Vaxobov h, mirzamahmudov o. T

Buyuk geografik kashfiyotlar bosqichi. 
Ushbu bosqichdan boshlab
Yevropada fan yana rivojlana boshladi. Natijada Dunyo ahamiyatiga ega 
bo’lgan kashfiyotlar qilindi.
1492
-yil Xristofor Kolumb tomonidan Amerika 
qit’asi ochildi
.1498
-yili Vasko-da-Gama boshliq Portugaliya ekspeditsiyasi 
Afrikani aylanib o’tib,Evropadan Hindistonga dengiz yo’lini ochdi. 
1519-
1521
– yillari Fernan Magellan boshliq Ispaniya ekspeditsiyasi okean 
bo’ylab Dunyo aylana sayohatni amalga oshirdi va yerning sharsimonligini 
yana bir bor isbotladi.
1650
-yili Golland olimi B.Vareniy ‚Umumiy 
geografiya‛ nomli asar yozdi. Mazkur asarda geografiya ikki qismga,ya’ni 
umumiy va xususiy qismlarga bo’lingan. 
2.3. Ilmiy geografik tadqiqotlar davrida geografiya ta’limining 
rivojlanishi. 
XVII-asrdan boshlab Yer yuzasi tabiatini o’rganish bo’yicha maxsus 
ekspeditsiyalar uyushtirila boshlandi. Geografik ma’lumotlarni yig’ilishi 
va ularni umulashtirish asosida yirik ilmiy va amaliy natijalar olindi. XVII- 
asrning o’rtalarigacha geografiya alohida predmet sifatida o’qitilmas edi. 
Geografik bilimlar mamlakatshunoslik kurslari tarkibida berilar edi. Buyuk 
geografik kashfiyotlar va ilmiy geografik tadqiqotlar bosqichi natijalari 
ta’sirida geografiya faniga bo’lgan e’tibor kuchaydi. Natijada XVII-asrning 
ikkinchi yarmidan boshlab G’arbiy Yevropa davlatlari maktablarida 
geografiya alohida predmet sifatida o’quv dasturiga kiritildi. XVIII-asrdan 
boshlab esa geografiya barcha maktablarda o’qitiladigan bo’ldi. XVIII-
asrning boshlarida maktablarni ixtisoslashuviga ko’ra geografiyaning 
ma’lum bir tarmog’i o’qitilar edi. Navigatsiya maktablarida matematik 
geografiya, boshqlarida esa siyosiy geografiya o’qitilar edi. Siyosiy 
geografiya asosan mamlakatlar tavsifidan iborat bo’lgan. XVIII asrning 
boshlarida I. Gyubner (1719) tomonidan darslik nashr qilindi. Uning 
darsligi ‚Er sharini qisqacha tavsifi‛ deb atalgan. Ushbu davrda yirik 
Golland olimi Vareniy ‚Bosh geografiya ‛ nomli mashhur asarini yozdi. 
XVIII asrning birinchi yarmida geografiya o’qitish metodikasi Gollandiya 
va Germaniyada rivojlandi. Juda ko’p darsliklar nashr qilindi. Ammo 
mazkur darsliklarning mazmuni asosan geografik nomlar, ma’lumotlar va 

---

sonlardan iborat bo’lgan. O’quvchilar faoliyati ularni yodlab olishdan 
iborat edi. 
Rossiyada geografiya fanini va uni o’qitish metodikasini rivojlanishida
M.V.Lomonosov X.Chebotarev katta xizmat qilishdi.XVIII- asrning
ikkinchi yarmida X.Chebotarev ‚Rossiya imperiyasini geografik va 
metodik tavsifi‛ nomli darsligini nashrdan chiqardi. Mazkur davrda 
geografiya ikkita sinfda o’qitilgan: III-sinfda umumiy geografiya, IV- 
sinfda Rossiya geografiyasi o’qitilgan. 
XIX- asrning boshlarida Yevropa davlatlari va Rossiyada barcha o’quv 
muassalarida geografiya ta’limi joriy qilindi. 7-yillik gimnaziyalarning 3-
sinfidan VIII-sinfigacha geografiya predmeti o’rganilgan. Geografiya 
predmeti bo’yicha haftalik soatlar miqdori 14 soatni tashkil qilingan. 
Mazkur davrda Ye.F. Zavyalov, K.P.Arsenov darsliklari bo’yicha geogra-
fiya predmeti o’rganilgan. 
XIX- asrning ikinchi yarmida geografiya ta’limining rivojlanishida 
K.D. Ushinskiy, D.D.Semenov ishlari muxim o’rin tutgan. K.D.Ushinskiy 
geografiya o’qitishni bir necha tamoillarini ishlab chiqdi. D.D.Semenov 
‚Uroki geografii‛ ( Geografiya darslari) nomli darslik yozgan. 19 sarning 
oxirida geografiya ta’limini rivojlanishida nemis olimi Oberlenderning 
metodikasi katta o’rin tutadi. U ‛Oberlender georafiya metodikasi‛ deb 
nomlangan darslik yozgan. Mazkur darslikda quyidagi metodlar 
ajratilgan:
-analitik-avval Yerni umuman o’rganib so’ngra uni qismlarini 
o’rganish; 
-sintetiya-avval alohida joylarni o’rganib so’ngra Yerni butunlay 
o’rganish; 
-konstruktiv-o’quvchilar karta chizish mobaynida Yer yuzasining 
asosiy shakllari bilan tanishadi; 
-bog’laovchi (assotsiativ) o’rganilayotgan voqea va hodisalar o’rtasi-
dagi o’zaro aloqalarga katta e’tibor beriladi; 
-guruhlashtiruvchi bir xil geografik ob’ekt, hodisa va jarayonlarni 
guruhlarini qiyoslashga asoslanadi. 
XX-asrning boshlarida geografiya o’qitish metodikasini rivojlanishida 
D.N.Anuchin, N.Revskiy,A.Sokolev, E. Petri, Ya.Rudnev, V.Budanov, 
S.Arjanov va boshqalarning ishlari katta axamiyatga ega bo’ladi. Mazkur 
olimlar tomonidan Oberlender metodikasi yanada takomillashtirildi va 
rivojlantirildi. 

---

XX-asrning 20-yillaridan boshlab Rossiya va hamdo’stlik mamla-
katlarida 9-yillik mehnat maktablari tashkil qilindi (1-bosqich I-IV sinflar, 
ikkinchi bosqich VI-IX sinflar), geografiya ta’limining maqsadi va 
mazmuni o’zgardi. 
1921
yil D.N. Anuchin tomonidan yagona geografiya 
dasturi ishlab chiqildi, bungacha har bir tuman va maktab o’zini dasturiga 
ega bo’lgan. D. N. Anuchin dasturiga binoan III-sinfda o’z qishlog’i, shahri, 
tumani geografiyasi; IV sinfda mamlakat turli mintaqalarining tabiati; V 
sinfda ‚Qit’alar geografiyasi ‛, VI - VII sinflarda Rossiya geografiyasi, VIII
sinfda iqtisodiy geografiya, IX sinfda astronomiya va astrologiya o’tilgan.
XX-asrning