakli bo‘yicha
zich (“sochuvchi”) zarralariga javob beruvchi yorug‘ uchastkalarni o‘rab olgan
qorong‘i maydon kuzatiladi.
47
Qorong‘i maydon metodining xususiyati tasvirning yuqori konstranstligidir.
Qorong‘i maydon usulidan foydalanib, qo‘rib
chiqilayotgan materialning
moddalarining kristall yoki amorf sinfiga tegishliligini aniq belgilash mumkin, bu suv
bilan birikkan yangi hosilalar va aralashmaning komponentlarini ajratishda ayniqsa
muhimdir.
Dostları ilə paylaş: