Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

5 - rasm. Yassi kondensator
S – yuzali ikkita yassi metall plastinkalar orasidagi masofani d ga teng deb hisoblaymiz, qoplamalarda esa - q va + q sirt zaryadlari induksiyalangan bo‘ladi. Qoplamalar orasidagi elektr maydonini bir jinsli deb hisoblaymiz.
Qoplamalar orasida  dielekrik singdiruvchanlikka ega bo‘lgan modda bo‘lsa, potensiallar farqi quyidagiga teng bo‘ladi:
(10.9)
bu yerda ,  - sirt zaryadi zichligi, S – qoplamalar yuzasi. Natijada, yassi kondensator sig‘imi quyidagiga teng bo‘ladi.
(10.10)
Сферик конденсатор
Qoplamalar radiusi r₁ va r₂ bo‘lgan sferik kondensator 2-rasmda tasvirlangan.

6- rasm. Sferik kondensator

Kondensator qoplamalarida q zaryad induksiyalangan bo‘lganda, ular orasidagi potensiallar farqi quyidagicha ifodalanadi :

(10.11)
bu yerda r₁ va r₂ ichki va tashqi sferik qoplamalar radiuslaridir. Shuning uchun sig‘im quyidagicha ifodalanadi:
(10.12)
Agarda r₂ tashqi radius va r₁ ichki radiusdan juda katta bo‘lsa, (10.12) – ifoda soddalashadi:
(10.13)
Bu natija tashqi qoplama sferik bo‘lmaganda ham o‘rinli bo‘lgani uchun, (10.13) – ifodani yakkalangan shar sig‘imi deb hisoblanadi.
Agarda r₁ - r₂ = d – qoplamalar orasidagi masofa qoplamalarning o‘rtacha radiusidan juda kichik bo‘lsa,sferik kondensatorning sig‘imi quyidagicha ifodalanadi:

bu yerda S = 4r² – qoplamalar sirti yuzasidir.
Silindrik kondensator
Bu holda kondensatorni radiuslari r₁ (ichki) va r₂ (tashqi) ikkita koaksial silindrdan iborat bo‘ladi, deb hisoblaymiz. Silindrlarning uzunligi ular orasidagi masofadan juda katta deb hisoblanadi.
Qoplamalar orasidagi potensiallar farqi quyidagidan iborat bo‘ladi:
(10.14)
bu yerda q - silindr uzunligidagi zaryad, - birlik uzunlikdagi zaryad va - silindr uzunligidir.
Birlik uzunlikka to‘g‘ri keluvchi silindrik kondensator sig‘imi quyidagidan iboratdir:
(10.15)
Boshqa tarafdan, (10.15) – ifoda metall sim izolyator qatlami bilan o‘ralgan kabel sig‘imini eslatadi.
Qoplamalar orasidagi masofa d, silindrlar radiuslariga nisbatan juda kichik bo‘lsa, bu holda silindrik kondensator sig‘imi quyidagidan iborat bo‘ladi:
(10.16)

Nazorat savollari:

1. 
   Elektrostаtik mаydon potensiаlini tа’riflаng.
   
2. 
   Elektr mаydon kuchlаngаnlik vektori sirkulyatsiyasining mа’nosini аyting.
   
3. 
   Ekvipotensiаl sirt deb qаndаy sirtgа аytilаdi?
   
4. 
   Elektr mаydonining potentsiаli vа kuchlаngаnligi qаndаy bog‘lаngаn?
   
5. 
   Elektr zaryadining o`lchov birligi.
   
6. 
   Kulon qonuni. Elektr maydon, maydon kuchlanganligi
   
7. 
   Qutblаngаn vа qutblаnmаgаn dielektriklаrning fаrqini аyting.
   
8. 
   Dielektriklаr uchun Gаuss teoremаsini аyting.
   
9. 
   Elektrostаtik induktsiya xodisаsini tа’riflаng.
   
10. 
    Elektr sig‘imini tа’riflаng. Kondensаtor deb qаndаy qurilmаgа аytilаdi