M əsləhətçi: C. Q. Nuriyev. Elm V ə Təhsil Mərkəzi «Təfəkkür»

I. Strateji istiqam
ətlər; 
- 
İxracatın dövlət həvəsləndirilməsi sisteminin təşkili; 
- Bazar 
subyektl
ərinin 
r
əqabət 
qabiliyy
ətliliyinin 
yüksəldilməsi məqsədi ilə dövlət proqramlarının hazırlanması; 
- 
Daxili bazarın milli mənafelərə uyğun qorunması. 
II. 
İxrac fəaliyyəti: 4 ^ 
^ ^ 
- 
Ölkənin ixrac potensialının formalaşdırılması və inkişaf 
etdirilm
əsi; 
- 
İxrac strukturunun təkmilləşdirilməsi, əsas ağırlıq 
m
ərkəzinin hazır məhsul və xidmətlər üzərinə keçirilməsi; 
- 
Ölkənin İxrac potensialının müqayisəli üstünlük prinsipi 
əsasında qiymətləndirilməsi; 
- Texnologiya tutumlu m
əhsulların ixracının artırılması; 
- 
İxracyönümlü istehsalın inkişafı və modernləşdirilmə- 
sind
ə xarici investisiyaların aktiv surətdə cəlb edilməsi; 
III. 
idxal sferası üzrə: 3 ^ 
- 
Mühüm məhsul növlərinin daxili tələbatı ödəmək 
s
əviyyəsində istehsalının təşkili; 
- 
İdxalın strukturuna nəzarət; 
- 
Ölkənin idxal asılılığının azaldılması. 
255 

---

Aydındır ki, Azərbaycanın xarici ticarət konsepsiyası 
göstərilən 
istiqam
ətlərin 
üzvi 
vəhdətinə 
əsaslanmaqla 
formalaşdırılmalı və ölkənin xarici ticarəti bu prinsiplər bazasında 
h
əyata keçirilməlidir. 
Xarici ticar
ət siyasəti dövlət siyasətinin mühüm tərkib 
hiss
ələrindən biridir. Hətta son dövrlərdə inkişaf etmiş ölkələrin 
xarici siyas
ət idarələri də beynəlxalq iqtisadi əlaqələrdə, xüsusi 
il
ə xarici ticarət əlaqələrinin tənzimlənməsində yaxından iştirak 
edirl
ər. ABŞ Dövlət departamentinin İqtisadiyyat və Biznes İşləri 
üzrə Bürosu, Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinin xarici iqtisadi 
siyas
ət, Avropa inteqrasiyası idarəsi və s. buna misal ola bilər. 
Eyni zamanda, xarici iqtisadi probleml
ərin kompleks xarakteri, 
onların ümumiqtlsadi inkişafla sıx bağlılığı bəzi ölkələrdə xüsusi 
t
əşkilatlararası orqanların yaranmasına səbəb olur. Məsələn, 
Almaniya Federativ Respublikasında ticarət siyasəti, idxal, 
xammal v
ə ixrac təminatları üzrə nazirlik fəaliyyət göstərir. Xarici 
ticar
ət və ümumiyyətlə, xarici iqtisadi əlaqələrin təşkilat! quruluşu 
üzrə dünya ölkələrinin təcrübəsinin təhlili göstərir ki, xarici ticarət 
siyas
ətinin, eləcə də xarici iqtisadi fəaliyyətin səmərəli həyata 
keçirilməsi üçün bu istiqamətdə zəruri olan təşkilat strukturları - 
nazirlikl
ərarası xarici iqtisadi əlaqələr komitəsi, beynəlxalq 
t
əsərrüfat kooperasiyası, beynəlxalq sahibkarlıq və s. 
yaradılmalıdır. Lakin, bu heç də o demək deyildir ki, xarici ticarət 
əlaqələri bütünlükdə dövlət inhisarına alınmalıdır. Əvvəllər qeyd 
etdiyimiz kimi, xarici iqtisadi f
əaliyyətin inhisar- laşdırılması və 
eyni zamanda, daxili bazarda 
əlaqələrin sərbəstləşdirilməsi real 
bazar münasibətlərinin təşəkkülü istiqamətində bir sıra 
probleml
ərin yaranmasına səbəb ola bilər. İnki- 
256 

---

şaf etmiş ölkələrin xarici ticarət siyasəti sferasındakı təcrübəsi 
göstərir ki, burada iki istiqamət özünü açıq-aşkar büruzə verir: 
1. Azad ticar
ət siyasəti; 
2. Proteksionizm (himay
ədarlıq). 
Klassik bazarın formalaşdığı dövrdə, inhisar və inhisar 
birlikl
ərinin hələ meydana çıxmadıqları azad rəqabət şəraitində 
xarici ticar
ət siyasətinin tam sərbəstləşdirilməsi bütün ölkələr 
üçün əlverişli idi. Belə ki, nəzərdən keçirilən dövrdə iqtisadi 
vahidl
ərin bazar fəaliyyəti və iqtisadi imkanları elə bir səviyyədə 
İdi ki, onların nəinki ayrı-ayrılıqda, hətta qrup şəklində belə 
bazardakı situasiyaya təsir göstərə bilmirdilər. Əksinə, onların 
bazar f
əaliyyəti ümumi vəziyyətlə tənzimlənirdi. Lakin əmtəə 
t
əsərrüfatının sonrakı inkişafı və sənaye inqilabının başa çatması 
il
ə əlaqədar olaraq İnhisar və inhisar birlikləri meydana çıxdı ki, 
bu da ümumiyyətlə, dünya İqtisadiyyatının İnkişafında 
keyfiyy
ətcə yeni mərhələ idi. Eyni zamanda, inhisarların 
yaranması xarici ticarət siyasətində himayəçilik (proteksionizm) 
t
əmayülünün güclənməsi prosesi ilə paralel olaraq gedirdi. 
Xarici ticar
ətin protekslonist nəzəriyyəsinin ən görkəmli 
nümayəndəsi F.List olmuşdur. Onun nəzəriyyəsi təsərrüfat 
inkişafının mərhələləri haqqında təlimə əsaslanır. 
Listin fikrinc
ə, bütün ölkələr öz inkişafında aqrar ölkədən 
aqrar-s
ənaye, sonra isə aqrar-sənaye-ticarət ölkələrinə 
çevrilirlər.^^ İnkişafın ən yüksək mərhələsinə çatmaqda əsas rolu 
gömrük rüsumları oynayır. Eyni zamanda, gömrük rüsumları 
s
ənayenin hələ zəif inkişaf etdiyi və xarici rəqabətə tab gətirə 
bilm
əyəcəyi mərhələsində xüsusilə zəruridir. XIX əsrin axırları