Мустягил тящсил сийасяти

Ali təhsil. Hal-hazırda ABŞ-ın ali təhsil sisteminə 12 mln. insa­nın təhsil aldığı 3,3 min müxtəlif institut daxildir. Hər il ABŞ-ın ali mək­təblərin bitirən tələbələrin sayı AİB üzvü dövlətlərindəkindən 4 dəfə çoxdur.

ABŞ ali təhsil sisteminə müxtəlif səviyyəli təhsil müəssisələrini aid edirlər:

- kiçik və ya yerli 2-illik kolleclər - onlar mütəxəssislərə olan yer­li ehtiyacları təmin edir. ABŞ tələbələrinin 40%-i bu tip kolleclərdə təhsil alır. Bu kolleclər yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən maliy­yələşdirilir.

- bakalavr dərəcəsi verən texniki institutlar və peşə məktəbləri - məzunlar 2-3-illik kursdan sonra texnik ixtisası alırlar.

- 4-illik universitet və müstəqil kolleclər - bu müəssisələr məzuna bakalavr dərəcəsi, əlavə təhsil alanlara isə (1-2 il) magistr dərəcəsi verir.

Bu cür təhsil müəssisələri həm dövlət, həm də özəl sektora aid ola bilər. 1,9 min 4-illik ali təhsil müəssisələrinin 72%-i özəl sektora, 28%-i dövlət sektoruna aiddir. Eyni zamanda bütün özəl təhsil müəs­sisələrində tələbələrin 21%-i təhsil alır.

ABŞ-da 3300 ali məktəb müqabilində cəmi 156 universitet fəa­liyyət göstərir. Universitetlərdə mütəxəssislərin hazırlanmasının ən mü­hüm istiqaməti tələbə və aspirantların cəlb olunduğu elmi-tədqiqat sahəsidir. Hal-hazırda fundamental elmi tədqiqatların 60%-i bu ali təh­sil müəssisələrində aparılır. Elmi tədqiqatların həyata keçiril­mə­sində həm dövlət, həm də özəl ali məktəblər mühüm rol oynayır və bunların nisbətən əhəmiyyətliləri kontrakt əsasında həyata keçirilir.

XIX əsrin sonlarından başlayaraq ali təhsil sistemi dövlət tərə­findən himayə olunur. XX əsrin 40-cı illərində bu daha da geniş­lən­mişdir. 60-cı illərdə növbəti yardım proqramı həyata keçirilib. 70-ci illərin ortalarında ali təhsilə federal yardım azaldılıb və 70-ci illərin sonu – 80-ci illərin əvvəllərində bu yardım dayandırılıb. Bununla belə, ali təhsilin federal maliyyələşdirilməsi yüksəkdir və ÜMM-un 3%-ni təşkil edir.

Ali təhsil müəssisələrinin əsas gəlir mənbəyini tələbələrin ödədiyi təhsil haqqı təşkil edir. Ali təhsil haqqı yüksək olsa da bu, dövlət və özəl yardım proqramları ilə kompensasiya olunur.

70-ci illərin sonu – 80-ci illərin əvvəllərində bakalavr dərəcəsi alan tələbələrə nisbətən magistr və doktor dərəcələri alan mütəxəs­sis­lərin sayı artmışdır. Bəzi ali təhsil müəssisələrində (Stenford və Kali­forniya universitetləri) magistr və doktorların hazırlanması baka­lavr buraxılışının sayını keçmişdir.

Daha yüksək ixtisaslı elmi kadrlar, əsasən, özəl məktəblərdə ha­zırlanır: Harvard, Stenford, Prinston, Kolumbiya, Yel, Kaliforniya (Berk­li) universitetləri və Massaçuset texnologiya institutunda. (D.K.Ste­venson “American life and Institutions” - 1993)