Şükürova Solmaz Gülağa qizi (magistrantin a. S. A)
Qeyri-neft sahələrinin struktur təhlili və onların inkişafının xarakterik
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2. Qeyri-neft sahələrinin struktur təhlili və onların inkişafının xarakterik
cəhətləri. Tədqiqatımızın əvvəlki bölməsində hal-hazırkı şəraitdə qeyri-neft sahələrinin inkişafının əsas makroiqtisadi xarakteristikalarından söhbət açmışdıq. Bu bölmədə isə qeyri-neft sektorunun struktur təhlili, yəni ayrı-ayrı bölmələrinin inkişafının xarakterik cəhətləri barədə araşdırma aparacayıq. Əvvəlcə 2012-ci ildən sonra qeyri- neft sahələrinin ÜDM-də yaratdığı əlavə dəyərin strukturunu(faizlə) təhlil edək. Aşağıdakı cədvəldə qeyd edilən məsələ haqqında məlumat əks etdirilmişdir. Cədvəl 2.3. Azərbaycan iqtisadiyyatında qeyri-neft sahələrinin ÜDM-də yaratdığı əlavə dəyərin strukturu(%-lə). 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Kənd, meşə və 42 balıqçılıq təsərrüfatları 9,8 9,4 9,2 9,0 9,0 9,4 Qeyri-neft sənayesi 8,8 8,2 8,4 8,1 7,7 6,9 Tikinti 17,5 20,9 20,7 17,6 14,8 13,9 Turistlərin yerləşdirilməsi və ictimai iaşə 3,2 3,4 3,6 3,9 4,2 4,1 Ticarət: nəqliyyat və anbar təsərrüfatı 23,1 20,9 25,9 22,2 27,3 27,7 İnformasiya və rabitə 3,3 3,1 3,0 2,9 2,7 2,8 Sosial və digər xidmətlər 26,2 25,0 20,9 27,9 25,4 26,0 Məhsula və idxala xalis vergilər(qeyri- neft sektoru üzrə) 8,1 9,1 8,3 8,4 8,9 9,2 Mənbə: Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi ( www.economy.gov.az ) Cədvəldəki məlumatlardan aydın olur ki, qeyri-neft sektorunun tikinti, nəqliyyat, ticarət və qismən aqrar sahələri ÜDM-in tərkibində daha çox əlavə dəyər yaratmışdır. İqtisadi diversifikasiya siyasətinin prioritet sahələri kənd təsərrüfatı, turizm, İKT hesab edilir. 2012-ci ilin statistik göstəricilərinə əsasən ölkə iqtisadiyyatında 4,8 milyard manat dəyərində məhsul istehsal olunmuşdur və bu hesabat iliylə müqayisədə 6 faiz daha çox idi. İqtisadiyyatda baş verən keyfiyyət və struktur dəyişiklikləri aqrar sferaya da təsirsiz ötüşmədi. Belə ki, modernləşmə və 43 sənayeləşmə siyasətinin nəticəsində adı çəkilən sektorda ekstensiv istehsal üsulundan intensiv istehsal üsuluna keçidin əsası qoyulmuşdur. Bildiyimiz kimi Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra aqrar sahənin və sahibkarlığın inkişafına mane olan əsas problemlər ölkə iqtisadiyyatında inhisarların mövcud olması və xarici məhsulların milli bazarda hökmran mövqeyə malik olmasıyla əlaqədar idi. Lakin daha sonralar bu problemlərin həlli istiqamətində atılan addımlar, qəbul edilən qanunlar, proqramlar və onların icrası son 6-7 il ərzində aqrar bölmənin inkişafında yeni xarakterik cəhətlər ortaya çıxarmışdır. Müasir dövrdə ölkəmizdə aqrar məhsulların ən mühüm spesifik xüsusiyyəti dünya bazarında rəqabətə dözə bilməsi, Rusiya, Türkiyə, eləcə də İran kimi dövlətlərdən ekoloji cəhətdən daha təmiz məhsulların istehsalı və neftdən sonrakı inkişaf mərhələsində daxili tələbatın yerli istehsal hesabına ödənilməsidir. Bundan əlavə keçid dövrünün başa çatdığı andan etibarən ölkəmiz tərəfindən xarici və yerli investorlar üçün əlverişli şəraitin daha da yaxşılaşdırılması və regionlarda aqrar bölmənin inkişafına cəlb edilməsi 2012-ci ildə əsas kapitala yönəldilən vəsaitlərin 4%-nin( təxminən 0,5 milyard manat) kənd təsərrüfatının inkişafı üçün sərf edilməsinə gətirib çıxarmışdır. 2013-cü ildən etibarən Azərbaycanda yeni kənd təsərrüfatı müəssisələri yaradılmağa başlandı. Belə müəssisələrin özəlliyi ondan ibarət idi ki, xarici sahibkarlarla yerli sahibkarlar və biznes adamları birgə müəssisələr yaradırdılar. Misal üçün çayçılığın inkişafı üçün Türkiyənin "Beta", "Sara" və BƏƏ-nin “İntersun” şirkətləri ilə Bakı, Lənkəran, və Masallı çay fabriklərinin əsasında müştərək müəssisələr yaradılmışdır. Xaçmaz, Masallı və Quba konserv zavodlarının yenidən qurulması üçün İsveçin "'Tetra-Pak" şirkətindən avadanlıqlar alınmışdır. ABŞ-ın "Reynalds" və Türkiyənin "Star" şirkətləri ilə Bakı Tütün Kombinatı arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən birgə müəssisə təşkil edilmişdir. 2014 və 2015-ci illərdə aqrar bölmədə istehsal edilən məhsulun dəyəri müvafiq olaraq 5,2 və 5,7 milyard manat olması ilə yanaşı bu sahəyə yönəldilən investisiyalar əsas kapitala yönəldilən vəsaitlərin 1,8 və 2,5 faizini təşkil etmişdir. 2015-ci ildə 44 Azərbaycanda “Kənd təsərrüfatı” ili elan edilməsi nəticəsində aqrar sektorun inkişafına yeni təkan verilmiş, onun modernləşməsi siyasəti daha da sürətləndirilmiş, yeni və modern mülkiyyət münasibətləri yaradılmış və elektron kənd təsərrüfatı sistemi formalaşdırılmağa başlanılmışdır. Sahibkarlara edilən güzəştlərinin sayı artırılaraq kənd təsərrüfatı məhsulu istehsal edən hüquqi şəxslər bütün vergilərdən azad edilmişdir, istisna olaraq yalnız torpaq vergisi ödəmək onlar üçün məcburi olaraq müəyyənləşdirilmişdir. Neftdən sonrakı mərhələdə ixrac potensialının artırılması, həmçinin ərzaq təhlükəsizliyinin tam təmin edilməsi məqsədi ilə regionlarda modern fermer müəssisələri və aqroparklar yaradılmaqdadır. 2016-cı ildə ölkə iqtisadiyyatının aqrar sektorunda 5.635,4 milyon manat dəyərində məhsul istehsal olunmuşdur və bu məhsulların təqribən 54 faizini heyvandarlıq, 46 faizini isə bitkiçilik məhsulları təşkil edib. 2015-ci ilə nəzərən 2016-cı ildə kənd təsərrüfatında 2,75 faiz daha çox məhsul istehsal edilmişdir, eləcə də ümumilikdə iqtisadiyyata yönəldilən investisiyaların 253,1 milyon manatı adı çəkilən sahənin inkişaf etdirilməsi üçün istifadə edilmişdir. 2017-ci ilin yekunlarına əsasən demək olar ki, artıq Azərbaycan aqrar ölkədən aqrar-sənaye ölkəsinə keçmişdir və kənd təsərrüfatının inkişafının xarakterik cəhəti bu sahədə istehsal edilən məhsulların dünya, habelə Avropa bazarlarına çıxış əldə edərək ölkə iqtisadiyyatına qənaətbəxş hesab ediləcək dərəcədə gəlir gətirməsidir. 2017-ci ildə Azərbaycanın meşəçilik müəssisələrində istehsal olunan əmtəə və xidmətlərin dəyəri 15,8 milyon manat olmuşdur, balıqçılıq müəssisələri və digər şəxslərin ovladığı balığın miqdarı 78,4 min ton, dəyəri isə 206,3 milyon manat təşkil etmişdir. Bir sıra regional nəqliyyat dəhlizlərinin və magistralların Azərbaycan ərazisindən keçməsi, ölkəmizin yerləşdiyi əlverişli geosiyasi və geoiqtisadi mövqe və bunu kimi bir neçə səbəb son illər respublikamızda nəqliyyatın sürətli tərəqqisinə gətirib çıxarmışdır. Mərkəzi Asiya ölkələrinin öz neft-qaz məhsullarını Avropa bazarına çıxarmaq üçün Azərbaycan ərazisində olan boru kəmərlərindən istifadəsi, Ələtdə 45 Azad Ticarət Zonasının yaradılması bu sahəyə gələn gəlirlərin miqdarını artırmışdır. 2013-cü ildə bu gəlir 1,9 milyon manat olmuşdursa, 2017-ci ildə artaraq 3,26 milyon manata çatmışdır. Nəqliyyat sektorunda yük və sərnişin daşımaların miqdarı 2016-cı il ilə müqayisədə 2017-ci ildə 0,8% çoxalmışdır. 2018-ci ilin yanvar ayında nəqliyyat sahəsində 17 milyon ton yük, 144 milyon nəfər sərnişin daşınması həyata keçirilmişdir. Tədqiqatımızın əvvəlində qeyd etdiyimiz ki müasir şəraitdə iqtisadiyyatın diversifikasiyası və qeyri-neft sektorunun inkişafında prioritet sahələrdən biri də turizmdir. Hal-hazırkı şəraitdə turizm Azərbaycanda yüksələn templə inkişaf etməkdədir. Ölkəmizdə rəqabətqabiliyyətli turizm bazarı formalaşdırılmış, turizm infrastrukturun maddi-texniki və regional bazası daha da yaxşılaşdırılmış və ölkə regionlarında turizmin inkişafı üçün yerli büdcələrə verilən vəsaitin miqdarı artırılmışdır. 21-ci əsrin ikinci onilliyindən başlayaraq Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun turizm bölməsi keyfiyyət və kəmiyyət baxımından özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Aşağıdakı şəkildə 2012-2017-ci illər üzrə Aqrar, Turizm və İKT sektorlarının ümumi inkişaf tendensiyası əks etdirilmişdir. Şəkil 2.2. Azərbaycanda aqrar, turizm və İKT sektorlarının ümumi inkişaf tendensiyası. 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Aqrar sektor Turizm sektoru İKT sektoru 46 Qeyd: Şəkil 2.2. ARİN və ARDSK-nın statistik məlumatları əsasında magistrın özü tərəfindən hazırlanmışdır. Son illər Azərbaycanın yüksək sosial-iqtisadi inkişafı, ölkəmizin bir neçə böyük idman yarışına ev sahibliyi etməsi və başqa səbəblər nəticəsində xarici turistlərin respublikamıza olan marağı ildən ilə artmaqdadır. 2011-ci ildə Azərbaycanda “Turizm ili” elan edilməsi nəticəsində mövcud hüquqi normativ baza daha da təkmilləşdirilmiş, regionlarda elm və təhsil tədbirləri həyata keçirilmiş və potensial turizm zonalarının inkişafı istiqamətində mühüm addımlar atılmağa başlanmışdır. Aşağıdakı cədvəldə 2012-2017-ci illər ərzində ölkə iqtisadiyyatında turizmin inkişafının bəzi göstəriciləri öz əksini tapmışdır. Cədvəl 2.4. Azərbaycanda turizmin inkişaf göstəriciləri. 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ölkəyə gələn və ölkədən gedən turistlərin sayı(nəfər) 102438 92879 91207 62873 52876 51395 Turizmin ÜDM-dəki payı (%) 1,7 1,8 2,0 2,1 2,3 2,4 Turizm müəssisələrinin sayı(ədəd) 134 138 146 156 162 170 Turizmdən gələn gəlirin miqdarı(min manat) 27.315,6 29.532,4 31.308,2 36.476,9 36.759,3 37.963,7 Mənbə: Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi( www.stat.gov.az ) 47 Cədvəldəki məlumatlara əsasən deyə bilərik ki, turizmdən ölkə iqtisadiyyatına gələn gəlir ilbəil artmaqdadır. Həqiqətən də qloballaşma şəraitində ilin istənilən fəslində xarici turistlərin sayı azalmır və bu turizm sektorunun əsas özəlliklərindən biridir. Statistik göstəricilərə əsasən Azərbaycanda turizm göstəriciləri 2003-2010-cu illər ərzində 2-3 dəfə, 2011-2017-ci illər ərzində isə təqrinən 3,5 dəfə artmışdır. 2012- ci ildə Azərbaycanın paytaxtında keçirilən “ Eurovision” musiqi yarışması ölkəyə külli miqdarda turist axınının gəlməsi prosesinin başlanğıcı hesab edilməlidir. Daha sonralar ölkəmizin “Birinci Avropa Olimpiya Oyunları”na və “Dördüncü İslam Həmrəyliyi Oyunları”na ev sahibliyi etməsi, eləcə də “Formula 1” yarışlarının ardıcıl beş il Azərbaycanda keçirilməsinin nəzərdə tutulması bu prosesi daha da sürətləndirdi. Statistikaya əsasən 2016 və 2017-ci illərdə ölkə ərazisinə rekord sayda turist gəlmişdir. Belə ki, bu rəqəm müvafiq olaraq 2 milyon 175 min 627 və 2 milyon 198 min 237 nəfər olmuşdur. Qlobal turizm reytinqində Azərbaycan 2011-2012-ci illərdə 53-cü, 2013-2014-cü illərdə 38-ci, 2015-2016-cı illərdə 34-cü və ən nəhayət 2017-ci ilin sonlarında 32-ci pilləyə qədər yüksəlmişdir. İnformasiya Cəmiyyətində iqtisadi inkişafa töhfə verə biləcək sahələrdən biri də İKT sektorudur. Son illər Azərbaycanda İKT-nin inkişaf etdirilməsi istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirilir. Dövlət Statistika Komitəsinin verdiyi məlumata görə İKT sektorunda 2012-2013-cü illərdə 18-19%, 2014-2015-ci illərdə 24%, 2016- cı ildə 26,4%, 2017-ci ildə isə 28%-ə yaxin artım və inkişaf qeydə alınmışdır. Statistik rəqəmlərə əsasən, 2017-ci ildə informasiya və rabitə təşkilatları əhaliyə və müxtəlif müəssisələrə 1,8 milyard manatlıq xidmət göstərmişlər və qazanılan gəlirin özəl sektora düşən payı 84% təşkil etmişdir. Ölkəmizin İKT sahəsində əldə etdiyi ən böyük uğur 2012-ci ildə hazırlanması prosesi başa çatdırılan ilk telekommunikasiya peykinin “Azerspace-1”in 8 fevral 2013-cü il tarixində orbitə buraxılmasıdır. İkinci peykimiz olacaq “Azerspace-2”nin 2018-ci ilin aprel ayının sonlarında kosmosa çıxarılması nəzərdə tutulur. “Qlobal İnformation Technologies 2016-2017” hesabatına əsasən, Azərbaycan “Şəbəkə Hazırlığı İndeksi”ndə reytinq sıralamasında 142 ölkə arasında 58-ci yerdə mövqe tutmuşdur. “Measuring the İnformation Society 48 - 2017”nin statistik göstəricilərinə görə ölkəmiz “İKT İnkişaf indeksi”nə əsasən 163 ölkə arasında 56-cı pillədə qərarlaşmışdır. İKT bölməsi ilə qarşılıqlı surətdə əlaqədar olan insan kapitalının inkişafında da bir çox irəliləyişlərə nail olunmuşdur. Belə ki, bu istiqamətdə bir çox qanunlar və strategiyalar qüvvəyə minmiş, əhalinin intellektual potensialından səmərəli istifadə olunmuş, insan kapitalına külli miqdarda investisiyalar yatırılmışdır bütün bunlar artıq öz nəticəsini vermişdir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan “İnsan İnkişafı İndeksi”nə görə 2010 ildə 67-ci pillədə, 2017-ci ildə isə 54-cü yerdə qərarlaşmışdır. Azərbaycanda qədim tarixi ənənələrə malik olan rabitənin inkişafında da müsbət artım və irəliləyişlərə nail olunmuşdur. 2012-ci illə müqayisədə 2017-ci ildə rabitə sektoruna yönəldilən investisiyaların miqdarı 3 dəfəyədək artaraq 247 milyon manat təşkil etmişdir. Ölkəmizdə mobil rabitə bazarında 3 mobil operator “Azərcell”, “Bakcell” və “Nar mobile” fəaliyyət göstərir ki, Azərbaycan dövləti xalqa keyfiyyətli xidmət göstərilməsi məqsədilə onların fəaliyyətini tənzimləyir. Qeyd edək ki, rabitə sahəsində hazırkı şəraitdə olan problemlərdən birincisi müvafiq sahədə olan infrastruktur obyektlərinin 60-65 faizin paytaxt ərazisində yerləşməsidir. Son illər Azərbaycanda sürətli artım tendensiyası ilə davamlı inkişaf edən qeyri- neft sektorunun bölmələrindən biri də tikinti sahəsidir. Əgər 2012-ci ildə bu sektorda görülən işlərin ümumi həcmi 8.176,1 milyon manat olmuşdursa ardıcıl olaraq 2013- cü ildə 8.254,8, 2014-cü ildə 8.398,6, 2015-ci ildə 8.579,4, 2016-cı ildə 9.367,5, 2017-ci ildə isə 9.748,1 milyon manat dəyərində olmuşdur. 2012-2017-ci illər ərzində tikinti sahəsinə yönəldilən investisiyaların həcmi 96 milyard manat dəyərində qiymətləndirilir. 2013-2014-cü illərdə bu sahəyə investorların marağının qismən azalmasının əsas səbəbi ölkəmizdə maliyyənin-qeyri-stabil durumu, inflyasiya və faiz dərəcəsinin yüksək olması göstərilir. Hazırkı şəraitdə dövlətin gənc ailələrə sosial mənzillər verməsi istiqamətində görülən tədbirlər, eləcə də qonşu dövlətlərin əhalisinin yaşayış binalarına maraq göstərməsi bu sektorda canlanmaya və investorların tikinti sahəsinə marağının artmasına gətirib çıxarmışdır. 49 2012-2017-ci illər üzrə qeyri-neft sənayesinin əsas sahələrində, eləcə də ticarət və xidmət sferasında istehsal olunan məhsul və xidmətlərin dəyəri aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir. Cədvəl 2.5. İqtisadiyyatda qeyri-neft sənaye sahələri, eləcə də ticarət və xidmət sahələrində istehsal olunan məhsul və xidmətlərin dəyəri(mln manatla). 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Maşınqayırma 349,6 365,4 402,7 457,8 496,1 518,3 Metallurgiya 341,8 376,4 414,0 432,1 457,0 488,7 Kimya 304,9 316,4 327,5 350,2 368,6 391,7 Elektron avadanlıqlar 201,3 213,8 217,0 231,7 249,5 264,6 Elektrik enerjisi 1.796,7 1.807,8 1.820,0 1.837,5 1.849,2 1.857,4 Su təchizatı və emalı 209,8 221,6 232,3 256,7 279,4 298,9 Ticarət və xidmət 4.107,8 4.564,1 4.987,2 5.483,9 5.962,3 6.570,5 Mənbə: Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi( www.economy.gov.az ) Maşınqayırma sənayesində 2017-ci ildə təxminən 518 milyon manat dəyərində məhsul istehsal olunmuşdur ki, bu da 2016-cı ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 4,6% daha çox idi və onların emal sənayesindəki xüsusi çəkisi 6,2% təşkil etmişdir. Müasir dövrdə bu sənaye sahəsinin əsas inkişaf xüsusiyyətləri ETT-nin qismən tətbiqi, regionlarda maşınqayırma müəssisələrinin yaradılması, ekoloji normalara riayət olunması və hesab edilir. Metallurgiya sahəsində göstərilən xidmətlərin və istehsal olunan məhsulların ümumi dəyəri 2017-ci ildə 489 milyon manata yaxın olmuşdur. Məhz ixracyönümlü metallurgiya məhsullarının həvəsləndirilməsi, təhlillər nəticəsində yeni yataqların müəyyənləşdirilməsi, qiymətli metalların keyfiyyətinin yüksəldilməsi və müasir texnologiyalardan istifadə hesabına 2012-2017-ci illərdə 45% artım qeydə alınmışdır. Kimya sektorunda 2016-cı ildə istehsal olunan 50 məhsulların 4,7%-i, 2017-ci ildəkilərin isə 5,1%-i emal sənayesinin payına düşüb və sonuncu ildə 392 milyon dəyərində əmtəə istehsalı reallaşdırılmışdir. Hesabat ilinə nəzərən olan artımın 7,5% həcmində olmasının əsas səbəbləri ölkədə kimya sənaye parklarının formalaşdırılması, müvafiq sahənin idxaldan asılılıq dərəcəsinin azaldılması, əmtəələrin istehsal çeşidinin təkmilləşdirilməsi, texnoloji yeniliklərdən istifadə məsələləri sayılır. 2017-ci ildə Azərbaycanda təqribən 265 milyon manat dəyərində kompüter, elektron və elektrik avadanlıqları hazırlanmışdır ki, bu da həmin ildə emal sənayesinin 3,4%-i demək idi. İKT-nin inkişafı birbaşa olaraq bu sahədə istehsal olunan məhsulların dəyərinin və miqdarının artmasına səbəb olan əsas faktordur. Ölkəmizdə qeyri-neft sənayesində xüsusi çəkiyə malik olan bölmələrdən biri də elektrik enerjisi sənayesidir. 2016-cı ildə bu sahədə istehsal olunan məhsulların və əhaliyə göstərilən xidmətlərin miqdarı 1,85 milyard manat olduğu halda 2017-ci ildə bu rəqəm 1,86 milyarda çatmışdır. Bərpa olunan və alternativ enerji növlərindən istifadə, istehsal obyektlərinin restrukturizasiya edilməsi, sahibkarlığın energetika sahəsinə inteqrasiyası və enerjinin ötürülməsində itkilərin azaldılması hal-hazırkı şəraitdə adı çəkilən bölmənin inkişafının əsas xarakterik cəhətləridir. Su təchizatı və emalı sahəsində olan təsərrüfat obyektləri tərəfindən hazırlanan əmtəələrin və göstərilən xidmətlərin 2017-ci ildəki dəyəri əvvəlki ilə nisbətən təxminən 7,6% çoxalmışdır ki, bütün bunların 74,2%-ni dövlət, qalanını isə özəl bölmə reallaşdırmışdır. Ticarət və xidmət sferası ÜDM-də 2012-ci ildə 6,8, 2013 və 2014-cü illərdə uyğun olaraq 7,2 və 8%, 2015-ci ildə 10,2, 2016-da 11,4 və nəhayət 2017-ci ildə 11,7 faiz çəkiyə malik əlavə dəyər yaratmışdır. 2017-ci ilin yekunlarına əsasən adı çəkilən sektorda 2,57 milyard manatlıq məhsul istehsal edilmişdir və bu 2016-cı il ilə müqayisədə 10,2 faiz daha artıq olub. Əsas kapitala yönəldilən vəsaitin 0,31%-i, yəni 29,9 milyon manatı ticarət xidmət sektoruna sərf edilib(2017-ci il üzrə). 2016-ci ilin statistik və iqtisadi yekunlarına əsasən ölkə iqtisadiyyatının yüngül və yeyinti sənaye sahələrində ardıcıl olaraq 337,5 və 3.464,6 milyon manat dəyərində, 51 2017-ci ilin son göstəricilərinə görə isə 342,7 və 3.578,9 milyon manatlıq əmtəə və xidmətlər reallaşdırılmışdır. Bu sahələrin müasir inkişaf xüsusiyyətlərinə nümunə olaraq yeyinti sənayesində ixracın və istehsalın çoxaldılmasının həvəsləndirilməsini, toxuculuq və xalçaçılıq məhsullarının xarici bazarda tez satılması xüsusiyyətini nəzərə alan dövlətin bu bölmələrin inkişafının diqqət mərkəzində saxlamasını, daxili bazarın qorunması üçün antidempinq siyasətinin həyata keçirilməsini, aqrar bölməyə birbaşa təsir edən yüngül sənaye növlərinin tərəqqisinin stimullaşdırılmasını və bu kimi başqa amilləri aid etmək olar. Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|