Mavzu: hiqildoq, kekirdak, bronhlarni tuzilishi va joylashish

Ayrisimon bez - thymus

Ayrisimon bez - ko`ks oralig`ining oldingi yuqori qismida joylashgan. SHaklan kalta va qalin yoki ingichka va uzun bo`lishi mumkin.

Ayrisimon bez oldindan orqaga qarab yassilangan bo`lib, ikkita:

o`ng lobus dexter,

chap - lobus sinister bo`laklardan,

yuqori uchi - apex

asosi - basis gl. thymi lardan iborat.

Bezda ko`krak va bo`yin qismlari tafovut qilinadi.

Bez oldi tomondan qabariq va orqa tomondan botiqroqdir. Bez bo`laklari alohida-alohida bo`lib, ular yupqa yumshoq biriktiruvchi to`qima vositasida bir-biri bilan tutashib turadi. Ayrisimon bez yumshoq bo`lganligi sababli atrofdagi a’zolarning qanday holda joylashishiga qarab shaklini o`zgargan holda ko`rish mumkin.

Rangi yosh bolalarda tim qizg`ish, katta yoshdagilarda esa bez to`qimalarining kamayishi va ularning o`rnini yog` qatlami egallashi sababli sarg`ish rangda bo`ladi.

Ayrisimon bez yumshoq biriktiruvchi to`qimali parda bilan o`ralgan. Bez mayda bo`lakchalardan iborat bo`lib, ular to`rsimon epiteliyadan tuzilgan. Bu hujayralar uzunasiga ketgan o`siqlari orqali bir-biri bilan birlashib turadi va ular oralig`ida epitelial bo`shliqlar hosil bo`ladi. Bu bo`shliqlar kichik aylana shakldagi hujayralar - timotsitlar bilan to`lib turadi. Timotsitlar tuzilishi jihatda oq qon tanachalari - limfotsitlarni ayrim turlariga o`xshashdir.

Timotsitlar bez bo`laklarining periferiyasida, markaziy qismiga nisbatan ko`plab joylashgan. SHaklan tuzilishi va funksional tomondan timotsitlarning limfotsitlar bilan o`xshashligi, ya’ni ularning mana shunday anatomik bog`liqligiga asoslangan holda ayrisimon bezni limfoepitelial a’zolarga kiritiladi.

Bezlarning o`rtacha og`irligi:

1 - 5 yoshlarda - 26 gr.

6 - 15 yoshlarda - 25 - 35 gr.

16 - 20 yoshlarda - 26 - 27 gr.

26 - 45 yoshlarda - 19 gr.

60 - 70 yoshlarda - 6 grammgacha kamayib ketadi.

Timus ko`ks oralig`ining oldingi - yuqori qismida plevralararo soha - area interpleurica superior da joylashgan.

Bez oldindan to`sh suyagining dastasi va tanasining IV qovurg`a tog`ayining birlashgan sohasigacha chegaralab turadi. Ayrim hollarda bezning bo`yin qismi yaxshi rivojlanganligi sababli ko`krak qafasining yuqori teshigi orqali ko`tarilib uning uchi qalqonsimon bezning bo`yin qismigacha yetib boradi.

Timus organizmni limfotsitlar bilan ta’minlab, uning himoya kuchini oshiradi. Timusda ishlab chiqariladigan garmonlar qonga o`tib, oq qon tanachalarini faoliyatini oshiradi. Organizmda kaltsiy almashuvini boshqarib turadi va uning o`sishini ta’minlaydi. Organizm noqo`lay sharoitga tushib qolganda timus garmonlari himoya mexanizmlarini ishga solib organizmni shu sharoitga moslashishiga yordam beradi va bunday sharoitdan olib chiqadi.

Rivojlanishi: Ayrisimon bez homila rivojlanishining birinchi oyi oxirida uchinchi juft jabra cho`ntaklarining xalqum epiteliyasida rivojlanadi.

To`g`nog`ich boshchasidek keladigan juft ayrisimon bez kurtaklari embrionning kaudal tomoniga qarab o`sib boradi.

Ayrisimon bez po`stlog`i va markaziy qismlardan iborat bo`lib, uning po`stloq qismida juda ko`p limfotsitlar joylashgan va ular rivojlanish jaroyonida juda tez ko`payadi. SHunday qilib, bez limfo epitelial tuzilishga ega bo`lib morfo - fiziologik jihatdan murtaklar bilan umumiyligi taqqoslanadi.

Yosh o`tishi bilan bezda limfotsitlar kamaya boradi va ularning o`rnini indifferent qo`shuvchi to`qima to`lg`azib boradi. Bu to`qimalarda yog` qatlami yig`ila boshlaydi.

Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati

1. 
   Baxadirov F.N. «Odam anatomiyasi». - 2005, 2006 yil. Toshkent.
   
2. 
   Sapin M. R. Anatomiya cheloveka. - 1998.
   
3. 
   Richard L.Drake, et alt. Gray`s Anatomy for students (third edition), ELSEVIER 2014, 1161 p.
   
4. 
   Anatomy of the Human Body. University of Washington. Seattle. 2004.
   
5. 
   Xalkaro anatomik terminologiya eponimlar bilan. –Toshkent. 2011.
   
6. 
   U. G‘ofurov.Tishlarning anatomiyasi.- o‘quv qo‘llanma, Toshkent, 2015.