A k ġ f k a m a L

Kəlbəcərin işğal səbəbləri 
25  mart  1993-cü  il  tarixdən  hücuma  keçən  Ermənistan  silahlı 
qüvvələri rus ordusu bölmələrinin dəstəyi  ilə 2 aprel 1993-cü il tarixdə 
Kəlbəcər bölgəsini tamamilə işğal etdilər. Üç tərəfdən-Göyçə, Ağdərə və 
Laçın istiqamətlərindən-Kəlbəcəri mühasirəyə alan düşmən qüvvələrinin 
qarşısında  demək  olar  ki,  təkcə  qalan  Kəlbəcər  batalyonu  pərakəndə 
şəkildə düşmənə  müqavimət göstərsə də möhkəm  müdafiə  qura bilmədi 
və Məcbur olaraq geriyə çəkildi.  
Ermənilər  işğal  edərkən  Kəlbəcərdə  1000  nəfərədək  mülki  şəxsi 
öldürmüş və əsir aparmışdır. Indiyədək 30 nəfər hərbçimim və 125 nəfər 
mülki şəxsin talehindən bir xəbər yoxdur. Düşmən 130-dan çox yaşayış 
məntəqəsini,  13  mindən  çox  evi,  500-dən  çox  sənaye,  tikinti  və  kənd 
təsərrüfatı  müəssisəsini,  150  məktəbi  və  uşaq  bağçasını,  76  xəstəxananı 
yandırıb  məhv  etdilər.  Bununla  yanaşı  100000  baş  inək  və  camışı, 
500000 baş qoyunu, 5000 baş atı, 50000 arı pətəyini, 800 minik və yük 
maşını  və  traktoru,    195000  xalçanı  39  min  dəst  mebeli,  26  min  ədəd 
televizor və soyuducunu və digər sosial və məişət avadanlıqlarını, ev  
əşyalarını  qarət  edərək  Ermənistana  apardı.  Ümumiyyətlə  Kəlbəcərə 
həmin dövrdə 761,4 milyon ABŞ dolları ziyan vurdular. 
Hərbi cəhətdən əhəmiyyətli bir bölgə olan Kəlbəcərin ərazisi 3,1 
min  kv.  km,  sərhədləri  isə həm  Ermənistanla,  həm  də  Dağlıq  Qarabağla 
180 kilometrdən çox idi. Həmin əraziləri müdafiə etmək üçün xeyli canlı 
qüvvə və hərbi texnika lazım idi. Həmin hərbi qüvvə isə Kəlbəcərdə yox 
idi.  1993-cü  ildə  Kəlbəcər  batalyonunun  komandiri  olmuş  polkovnik-
leytenant  Eldar  Həsənovun  dediklərindən:  “Bizim  tabor  kəlbəcərin 
Ermənistanla  110  kilometrlik  sərhəddində  10  sərhəd  məntəqəsində-
dağların  zirvələrində-  yerləşdirilmişdir.    Bu  məsafəni  müdafiə  etmək 
üçün isə ən azı bir briqada lazım idi. Ağdərə istiqamətində-Ağdabanda və 
Çərəkdarda  xalq  cəbhəsinin  yenidən  təşkil  edilmiş  könüllülər  taboru  və 
hərbi hissənin 1-ci taboru yerləşdirilmişdi.  Bu taborlarda bir neçə topdan 
başqa  hərbi  texnika  yox  idi.  Hələ  1992-ci  ilin  dekabrında  Müdafiə 
Nazirinin  əmri  ilə  bizim  taborun  450  nəfər  könüllü  döyüşçüsü  də  tərxis 
edilmişdir. Ermənistandan Kəlbəcərə rus və ermənilərdən ibarət iki alay, 
Ağdərədən  isə  iki  briqadanın  eyni  vaxtda  hücuma  keçdiyi  məlumdur. 
Ermənistan  öz  gücü  ilə  Kəlbəcəri  işğal  edə  bilməzdi.  Bu  qüvvələrin 
qarşısında  pərakəndə  şəkildə  iki-üç  tabor  dururdu.  Bu  zaman  Müdafiə 
Nazirliyinin  əmri ilə  (25 mart  1993-cü  il) hərbi  hissə  Laçın  bölgəsindən 
Kəlbəcərə  çəkilməli  və  Kəlbəcərdə  müdafiə  qurmalı  idi.  Lakin  bu  əmr 

---

 
188 
Vətən uğrunda ölmək Ģərəflidir. DüĢmənə müqavimət göstərmədən, 
döyüĢsüz geri çəkilmək isə Ģərəfsiz ölüm kimidir. M ü ə l l i f                                                                                           
 
 
 
  
 
 
 
 
gecikmiş  əmr  idi.  Uzun  müddət  səngərlərdə    və  döyüşlərdə  əvəz 
edilmədən  iştirak  etmiş  əsgərlərlə  iki-üç  gün  ərzində  müdafiə  qurmaq 
olmazdı. Onları yenidən döyüşlərə aparmaq çox çətin idi və bu mümkün 
də olmadı. Bu zamana qədər bütün Ağdərə bölgəsi düşmən əlinə keçmiş, 
Kəlbəcərin  şərqindəki  11  kənd  artıq  işğal  edilmişdi.  Ermənistanla 
sərhəddə  yerləşdirilmiş  Kəlbəcər  batalyonunun  bölük  və  tağımları 
arasında,  eləcə  də  qərərgahla  bölük  və  tağımlar  arasında  əlaqə  çox  zəif 
idi.  Faktiki  olaraq  Kəlbəcəri  müdafiə  etmək  üçün  hərbi  qüvvələr  çox  az 
idi.  Bütün  bunlara  baxmayaraq  Kəlbəcər  batalyonu  fədakarcasına 
düşmənlə vuruşurdu. Kəlbəcər batalyonu döyüşə-döyüşə 50 mindən çox 
əhalinin  düşmən  əlinə  keçməsinə  imkan  vermədi.  Əks  halda  Kəlbəcər 
faciəsi Xocalı faciəsindən pis olardı. Bu taborun ən böyük fəaliyyətindən 
biri idi. İtkilərimiz də çox oldu...” 
 
Deməli,  Kəlbəcərin  işğal  olunmasının  əsas  səbəbi:  təpədən 
dırnağadək  silahlanmış  erməni  və  ruslardan  ibarət  düşmənə  qarşı  döyüş 
aparacaq  hərbi  gücün  olmamasıdır.  Bu  hərbi  gücə  -lazımi  qədər  canlı 
qüvvə, hərbi texnika, rabitə vasitələri, mərmi, döyüş  sursatı,  ərzaq və s. 
daxildir ki, bunlar da Kəlbəcər batalyonunda lazımi qədər yox idi...  
Bundan  başqa  Kəlbəcər  bölgəsinin  işğal  olunmasında  ölkə 
hakimiyyətinin,  yerli  İcra  orqanlarının,  eləcə  də  əhalinin  hərbi  işlərə  və 
müdafiə məsələlərinə ciddi yanaşmamalarının da müəyyən dərəcədə təsiri 
var  idi.  Kəlbəcər  işğal  olunmazdan  təqribən  bir  il  əvvəl  yerli  İcra 
hakimiyyəti  səriştəsiz  başçılarla  əvəz  olundu.  1992-ci  ilin  fevral-mart 
aylarında  yaradılan  xalq  cəbhəsi  batalyonu  (844  saylı  hərbi  hissə)  may 
ayında  ləğv  edildi.  Belə  ki,  bölgədə  xalq  cəbhəsinin  sədri  İcra  başçısı 
təyin olunduqdan sonra həmin döyüşçülərə laqeydlik göstərildi və bunun 
nəticəsi  olaraq  həmin  döyüşçülərin  hamısı  tərksilah  edildi.  1993-cü  ilin 
martında həmin xalq cəbhəsi batalyonu yenidən pərakəndə şəkildə təşkil 
olunmağa başlasa da artıq gec idi...  
Ordu  komandanlığının  hərbi  qüvvələri  və  döyüşləri  əlaqələndirə 
bilməməsi də məğlubiyyətin səbəblərindən biridir. Ordu komandanlığının 
özündə səriştəsiz zabit və generalların əmri və ya tapşırığı ilə döyüşün  

---

 
189 
Dönməzlik ölüm də gətirə bilər, qələbə də. 
                                                                                           M ü ə l l i f 
əsas aparıcı qüvvəsi olan yuxarı yaşlı əsgərlərin tərxis edilmələri ordunun 
zəifləməsinə səbəb oldu. Bu kəlbəcərli döyüşçülərin bir dəfə 1992-ci ilin 
may-iyun aylarında, ikinci dəfə isə həmin ilin dekabrında ordudan tərxis 
edilmələrini (təqribən 1500 nəfər) yuxarı komandanlıq belə əsaslandırırdı 
ki, guya nizami ordu yaradılır. Bu-ən azı ağılsızlıq idi. Bunun nəticəsidir 
ki,  həmin  vaxt  tərxis  olunan  könüllü  döyüşçülər  indiyədək  döyüşlərdə 
iştirakçı vəsiqələrini ala bilmirlər. Tarixən məlumdur ki, müharibə aparan 
ölkədə  nəinki  18-20  yaşlı  əsgərlərdən,  eləcə  də  50  yaşadək  kişilərdən 
istifadə  edilməlidir.  Bundan  başqa  hərbi  komissarlıqların  ədalətli 
olmaması  nəticəsində  döyüşçülərin  bir  qisminin  orduya  çağırılması  və 
digər  qisminin  çağırılmaması,  yəni,  ayrıseçkilik  qoyulması  da 
döyüşçülərin mənəvi hazırlığına pis təsir göstərirdi... 
Kəlbəcərli  ziyalılar  ölkə  və  İcra  hakimiyyətinə,  həmçinin,  ordu 
komandanlığına  ərazinin müdafiəsi üçün heç bir təsir edə bilmədilər və 
ya  etmədilər.  Əhalinin  əksəriyyəti  isə  orduya  lazımi  qədər  həm  mənəvi, 
həm  də  canlı  qüvvə  ilə  kömək  göstərmədi.  Əhalinin  bəzi  hissəsi  belə 
düşünürdü  ki,  ordu  var,  o  da  Kəlbəcəri  qorumalıdır.  Onlar  böyük  bir 
fəlakətin yaxınlaşdığını dərk etmədilər... 
 
DöyüĢçülərdən YaĢar Abdullayev (ortada) və döyüĢ yoldaĢları 

---

 
190 
Səngərdə düĢmənlə üz-üzə, təkbətək qalarkən insan bir daha 
qəlbən saflaĢır, özünü hamıdan güclü və yenilməz hiss edir. 
                                                                                           M ü ə l l i f