Xələfli A. A

 
§ 52. Anomaliyanın kəmyyətcə təhlili 
Qravitasiya anomaliyasının kəmiyyətcə təhlili ondan ibarətdir 
ki, həyəcanlanmış hədəfin formasını, ölçüsunu məkanda yerini, 
kütləsini və sıxlığını təyin etməyə imkan versin. Bu işlər riyazi 
formullarla qrafiki şəbəkələrin nəzəri əyrilərinin atlasından istifadə 
etməklə təyin olunur. Bunun üçün geoloji məlumatlardan və süxurun 
sıxlığı haqda olan məlumatdan mütləq istifadə olunmalıdır. 
Kəmiyyətcə təhlilin nəticələrindən istifadə edərək müəyyən 
istiqamətdə sxematik geoloji geofiziki kəsiliş, yaxud da səthin 
müxtəlif sıxlıqlı mühitini ayıran struktur xəritələri (sxemləri) qurulur, 
axtarış quyüsu qazılması üçün təkliflər hazırlanır və nəhayət müxtəlif 
geofiziki işlərin aparılması üçün yeni layihə hazırlanır.
Qravikəşfiyyat təcrübəsində analiitik üsuldan geniş istifadə 
olunmağa başlanıb. Bu üsul təkcə düzgün formaya malik olan 
cismlər üçün hesablanılıbdır. Seçmə üsulu geoloji hədəflərdən daha 
mürəkkəb formalı anomaliyaları təhlil etməyə imkan verir. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

160 
Kəmiyyətcə təhlil üçün anomaliyanın uzanma istiqamətinə 
perpendikulyar hesablama profili seçilir. 
Sadə formalı cisim üçün əks məsələnin analitik üsulla neçə həll 
olunmasına baxaq. 
Çöl işində qravikəşfiyyat üsulu ilə simmetrik müsbət 

g 
anomaliyası alınıb (şəkil 53). 
Kefiyyətcə təhlil işi apardıqan sonra belə nəticə çıxarmaq olar 
ki, anomaliyanın 

g sıxlığı anomaliyanın yerləşdiyi mühitin 
sıxlığından çoxdur və hədəf kürə formasına yaxın cismdən ibarətdir. 
Kürə formalı cismin qravitasiya təsiri aşağıdakı formula ilə 
hesablanır. 

g=GMh/r
3
G qravitasiya sabiti, M-cismin artıq qalan kütləsi, h kürənin 
mərkəzinin yerləşdiyi dərinlikdir. 
2
2
x
h
r


Burada x absis oxu uzərində istənilən nöqtədir. 

g əyrisinin 
maksimum qiymətini kürənin mərkəzi uzərində təyin edirlər. 
Şəkil
.53. 
Kürə formalı kütlə üzərində

g əyrisi. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

161 

g=GM/h
2
cünki x bu nöqtədə sıfıra bərabərdir. Maksimumdan 0
0,5
məsafəsinə 
uzaqlaşan nöqtə üçün sərbəstdüşmə təcilinin qiyməti maksimum 
qiymətin yarısına bərabər olmalıdır. 

g
0,5
=0,5

g
max
bərabərdir, buradan tənlik də qurmaq 
olar 
0,5

g
max
=GM2h=
2
3
2
5
,
0
2
)
(
h
x
GMh

;
2h
3
=(x
2
0,5
+h
2
)
2
3
Burada kürənin mərkəzinin yerləşdiyi dərinlik aşağıdakı formula ilə 
təyin olunur.
H=1,3x
0,5
Artıq kütlə M aşağıdakı formul ilə təyin olunur. 
M=

g
max
h
2 
/G
X
0,5
və 

g
max
qiymətləri anomal dəyişmə qrafikindən götürülür 
(şəkil 53-ə bax) 
Əgər artıq sıxlıq 

kürəvari cism üçün məlumdursa, onda onun 
həcmini və R radiusunu aşağıdakı nisbətdə təyin edə bilərik. 
M=V

=
3
4

R
3

onda kürənin üst sərhədinə qədər olan dərinlik h
1
= h- R və kürənin 
alt sərhədinə qədər dərinlik h
2
= h+ R. Beləliklə, sərbəstdüşmə 
təcilinin qradient əyrisindən dərinliyi hesablamaq olar. 
Analitik hesablama düstürları müxtəlif cismlər üçün də 
işlənib hazırlanmışdır. Mürəkkəb formalı cismlər (kütlələr) üçün bu 
düstürlar da mürəkkəb olurlar, ərazidə anomaliyanın paylanması və 
əyrisinin forması da müxtəlif olur. Buna baxmayaraq, bütün hallarda 
yatım elementləri təyin oluna bilər. Bunu ya sərbəstdüşmə təcilinin 
anomaliyası ilə, ya da qravitasiya sahəsinin qradienti ilə təyin edirlər. 
 
downloaded from KitabYurdu.org

---

162