Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti

  

3.Faza  manipulyasiyası  (FМn, 

англ.

  phase-shift  keying  (PSK))  —  Faza 

manipulyasiyasının  növlərindən  biri  də  informasiya    x

M

  xəbərindən  asılı  olaraq 

aparıcı  x

AP

  rəqslərinin fazasının  sıçrayışla dəyişməsidir.  

  

Şəkil 1.3.3-də müvafiq siqnalların qrafikləri göstərilmişdir.  

 

 

 

Şəkil 1.3.3 

---

 

 

 

15 

 

2.RƏQSLƏRİN AMPLİTUDA GÖRƏ MODULLAŞMASI 

 

Qeyri-xətti  dövrələr  elektrik  rəqslərinin  spektrini  əsaslı  surətdə  dəyişə  bilər: 

çıxışlarinda  alınan  siqnalın  tərkibində  giriş  siqnalına  mənsub  olmayan  yeni  tezlikli 

toplananlar  əmələ  gəlir.  Qeyri-xətti  dövrələrin  bu  xassəsindən  bir  sıra    radiotexniki 

qurğularda: modulyatorlarda, detektorlarda, tezlik çeviriciləri və vurucularında və s. 

istifadə  olunur.  Bu  cür  qurğuları  ümumi  adla  birləşdirib  bunlara  rəqslərin  spektr 

çeviriciləri deyirlər. 

Alçaqtezlikli  idarəedici  siqnalların  təsiri  ilə  yüksəktezlikli  harmonik  elektrik 

rəqslərinin  (daşıyıcı  rəqslərin)  parametrlərindən  istənilən  birinin  –  amplitudunun, 

tezliyinin  və  ya  fazasının  idarəedici  siqnallara  uyğun  dəyişdirilməsi  prosesinə 

rəqslərin  modullaşması  deyilir.  Bu  prosesdə  yüksəktezlikli  rəqslərin  hansı 

parametrinin  dəyişməsindən  asılı  olaraq  amplitud,  tezlik  və  faza  modullaşması 

mövcuddur. 

Modulyasiya  prosesi  aparılan  çeviricilər  modulyator  adlanır  və  prosesin  gedişi 

tezlik  spektrinin  və  dinamik  diapazonun  çevrilməsi  ilə  müşahidə  olunur. 

Modulyatorun çıxış siqnalı giriş siqnalının tezliyindən fərqli tezliyə malik olmalıdır. 

Sabit  parametrli  xətti  dövrədə  modulyasiya  almaq  mümkün  olmur,  çünki  çıxış 

prosesinin  spektral  dəyişməsi  baş  vermir.  Ona  görə  də  modulyasiya  almaq  üçün 

dəyişən  parametrli  xətti  və  qeyri-xətti  dördqüblüdən  (modulyatorlardan)  istifadə 

olunur.  Deməli,  modulyasiya  prosesi  siqnalın  spektrinin  mürəkkəb  çevrilməsinə 

səbəb olur. 

Alçaqtezlikli    idarəedici      siqnalların  təsiri ilə  yüksəktezlikli  harmonik  elektrik 

rəqslərinin (daşıyıcı rəqslərin)–amplitudunun idarəedici siqnala uyğun dəyişdirilməsi  

prosesinə  rəqslərin  amplituda  görə  modullaşması  deyili. 

Radioelektron 

qurğularında, 

əsas 

etibarilə, 

amplitud 

və 

tezlik 

modullaşmalarından  istifadə  olunur.  AM  rəqsləri  şəkil  2.1-də  göstərilən 

sadələşdirilmiş sxemin köməyi ilə almaq olar. 

---

 

 

 

16 

 

 

Şəkil 2.1. Amplituda görə modullaşmış rəqslər almaq üçün sadələşdirilmiş 

sxem. 

Sxemdə qeyri-xətti element dövrəsinə daşıyıcı tezlikli gərginlik: 

                            

𝑢

𝜔

(𝑡) = 𝑢

1

= 𝑈

𝑚1

cos𝜔𝑡                                       (2.1) 

və idarəedici gərginlik: 

                                  𝑢

Ω

(𝑡) = 𝑢

2

= 𝑈

𝑚2

cosΩ𝑡                                        (2.2) 

verilir.  Daşıyıcı  rəqslərin  tezliyi  idarəedici  gərginliyin  tezliyindən  çox-çox  böyük 

götürülür,  yəni  ω>>Ω.  Sadəlik  üçün  rəqslərin  başlanğıc  fazaları  sıfra  bərabər  və 

idarəedici gərginlik harmonik dəyişən qəbul edilmişdir.  

Elementin  volt-amper  xarakteristikasının  xətti  hissəsindən  istifadə  olunduqda 

onun  dövrəsində  bu  gərginliklərin  yaratdığı  cərəyanın  spektri  yalnız  verilmiş 

gərginliklərin  ω  və  Ω  tezlikli  komponentlərdən    təşkil  olunmuş  olur,  yəni  xətti 

xarakteristikalı  sistemlərdə  cərəyanın  spektral  tərkibi  dəyişmir.  Deməli,  elementin 

xarakteristikasının  xətti  hissəsində  rəqslərin  modullaşması  baş  vermir.(5.1)  və  (5.2) 

düsturu ilə ifadə olunan  gərginliklər qeyri-xətti elementin dövrəsinə verildikdə onun 

çıxışında amplituda görə modullaşmış siqnal alınar: 

                                  U

AM

=U

km

(1+m

cos Ωt)cos ωt                                 (2.3) 

burada m-modulyasiya əmsalı olub, əsas parametrlərdən biri sayılır: 

                                 

𝑚 =

𝑈

𝑚 𝑚𝑎𝑥

− 𝑈

𝑚 𝑚𝑖𝑛

𝑈

𝑚 𝑚𝑎𝑥

+ 𝑈

𝑚 𝑚𝑖𝑛

.                                           (2.4) 

---

 

 

 

17 

 

alarıq.  Modullaşma  əmsalı  m  ≤  1    qiymətlər  alır.  Modullaşma  əmsalına  çox  vaxt 

modullaşmanın  dərinliyi  də  deyirlər.  Amplituda  görə  modullaşmış  yüksək 

tezliklirəqslərin  maksimal  dəyişməsinin    bu  rəqslərin  modullaşmadan  əvvəlki 

amplituduna  nisbəti  kimi  təyin  olunur.Alınmış  mürəkkəb  siqnalın  tezlik  zolağının 

ümumi  eni  idarəedici  siqnalın  tərkibindəki  ən  böyük  tezliyin  iki  mislinə  bərabər 

götürülür, yəni ∆

𝜔=2Ω

max

. Aydındır ki, modullaşmış siqnalların təhrifsiz ötürülməsi 

üçün  modullaşma  sxemlərində  çıxış  yükü  olaraq  götürülən  rezonans  konturlarının 

buraxma zolağı kifayət qədər geniş olmalıdır. 

 

AM    rəqsləri    almaq    üçün    istifadə    olunan    praktik  sxemlərdə  qeyri–xətti  

element    kimi    elektrovakuum  və  yarımkeçirici  elektron  cihazlarından  (diod,  triod, 

tranzistor  və  b.)  istifadə  olunur.  Elektron  lampaların  köməyi  ilə  rəqsləri  amplituda 

görə  modullaşdırmaq  üçün  İ

a

  anod  cəryanı  ilə  U

a

  anod  gərginliyi  və  yaxud  I

a 

anod 

cərəyanı ilə U

t

 top gərginliyi arasındakı qeyri–xətti asılılıqlardan  istifadə emək olar. 

AM  sinalların  xarakteristikası  aşağıdakı  kimidir.  Şəkil  2.2-  də  Amplitud 

modullaşması: a - modullaşdırıcı (idarəedici) rəqs, b – modullaşdırılan yüksək tezlikli 

rəqs, c - amplituda görə modullaşmış yüksək tezlikli rəqs

lər verilmişdir. 

 

 

 

Şəkil 2.2  Amplitud modullaşması: a - modullaşdırıcı (idarəedici) rəqs, b – 

modullaşdırılan yüksək tezlikli rəqs, c - amplituda görə modullaşmış yüksək tezlikli 

rəqs

. 

 

---

 

 

 

18