Valyuta kursları hám olardı úyreniwde tásir etiwshi faktorlar

Valyuta kursları hám olardı úyreniwde tásir etiwshi faktorlar.

Jobası:
1.Kirisiw.

2. Tiykarǵı bólim.
2.1.Valyuta hám jáhán valyuta dizimi túsinigi.
2.2.Valyuta bazarın mámleket tárepinen tártipke salıw
usılları.
2.3.Valyuta kursı hám onı belgilewshi faktorlar.
2.4.Valyuta kursına tásir etiwshi faktorlar.Valyuta bazarı
túrleri.
3.Juwmaqlaw.
4.Paydalanılǵan ádebiyatlar.
Kirisiw
Valyuta kursı — bir mámleket pul birliginiń basqa mámleket pul birliginde kórsetilgen bahası. Valyuta kurstıń qatań belgilengen hám ózgerip turatuǵın túrleri bar. Valyuta kursı mámleketler valyutasınıń satıw qábileti, sonıń menen birge xalıq aralıq tólew quralları menen óz-ara múnásábet hám basqa faktorlar tiykarında belgilenedi. Olardıń satıw qábiletiniń ózgeriwi menen inflyatsiya dárejesi, tólew balansları jaǵdayı, túrli mámleketlerde túrlishe procent stavkalarınıń ornatılıwı, jáhán valyuta bazarınıń usı valyutaǵa isenim dárejesi, sonıń menen birge basqa siyasiy sebepler tásirinde valyuta kursta ózgerip turadı. Oraylıq emissiya bankı belgileytuǵın rásmiy valyuta kurstı húkimet belgileytuǵın yamasa valyuta bazarında payda bolatuǵın erkin valyuta kurstan parıqlaw kerek. Bunnan tısqarı valyuta kursı milliy pul birliginiń basqa mámleket valyutası yamasa xalıq aralıq hám de regionlıq valyutalar menen óz-ara rásmiy ornatılǵan munasábetler boyınsha belgileniwi de múmkin. Valyuta sawdası ámeliyatında valyuta joqarılaw kurs boyınsha satıladı, satıp alıwda bolsa tómenlew kurstan paydalanıladı. Valyuta kursı eki dárejesi ortasındaǵı ayırmadan banktıń valyuta sawdasınan alatuǵın tabısı kelip shıǵadı. Valyuta kurstı rásmiy kóteriw mámleketti kapitaldı shetke shıǵarıwdan mápdar etedi, importtı qolaylastıradı, sebebi sırt el valyutasın arzanlaw satıp alıw múmkinshiligi tuwıladı. Valyuta kurstı rásmiy tómenletiw mámleket sawda hám tólew balansınıń keskin jamanlasıwı, valyuta rezerviniń haldan tayıwı menen baylanıslı halda júzege keledi. Sırt el valyutası kurstıń birjadaǵı arnawlı mekeme tárepinen belgileniwi hám arnawlı byulletenlerde baspa etiliwi valyuta kotirovkası dep ataladı. Bunday byulleten maǵlıwmatları baspasózde de baspadan shıǵarıp barıladı. Ózbekstan Oraylıq bankı udayı tákirarlanatuǵın túrde hár háptede buxǵalteriya esabı hám bajıxana tólewleri ushın pul massası hám inflyaciya dinamikasın esapqa alǵan halda shet el valyutalardıń swmga salıstırǵanda kursların baspasózde járiyalap baradı. Mámleketlerara valyuta munasábetleri pul birliklerinen tólew-esap-kitap quralı retinde paydalanıwǵa tiykarlanǵan. Usınıń menen baylanıslı túrde milliy hám jáhán valyutaları,sonıń menen birge, universal esap-kitap valyuta birliklerin ajıratıp kórsetiw múmkin. «Valyuta» (ital. valuta — " baha") túsinigi kóp mániske iye bolıp, bir tárepden málim bir mámlekettiń nızam menen ornatılǵan pul quralı bolsa, ekinshi tárepten bir yamasa bir neshe jetekshi mámleketlerdiń valyutası kórinisindegi jáhán rezerv pulları, hám aqır-aqıbetde keyingi otız jıl ishinde Xalıq aralıq valyuta fondı hám Evropa valyuta sisteması aǵzaları tárepinen kóp tárepleme esap-kitaplarda paydalanatuǵın xalıq aralıq valyuta birliklerin ańlatadı. Valyuta munasábetleri milliy hám xalıq aralıq kólemde alıp barıladı. Bunda valyuta kursı hám pariteti baylawshı buwın wazıypasın atqaradı. Valyuta kursı — bul milliy valyutalar ortasındaǵı koefficient, basqasha etip aytqanda, bir mámleket valyutası bahasınıń shet el pul birliklerinde ańlatılıwı bolıp tabıladı. Sonday etip, salıstırmalı muǵdar bolǵan valyuta kursı óz-ózinen, abstrakt halda ámeldegi bolıwı múmkin emes: mısalı, swmnıń dollarǵa kursı, markanıń frankka kursı hám basqalar.
Paritet — bul milliy valyutalar ortasındaǵı olarda rásmiy túrde belgilengen altın muǵdarı tiykarında alınǵan koefficient. 70-jıllarda altınnıń demonetarizatsiyalawdan keyin tek ǵana rásmiy esaplansa - da, valyuta salasında óz áhmiyetin saqlap qalǵan.

1. Valyuta hám jáhán valyuta dizimi túsinigi.

Xalıq aralıq valyuta munasábetleri puldıń xalıq aralıq tólew procesine xızmet etiwi processinde payda boladı. Ol sırtqı sawda menen birge payda boldı hám rawajlanıwdıń uzaq jolın basıp ótti. Tariyx dawamında jáhán pulı hám xalıq aralıq esap-kitap formaları ózgerdi. Bir waqıtta valyuta munasábetleri áhmiyeti o'sdi hám olardıń salıstırǵanda ǵárezsiz dárejesi asdı. Tovarlar, xızmetler, kapitallar hám jumısshı kúshi háreketi mámleketten mámleketke kóshetuǵın pul massasaları aǵımı járdeminde ámelge asadı. Bul háreketti tártipke salıw zárúrligi xalıq aralıq valyuta sisteması hám jáhán valyuta sistemalarınıń qáliplesiwine alıp keldi.
Valyuta - keń mániste mámleket pul birligin (mısalı, swm, dollar, marka, funt-sterling hám taǵı basqa ) ańlatadı. Qısqa mániste valyuta termini shet mámleketlerdiń pul belgisi mánisinde qollanıladı. Hár bir milliy bazar jeke milliy valyuta sistemasına iye.
Orıs ekonomist alımı V. S. Safonovtıń tariyiplewinshe, «currency» termini banknotalar hám tiyinler kórinisindegi pullar mánisin ańlatadı. Shet el valyuta ushın foreign currency termini isletiledi. Jáhán valyuta bazarı - bul foreign currency exchange market bolıp tabıladı, yamasa ápiwayı etip aytqanda, FOREX.
Milliy valyuta sisteması bazasında jáhán bazarı rawajlanıwı nátiyjesinde quram tabatuǵın hám mámleketlerara kelisimler menen bekkemlengen xalıq aralıq valyuta munasábetlerin shólkemlestiriw forması bolǵan jáhán valyuta sisteması ámel etedi.Mámleketler ortasında tovar hám xızmetler aǵımı kóbeygeni tárepke pul quralların ayırbaslawı da barǵan sayın asıp baradı, óz-ara esap-kitaplardaǵı uyqaspawshılıq máseleleri júzege keledi. Bulardıń barlıǵı jáhán valyuta sistemasınıń júzege keliw etiliwine ob'ektiv shárt-shárayatlar jaratadı. Onıń maqseti-mámleketler ortasındaǵı barlıq túrdegi pitimlerdi ámelge asırıwdı tártipke salıwdan hám sonıń menen birge, bul islerdi tezlestiriwden ibarat. Sonday etip, jáhán valyuta sisteması - bul, xalıq aralıq ayırbaslawdıń barlıq formalarına xızmet etiwge hám olardıń nátiyjeli rawajlanıwdı támiyinlewge qaratılǵan mámleketler ortasındaǵı valyuta munasábetleriniń jıyındısı bolıp tabıladı. Xalıq aralıq ekonomikalıq munasábetlerdiń strukturalıq bólegi retinde ol tómendegilerdi óz ishine aladı :
1. Xalıq aralıq pitimlerde paydalanılatuǵın tólew hám kredit quralların (altın, eń
rawajlanǵan mámleketlerdiń milliy valyutaları, xalıq aralıq pul birlikleri);
2. Valyuta kursların ornatıw hám saqlap turıw mexanizmin;
3. Valyuta bazarınıń islew rejimin;
4. Xalıq aralıq esap-kitaplardı ámelge asırıw tártip hám qaǵıydaların;
5. Valyuta járdeminde tártipke salıw hám baqlaw sistemasın;
6. Valyuta munasábetlerin tártipke salıp turıwshı hám jáhán valyuta sistemasınıń turaqlı iskerligin támiyinleytuǵın xalıq aralıq shólkemler sisteması (Xalıq aralıq valyuta fondı,Ulıwma jáhán bankı, Evropa tikleniw hám rawajlanıw bankı). Házirgi zamanda xalıq aralıq esap-kitaplarda hám kreditlewde tiykarınan úsh qıylı kórinistegi pul quralları isletiledi:
- altın, házirde óziniń tiykarǵı tólew hám esap-kitap quralı ózgeshelikin joytqan bolsada, biraq kópshilik valyuta rezervleriniń sezilerli bólegin quraydı hám zárúrli sırtqı sawda operatsiyalarına xizmet etiw hám kreditlewdi kepillik beriw ushın isletiledi;
- jáhánde tiykarǵı orın tutatuǵın rawajlanǵan mámleketlerdiń miliiy valyutaları (AQSh dolları, EVRO, Ingliz funt-sterlengi,Yaponiya ienasi hám basqalar);
- xalıq aralıq pul birlikleri.Olar barlıq mámleketler tárepinen sırtqı sawda operatsiyaların ámelge asırıwda isletiledi. Shet elde kreditlew hám investitsiyalawda, sırt ellik jumısshı kúshi miynetine, sonıń menen birge, mámleket valyuta rezervlerin jaratıwda qollanıladı. Xalıq aralıq valyuta yamasa xalıq aralıq tólew-esap hám kreditlew qurallarına juwap beriwi kerek bolǵan talap olardıń konvertirlesiwi esaplanadı. Valyuta konvertirlesiwi degende onı basqa shet el valyutalarǵa almasıw qábileti túsiniledi. Házirgi waqıtta olar erkin konvertirlenetuǵın,bólek konvertirlenetuǵın hám konvertirlenbeytuǵın valyutalarǵa ajratıladı.