“Металл қуйиш усуллари” мавзусини

 

 

---

 

36 

II.2. QUYMA OLISH QOLIPLARI ULARGA QO„YILGAN TALABLAR 

KAMCHILIKLARI VA AFZALLIKLARI 

 

Quymalar  olishdagi  talablar  va  afzalliklar  haqida  gapirganda  birinchi 

navbatda shu narsaga e‟tibor berish kerakki мassasi bir necha grammdan bir necha 

yuz  tonnagacha  bo‟lgan  juda  ko‟p  quymalar  cho‟yandan  tayyorlanadi.  Ularning 

quymakorlik, korroziyabarodshlik va antifiraksion xossalari yuqori, mustahkamligi 

ham yetarli darajada yuqori, tannarxi ham arzon. 

 

Uglerodli  va  turli  legirlangan  po‟latlardan  olinadigan  massasi  10g  dan  20  t 

gacha  bo‟lgan  turli  shakldagi  quymalar  ham  mashinasozlikda  keng  miqyosda 

qo‟llaniladi.  Murakkab  shaklli,  turli  vazndagi  muhim  detallar,  jumladan, 

elektrodvigatellarning  korpuslari,  yakorlar,  tishli  g‟ildiraklar,  cherviyaklar  va 

boshqalar ko‟pincha po‟latdan quyiladi. 

Po‟lat  quymalarning  mustahkamligi  va  qovushoqligi  cho‟yan  quymalarnikiga 

qarganda  yuqoriroq. Lekin quymakorlik xosslari  bo‟yicha  cho‟yandan keyin  turadi 

(po‟latning  sovib  cho‟kishi  kattaroq,  suyuq  holda  oquvchanligi  past  va  hokazo). 

Yoyilishga  chidamliligi  bo‟yicha  austenitli  yuqori  marganesli  Г13Л  markali  po‟lat 

alohida  ahamyatga  ega.  Ular  ekskavotorlarning  cho‟michlari,  temir  yo‟l 

krestovinalarini, gusenitsa  traklarini, uyurma  va  sharli tegirmonlarning korpuslarini 

tayyorlashda ishlatiladi.  

 

Po‟lat  quymalarning  ko‟pincha  yirik  donali  bo‟lishi  ularning  mexanikaviy 

xossalarini  yomonlashtiradi.  Bunday  quymalarning  donalarini  maydalashtirib,  bir 

tekis  strukturaga  erishish  bilan  ichki  kuchlanishga  barham  berib  mexanikaviy 

xossalarini oshirish maqsadida ular yumshatiladi. 

 

Shakldor  quymalar  tayyorlashda  mis  qotishmalarning  har  ikkala  turidan  –

latundan ham, bronzadan ham foydalaniladi. Korroziyabardosh detallar tayyorlashda  

ЛА67-2,5,  ЛАЖ60-1,1  va  ЛК80-3  markali  latunlar  ishlatiladi.  Armaturalar  va 

murakkab  quymalar  uchun  qalayli  bronzalardan  (masalan,  Бр010,  Бр0Ф10-1, 

БрОЦС6-6-3)  ham,  alyuminiy–temirli,  kremniyli  va  marganesli  bronzalardan 

(БрАЖ9-4, БрК3, БрМЦС8-20) ham fopydalaniladi.  

---

 

37 

 

Amalda  mis  quymalar  olishda,  ko‟pincha  bir  stoyakli  ko‟p  oziqlantirgichlar 

orqali bog‟langan bir necha qolip tayyorlanadi. Metallartning qolipga tekis va ravon 

kirishini  ta‟minlash  uchun  ilonizi  ko‟rinishidagi,  pog‟onali  stoyaklardan 

foydalaniladi.  Qolipga  metallarning  ravon  to‟lishini  yaxshilash  maqsadida 

viporlardan foydalaniladi.                   

Alyuminiy  qotishmalarining  nisbatan  puxtaligi  quyma  xossalarining    yaxshiligi, 

yaxshi  kesib  ishlanishi,  korraziyabardoshligi,  ko‟pchiligi  yaxshi  termik  ishlanishi 

kabi  o‟ziga  xos  xususiyatlarga  egaligi  uchun  ulardan  quyma  detallar,  jumladan, 

dvigatellar golovkalari, shatunlar, porshenlar olinadi. 

 

Alyuminiy  qotishmalarining  mexanikaviy  xossalari  ularning  kimyoviy 

tarkibiga  va  strukturasiga  bog‟liq.  Quymalar  olishda  aluminiyning  kremniyli, 

magniyli,  misli,  mis-kremniyli  va  murakkab  tarkibli  qotishmalaridan  foydalaniladi. 

Quymalar,  asosan,  bosim  ostida  doimiy  metall  qoliplarga  qolip  materiallardan 

tayyorlangan qoliplarga quyish yo‟li bilan olinadi. 

Yukoridagi  operatsiyalar  kulda  tayyorlanadi.  Keng  tarkalgani  2  opokli  ikki 

kismdan iborat koliplar. Buni asosan yukorida kurib utdik. Bu usul xisoblanmaydi. 

Lekin  1ta  maxsulot  chikarganda,  kuymaning  xarakteriga  karab,  iktisodiy 

kursatgichlarga karab kullanishi mumkin: