5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu İstanbul 2011 BİTKİlerle tedavi sempozyumu düzenleme Kurulu

BİTKİSEL ÜRÜNLER VE GÜVENİLİRLİKLERİ
Prof. Dr. Tayfun Ersöz
Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi
Farmakognozi Anabilim Dalı
İnsanoğlu yeryüzünde var oluşundan bu yana bitkileri hastalıklara karşı korunmak 
veya tedavi amacıyla kullanıyor. Geçmişte tıbbi bitkilerin yaprak, kök, meyve, top-
rak üstü gibi kısımları kullanılırken kimya biliminin gelişmesiyle tıbbi bitkilerin etki-
leri belirlenmiş, doğal kaynaklardan elde edilen morfin, atropin, digoksin, vinkristin, 
galantamin gibi çeşitli etken maddeler tedavide kullanılmaya başlanmıştır. Zamanla, 
bu doğal bileşikler aspirin gibi sentetik bazı ilaçlara model olmuştur. Sentetik ilaçlar 
uzun süredir kullanılmaktadır ancak son yıllarda “tabiata dönüş” arayışıyla bitkisel 
ürünler daha fazla tüketilmektedirler.
Yeryüzünde bilinen bitki türü sayısı 500 000 kadardır. Amazon ormanlarındaki tür 
sayısının tam belirlenemediği dikkate alınarak, bu sayının 1 000 000 olduğu iddia 
edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünya nüfusunun %75-80 kadarı 
bitkisel ürün kullanıyor. Bitkisel ürünlerin “%100 bitkisel”, “tamamen doğal”, “hiçbir 
yan etkisi yok”, “sorunlarınıza bitkisel çözüm” gibi sloganlarla satılması, toplum sağ-
lığı açısından ciddi riskdir. 
Bitkilerle tedavi edici veya tedaviye yardımcı ürün hazırlamada dikkat edilmesi gere-
ken konular vardır. Bu konuları sıralarsak:
• 
Yapısal ve kimyasal farklar:
Bir cins içerisinde yer alan türler botanik açıdan 
birbirlerine çok benzeyebilirler. Uzman olmayanlar örneğin 
Matricaria recutita 
L. 
(Mayıs papatyası) ile 
Tanacetum parthenium
L. (Gümüşdüğme)
 
türlerini kolaylıkla 
karıştırılabilir. Dolayısıyla yanlış ürün hazırlanabilir. Bu nedenle kullanılacak türün 
uzmanınca tanımlanması ve toplanması gereklidir.
Aynı familyadan olsalar da bitkilerin kimyasal yapısı türler arasında farklılık göstere-
bilir. Örneğin, 
Papaver somniferum 
L. (Haşhaş) bitkisi morfin taşırken 
Papaver rhoe-
as 
L. (Gelincik) taşımaz. Ayrıca bir cinsin içerisinde çok sayıda tür yer alabilir ve tür-
lerden sadece bir kaçı tıbbi etkili olabilir. Bitkisel ürün hazırlanırken en etkili tür kul-
lanılmalıdır.

---

90
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
Bitkilerin kimyasal yapısındaki bileşiklerin miktarları mevsimlere hatta aylara göre 
değişir. Örneğin 
Hypericum perforatum
L. 
 
(Sarı kantaron)
 
bitkisinin en verimli dö-
nemi tomurcuklanma dönemidir. Bu nedenle, doğru türün etkili maddelerinin en 
yüksek olduğu dönemde toplanması çok önemlidir.
•