Va adabiyoti universiteti

Mavzuning o„rganilish darajasi.
Xalq ijodini o‗rganish– xalqning tarixi, 
urf-odati, an‘analari, o‗y-kechinmalari, buguni va kelajagini tadqiq etish demakdir. 
Unda millatning o‗zini anglashi, o‗zligini namoyon qilish xislatlari, intilishlari, hayot 
tarzi, dunyoqarashi aks etgan. Muhtaram birinchi Prezidentimiz Islom Karimov 
ta‘kidlaganlaridek: ―Albatta, har qaysi xalq yoki millatning ma‘naviyatini uning 
tarixi, o‗ziga xos urf-odat va an‘analari, hayotiy qadriyatlaridan ayri holda tasavvur 
etib bo‗lmaydi. Bu borada, tabiiyki, ma‘naviy meros, madaniy boyliklar, ko‗hna 
tarixiy yodgorliklar eng muhim omillardan biri bo‗lib xizmat qiladi‖
3
. Ana shunday 
3
Karimov I.A. Yuksak ma‘naviyat – yengilmas kuch. -Toshkent: Ma‘naviyat, 2008, 30-bet 

---

6 
yuksak ma‘naviyatimizning asosi hisoblangan xalq og‗zaki ijodini tom ma‘noda 
anglash uchun, uning mohiyatini umumiy o‗rta ta‘lim o‗quvchilariga tushuntirish va 
singdirish uchun uning g‗oyaviy-badiiy va janr xususiyatlari, poetik shakllanishi, 
tarixiy ildizlari hamda mifologik asoslarini atroflicha tadqiq etish lozim bo‗ladi. Xalq 
ijodini o‗rganishda bunday muayyan yondashuv uning jonli og‗zaki ijro sharoitida 
o‗ziga xos ravishda yashash, tarqalish xususiyatlarini, uzoq asrlik tarixiy taraqqiyot 
jarayonida xalq dunyoqarashi va ruhiyati bilan bog‗liq ayrim hodisalarning aks etish 
darajasi, aniq asarlar syujet tizimida tutgan o‗rni, badiiy vazifasi hamda mohiyatini 
alohida-alohida tadqiq etishni talab qiladi.
Jahon ma‘naviyati va madaniyatiga munosib hissa qo‗shgan, o‗tmishi yuqori 
saviyada o‗tgan xalqlar og‗zaki ijodida butun dunyo folklorshunos olimlari muttasil 
o‗rganayotgan asarlar bor. Forsaytlar haqidagi sagalar, nardlar, manas shular 
jumlasidandir. ―Alpomish‖ ham ana shunday asarlar qatorida munosib o‗ringa ega. 
Shuning uchun ham folklorshunoslikda ―Alpomish‖ning xalq qahramonlik eposi 
sifatidagi tarixiy ahamiyatini atroflicha o‗rganganlar. Hamid Olimjon
4
, Hodi Zaripov, 
M.Saidov
5
, To`ra Mirzayev, Malik Murodov, Bahodir Sarimsoqov, Mamatqul 
Jo‗rayev kabi o‗zbek olimlari mazkur asarni ijtimoiy hayotning badiiy ijoddagi 
ifodasi yo‗nalishida tadqiq etganlar
6
. Doston haqidagi yangi fikr B.Sarimsoqovning 
―Alpomish‖ eposi haqida uch etyud‖ hamda ―Alpomish‖ klassik epos namunasi‖ 
maqolalarida qayd etildi
7
. Xususan, bu maqolada, avvalo, turkiy xalqlar, jumladan, 
o‗zbek xalqining mustaqil xalq sifatidagi o‗ziga xos belgilari birinchi navbatda, 
qahramonlik eposida aks etishi qonuniyati kashf etildi. Natijada olimlar tomonidan 
doston o‗rganilar ekan, ―Alpomish‖ o‗zbek xalqi tarixining badiiy ifodasi san‘atda 
aks etgan va og‗zaki ijodda muhrlangan hujjat ekani to‗liq isbotlandi. Badiiy 
san‘atda shunday asarlar borki, ularni o‗rganish ijod samaralarini tahlil qilish bir 
necha avlodlar sa‘y-harakatlari bilan ham o‗z nihoyasiga yetmaydi. Millatni anglash 
4
Ҳамид Олимжон. Мукаммал асарлар тўплами. Ўн томлик. - Тошкент: Фан, 1981-йил. 
5
Саидов М. Ўзбек халқ достончилигида бадиий маҳорат масалалари. - Тошкент: Фан,1969. 
6
Қаранг: Ҳамид Олимжон. Асарлар, 10-жилдлик; Ҳ.Зарипов. Ўзбек халқ қаҳрамонлик эпоси.; Т.Мирзаев. 
‖Алпомиш‖ достонининг ўзбек вариантлари. - Тошкент, 1989. 
7
Саримсоқов Б. ―Алпомиш‖ - классик эпос намунаси. Ўзбек тили ва адабиёти журнали, 1999, 3-9-бетлар. 

---

7 
uchun uning ruhiyatini bilish lozim. Millatning o‗ziga xosligini tayin etadigan eng 
katta va asosiy belgi til bo‗lsa, uni unutgan odamda millat tuyg‗usi bo‗lmaydi. 
―Alpomish‖ dostoni o‗zbekning ruhiy olamini anglatish jihatidan tengsiz badiiy 
obidadir. 
―Alpomish‖ dostonining turkiy dostonlar qatorida tutgan o‗rni, uning epik 
timsollar tizimi tadrijidagi mavqei, jahon mifologik tafakkur tajribasining 
―Alpomish‖ dostoniga ko‗rsatgan ta‘siri va undan o‗rganilgan jihatlar, doston 
sujetining yaratilishiga sabab bo‗lgan ijtimoiy-siyosiy, tarixiy-falsafiy, etnik-maishiy 
omillar, asardagi timsollar tizimi va boshqalar tekshirilgan. Bevosita doston 
badiiyatini o‗rganishga qaratilgan ishlar sirasiga M.Saidovning ―O‗zbek xalq 
dostonchiligida badiiy mahorat masalalari‖ (T.,1969), I.Yormatovning ―O‗zbek xalq 
eposi badiiyati (―Alpomish‖ dostoni asosida)‖ (T.,1993), yana shu muallifning 
―O‗zbek xalq qahramonlik eposi badiiyati‖ (T., 1994), Q.Yo‗ldoshevning 
―Alpomish‖talqinlari (T., 2002) kabi ishlarni kiritish mumkin. Ammo dostonni 
o‗qimishliligini ta‘minlagan, xalqimiz qalbidan chuqur o‗rin olgan jihati uning milliy 
ruhiyatimiz bilan chambarchas bog‗liqligidadir. Holbuki, ―Alpomish‖ millat uchun 
faqat o‗tmish emas, hozir va kelajak hamdir. U- barcha badiiy buyuk asarlar singari 
abadiyatga daxldor. Shuning uchun asarni o‗qitishda zamonaviy pedagogik 
texnologiyalardan foydalanishni tadqiq etish adabiyotshunosligimizning kechiktirib 
bo‗lmas masalalaridan biridir.