Voleybol bo'yicha musobaqalar tashkil qilish va hakamlik qilish Musobaqa qoidalarining vujudga kelishi va shakllanishi

Musobaqa o‘tkazish tizimlari
Musobaqa paytida hamma jamoalarga g‘alaba uchun kurashishga bir xil sharoit yaratib berish va g‘oliblarni haqiqiy natijalar asosida aniqlash kerak. Musobaqalarni o‘tkazish tizimlari har xil bo‘lishi mumkin. Lekin u yoki bu tizimlarni tanlashda quyidagi sharoitlarni hisobga olish lozim: a) musobaqa oldida turgan vazifalarni ;
b) musobaqa o‘tkazish sharoitlarini; v) qatnashuvchi jamoalarning sonini; g) o‘tkazilayotgan musobaqaning turlarini; d) qatnashuvchilarning sport tayyorgarligi va ishlab chiqarishda bandligini; e) musobaqa o‘tkazish joylarining bandligi, soni va hududiy joylashuvini. Umuman olganda sport o‘yinlari musobaqalarini O‘tkazish amaliyotida asosan ikkita (chiqib ketish va aylanma) tizim qo‘llaniladi.
Bu ikki tizimning qo‘shilishi natijasida uchinchi-aralash tizim paydo bo‘ladi.
Chiqib ketish tizimsi bo‘yicha musobaqalar o‘tkazish.
Bu tizim bo‘yicha musobaqalar o‘tkazilganda uchrashuvda yutqazgan jamoa keyingi uchrashuvlarda qatnashmaydi. Natijada musobaqa oxirida biror marta ham yutqazmagan jamoa qoladi. Ana shu jamoa g‘olib hisoblanadi. Oxirgi (final) uchrashuvda g‘olib jamoaga yutqazgan jamoa ikkinchi hisoblanadi. Bu tizimning afzalligi shundaki, agar 64 jamoa bilan aylanma tizim bo‘yicha musobaqao‘tkazish uchun 63 kalendar kuni talab qilinadigan bo‘lsa, chiqib ketish tizimsi bo‘yicha esa faqat 6 kalendar kunining o‘zi kifoya. Lekin u bir qator kamchiliklarga ham ega. Bu tizim barcha jamoalarning haqiqiy o‘yinlarini aniqlash imkonini bermaydi va shu usul qo‘llanilganda aksariyat jamoalar juda kam uchrashuvlarda qatnashadi.
Birorta kuchli jamoa birinchi kunning o‘zida mag‘lubiyatga uchrab, musobaqalardan chiqib ketishi mumkin. Chiqib ketish tizimi bo‘yicha o‘tkazilgan musobaqada hamma uchrashuvlar biror jamoaning g‘alabasi bilan tugallanishi lozim.
Aylanma tizim.Musobaqalar aylanma tizimda o‘tkazilganda hamma jamoalar bir-birlari bilan bir, ikki yoki undan ham ko‘proq uchrashib chiqishlari mumkin. Pirovardida butun musobaqa davomida ko‘p ochko to‘plagan jamoa g‘olib chiqadi.
Aylanma tizim eng takomillashgan tizim hisoblanadi. Chunki u faqat birinchi o‘rinni egallagan jamoanigina aniqlab qolmay, balki musobaqada qatnashayotgan hamma jamoalarning tayyorgarligiga qarab munosib o‘rinlarni aniqlab beradi. Bu tizim qatnashuvchilardan katta tayyorgarlikni va basketbolchilarning butun musobaqa davrida yuqori sport formasida bo‘lishlarini talab qiladi. Aylanma tizimning salbiy tomoni – musobaqa o‘tqazish uchun ko‘p vaqt talab qilishidir. Vaqtdan yutish uchun jamoalarni bir nechta guruhlarga bo‘lish mumkin.
Aralash tizim.Musobaqalarni aralash tizimda o‘tkazilganda uchrashuvlarning bir qismi aylanma, ikinchi qismi esa chiqib ketish tizimsida o‘tkaziladi. Bu usul musobaqalarda qathashayotgan jamoalar soni ko‘p hamda ular bir birlaridan hududiy jihatdan uzoqda joylashganda qo‘llaniladi. Bunda hamma jamoalar zonalarga va guruhlarga bo‘linadi. Musobaqalar zonalarda va guruhlarda chiqib ketish bo‘yicha o‘tkazilsa, final musobaqalari esa aylanma tizimsi bo‘yicha o‘tkazilishi mumkin.