Usim-biol p65

Oila. To`r yoyuvchi o`rgimchaklar —Theridiidae
Ulaming kattaligi 2—10 mm atrofida bo`Iib, tana tuzilishi va shakllari jihatidan bir-biridan farq qiladi. To`r yozish bulaming hamma vakillariga xos. Asosan, Lithyrhantes albomaculatus de.Geer turi bug`doylarda kulrang don tunlamining katta yoshdagi qurtlari bilan oziqlanadi va Theridium lunatum Cl. Kolorado qo`ng`izining entomofagi hisoblanadi.
Oila. Voronkasimon uya yasovchi o`rgimchak —Agelenidae
Bu oilaga mansub turiardan labirint o`rgimchagining kattaligi 13—21 mm.ga teng bo`lib, boshi va ko`kragida sarg`ish-kulrang ikkita qora yo`li bor. Bu tur o`zbekistonda ancha keng tarqalgan. Odatda, o`rmon, tomorqalar va xiyobonlarda ko`p uchraydi. o`simliklarni biologik himoya qilishda (asosan, zararkunandalarning ommaviy ko`payayotgan maydonlarida) katta ahamiyatga ega.
6.2. Suvda va quruqlikda yashovchilar yoki amfibiyalar —Amphibia
Uchala turkumdan suvda va quruqlikda yashovchi dumsiz amfibiya turkumiga mansub uchta oila vakillari, o`simliklami biologik usulda himoya qilishda katta ahamiyatga ega. Bular (Anura yoki Scaudata): qurbaqa (baqa), cho`l baqasi va qurillovchi baqa.
125
Oila. Qurhaqa—Ramdae
Yer kurrasining hamma joylarida keng tarqalgan (200 dan ortiq turi) bo`hb, ular ikki guruhga bo`linadi: yashil va qo`ng`ir.
Yashil qurbaqalar guruhiga suv va ko`l (Rana ridibunda), hovuz {R. esculenta) baqalari kiradi. Ular kunduzlari faol harakatlanadi. Qisqichbaqasimonlar moUuskalar, ko`l baqalari esa mayda bahqlar, itbahqlar bilan oziqlanadi.
Qo`ng`ir qurbaqa guruhiga kiruvchi o`tloq {R. temroraria), o`tkirtumshuq {R. terestris) turlari kechqurunlari faol harakatdabo`ladi. Ular uchun asosiy oziqa — shiUiqqurtlar, turU hasharotlar, yomg`irchuvalchanglar, o`rgimchaklar hisoblanadi. Baqalar suvda yoki kemiruvchilar uyalarida to`kilgan barglar ostida qishlab chiqadi. Erta bahorda tuxumlarini suv bo`ylariga qo`yadi. Yashil qurbaqa ko`payishi oxirida suvda qoladi. Qo`ng`ir qurbaqalar tomorqa, bog`larga tarqaladi.
Oila. Qurbaqa—5м/о«/й?<зе
Ulardan ikki turi (yashil va kulrang) ko`p tarqalgan. Yashil baqa {Buto viridis) uzunhgi 10—15 sm bo`lib, och yashil rangda. Terisi do`ngsimon, yirtqichlardan himoyalanish vaqtida o`zidan achchiq hid chiqaradi. Qorong`i tushishi ЬЦап ovoz chiqara boshlaydi.
Kulrang baqa yashil baqaga nisbatan ancha yirikroq (uzunligi 20 sm) bo`lib, ularning ichida tana usti qo`ng`ir, pastki qismi xira oqish yoki sariq rangda bo`lgan turiari ko`proq uchraydi. Hayot faoliyati yashil baqa kabi. Voyaga yetgan qurbaqa bir kechada 100 dan ortiq zararii hasharotlar (to`g`riqanotlilar, qo`ng`izlar, ba'zan Kolorado qo`ng`izining lichinkalari va yetuk zotlari)ni yeb bitiradi.
Наг ikki tur, asosan, yeming ustki qismida hayot kechiradi. Suv bo`ylarida faqat tuxum qo`yish paytidagina bo`ladi.
Kemiruvchilarning uyalarida, chuquriarda (10—12 sm), toshlar ostida, devor yoriqlarida qishlab chiqadi.
6.3. Qushlar va sudralib yuruvchilar
Qushlar-^ve^
Umurtqali hayvonlar orasida hasharotlar va zararii kemiruvchilami qirish bo`yicha qushlar birinchi o`rinda turadi.
126
o`ttiz besh turkumdan 13 tasi hasharot va kemiruvchilar bilan oziqlanadi. To`qqizta turkumiga kiruvchi qushlar esa qishloq xo`jaligi ekinlari zararkunandalarining tabiiy dushmani hisoblanadi.
Shuningdek, ma'Ium sondagi qushlar ichida ko`proq chumchuqlar (Passeriformes) o`z bolalarini hasharotlar bilan oziqlantiruvchi hasharotxo`r qushlar guruhini tashMI qiladi. Hasharotxo`r qushlarga qaldirg`ochlar, pashsha tutuvchilar, chumchuqlar va boshqalar misol bo`Iadi.
Qushlar sinfi, o`z navbatida, boyqush, chumchuq, kakku kabi turkumga bo`Iinadi.