O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asrgacha)

Zamaxshariy 1144-yilda Xorazmda vafot etgan. 
1995-yilda O‘zbekistonda Mahmud Zamaxshariyning 920 
yilligi keng nishonlandi.
Yusuf Xos Hojib.
Turkiygo‘y adib, mutafakkir va davlat 
arbobi bo‘lgan Yusuf Xos Hojib (XI asr) “Qutadg‘u bilig” 
dostonining muallifidir. U qoraxoniylarning markaziy shahar-
laridan bo‘lgan Bolasog‘unda tug‘ilgan. Yusuf bu yerda arab, 
forsiy til va undagi adabiyotlarni puxta o‘rgandi. Falsafa, 
mantiq, matematika va boshqa bilimlarni mukammal egalladi, 
davlat ishlari, idora qoidalari bilan qiziqdi. Yusufning hayoti 
va ijodiy yo‘li haqidagi ma’lumotlar juda oz. Yusuf Xos Hojib 
haqida ma’lumot beruvchi yagona manba “Qutadg‘u bilig” 
dostonidir. U 1069-yilda “Qutadg‘u bilig” (“Saodatga eltuvchi 
bilim”) asarini Bolasog‘unda yoza boshlaydi va 1070-yilda 
Koshg‘arda tugatadi. Asarni qoraxoniylar hukmdorlaridan 
bo‘lgan Tavg‘och Bug‘roxonga taqdim etadi. “Qutadg‘u bilig” 
Tavg‘och Bug‘roxonga ma’qul kelib, Yusufga “Xos Hojib” 
(eshik og‘asi) martabasini beradi. O‘shandan boshlab adibni 
Yusuf Xos Hojib deb atay boshlaydilar. 
Asarda inson va uning ijtimoiy mohiyati, hayotdagi 
o‘rni va vazifasi har tomonlama tahlil qilinadi. “Qutadg‘u 
bilig”da oddiy xalq, mehnatkash inson alohida ehtirom bilan 
tasvirlanadi. “Qutadg‘u bilig”da axloq, odob, sadoqat va 
va sevgi kabi masalalar haqida hikmatli so‘zlar yuritadi. U 
ilm va ma’rifatga saodatning kaliti deb qaraydi. Shuning 

---

100
uchun ham o‘z dostonini “Qutadg‘u bilig” deb ataydi. Unda 
ilm va ma’rifatni targ‘ib qiladi, olimlarni ulug‘laydi, davlat 
boshliqlarini ilm-fan ahllaridan ta’lim olishga va ularning 
maslahatlari bilan ish ko‘rishga da’vat qiladi.