Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 144 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Ehtimal  ki,  bu  məliklərin  iştirakı  olmasaydı,  Ağa  Məhəmməd  xan  tanış  olmayan 
yerdə  belə  sürətlə  irəliləyə  bilməzdi…,  Gözlənənin  kömək  (Rusiyadan  –  T.K.) 
gəlib çatardı və Gürcüstan farsların basqının bütün dəhşətlərinin acısını çəkməzdi». 
Naxçıvanın  işğalından  sonra  Rusiya  da  kəngərlilərdən  hərbi  məqsədlər  üçün 
istifadə etmişdi. Məsələn, 1842-ci ildə Naxçıvan mahalı rəisi Nəzər Sultan Rusiya 
ordusu tərkibində Polşaya göndərmək üçün kəngərlilərdən 46 nəfərlik süvari dəstə 
təşkil etmişdi. Ehsan xan Kəngərlinin oğlu Polşada hərbi xidmətdə idi. Ehsan xan 
Kəngərli özü isə Zaqafqaziya  müsəlman qoşunlarının atamanı təyin olunmuşdu.  
1837-ci  ildə  Rusiya  imperatoru  I  Nikolay  Qafqaz  səfəri  çərçivəsində  Đrəvan 
əyalətinə  də  gəlir.  Đrəvan  səfərinin  bir  epizodu  barədə  imperatorun  xatirə 
təəssüratını qraf Benkendof belə qələmə alıb: 
«Vadiyə çatanda mən qarşımda düzülmüş, bənzəri olmayan, eyni geyimdə və 
gözəl  atlarda  Kəngərlinin  süvari  dəstəsini  gördüm.  Süvarilərin  rəisi  Ehsan  xan 
rusca,  elə bil  bizim    nizami  qoşunların  zabiti kimi,  raport  verdi.  Bu  svita ilə  mən 
məşhur  Eçmiədzin  monastrına  getdim…  Monastrdan  çıxanda  Ehsan  xanın  suvari 
dəstəsinə baxış keçirdim. Ehsan xanın dəstəsi məni Đrəvana qədər müşayiət etdi».  
General  mayor  Ehsan  xanın  oğullarından  Kəlbəli  xan  və  Đsmayıl  xan 
atalarının  yolunu  davam  etdirdi.  Hər  ikisi  Rusiya  ordusunun  general-mayoru  idi. 
Kəlbəli xanın oğlu Hüseyn xan rus-yapon müharibəsində qafqazlılardan ibarət 2-ci 
Dağıstan  atlı  polkunun  komandiri  və  Birinci  dünya  müharibəsinin  əvvəllərində 
xüsusi zərbə dəstəsinin komandiri olaraq təşkilatçılıq bacarığı və şəxsi igidliyi ilə 
şöhrət qazanmışdı. General-adyutant və  süvari generalı rütbəsi almış Hüseyn xan 
artıq 1916-cı ildə qvardiya süvari korpusunun komandanı idi.  
Ermənistanın  Azərbaycana  ərazi  iddiaları  tamamilə  yalan  və  uydurmalar 
üzərində qurulmuşdur.  
Yuxarıda  Mayevskinin  belə  bir  fikrini    gətirmişdik  ki,  «erməni  işlərində 
həqiqət elə sıx yalan dumanı ilə örtülüb ki, həqiqət şüası o dumanı yara bilmir». 

---