Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 145 yazmasıdır. Bədii üslubu formalaşdırıb, dolğunlaşdıran mənbələr cərgəsində, yuxarıda gördük ki, folklor poetikasının, folklor ənənə və motivlərinin rolu İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığında olduqca güclüdür. Tənqidçi - ədəbiyyatşünas, professor Yaşar Qarayev yazırdı ki, "əlbəttə, mübahisə etmək olar ki, İlyas Əfəndiyev daha çox nasirdir, ya dramaturq? Hətta mübahisə etmək olar ki, nəsrdə də, daramaturgiyada da o, daha çox ədibdir, yoxsa şairdir? Lakin bir şey mübahisəsizdir: İlyas Əfəndiyev hər şeydən əvvəl, bir lirikdir, şairanə istedada və üsluba malikdir." (Bax: Qarayev Y. Boy çiçəyinin ətri (ön söz). Əfəndiyev İ. ―Seçilmiş əsərləri‖. 6 cilddə, 1-ci cild, s.5.) İlyas Əfəndiyev əsərlərinin bədii siqlətinin məna çalarını onun özünəməxsus fərdi üslubu təşkil edir. Bu cəhəti vurğulayan, görkəmli dilçi-alim, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Tofıq Hacıyev düzgün qeyd edir ki, ―lirizmi, bir tərəfdən, dramaturqun dilindəki şeiriyyəti qidalandırır, о biri tərəfdən hadisə və obrazlarındakı psixologizmi şərtləndirir. Bu lirizm oradan başlanır ki, yazıçı təbiətdə də, cəmiyyətdə də, insanda da gözəlliyin vurğunudur; bu gözəlliyi tapa və görə bilir. Gözəlliyin də lirika ilə dil açması təbiidir. Buna görə də İlyas Əfən- diyevin dilində güclü şeiriyyət var. Bu şeiriyyət təkcə sevgi səhnələrinin təsvirində, lirik qəhrəmanların emosional söhbətlərində deyil, bütövlükdə İlyas Əfəndiyevin bədii sənətindədir, nəsrində və drama- turgiyasındadır. (Bax: Hacıyev T. ―Şerimiz, nəsrimiz, ədəbi dilimiz.‖ Bakı, Yazıçı, 1990, s.65.) İlyas Əfəndiyevin yaradıcılıq üslubundakı lirizmin təkcə dil hadisəsi olmadığını xalq artisti Əli Zeynalov da duymuş, hətta bu fikri güya bir oxucu kimi, amma www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 146 ədəbiyyatçı səriştəsi ilə belə ifadə etmişdi: ―Ümumiyyətlə, bir oxucu kimi mənə elə gəlir ki, İlyasda lirik əhval-ruhiyyə dəmir ağacın həyat eşqi kimi güclüdür. Amma yaxşı ki, heç vaxt lirikaya nə isə lirik bir səhnə və yaxud vəziyyət yaratmaq xatirinə meyl etmir. Onun lirikası qəhrəmanların psixoloji vəziyyəti ilə və bilavasitə yaranmış zəruri situasiya ilə bağlı olur. (Bax: «Sən həmişə mənimləsən» // «Ədəbiyyat və incəsənət», 1974, 23 noyabr.) Dramaturgiya janrının tədqiqatçısı kimi tanınan filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Arif Səfiyev İlyas Əfən- diyevin nəsrində də lirik, poetik bir dramatizmin mövcudluğundan söhbət açır: ―Yazıçının nəsr əsərlərində psixologizmin ardıcıllığı və dramatizmin gərginliyi poetik bir ovqat yaradır. İlyas Əfəndiyev ən kiçik hekayələrində də dramaturqdur - obrazların fərdi psixoloji və ictimai dramatizminin ifadəsində, onların bir-birinə münasibətində və dərin sarsıntılarının, içəridəki "mən" yaşantışının ziddiyyətlərinin monoloq siqlətli daxili nitq kimi səsləndirilməsində bu özünü tam biruzə verir. ( Bax: Səfiyev A. ―Azərbaycan dramaturgiyası müasir mərhələdə‖, Bakı, Ozan, 1999, s.68.) Bu cəhətdən Yusif Seyidovun, Musa Adilovun, Əbdülhəmid Bağırovun, müasir, gənc dilçilərimizdən Aynurə Paşayevanın fikir və tədqiqləri diqqətimizi cəlb etdi. Aynurə Paşayeva ―İlyas Əfəndiyevin Qarabağ mövzusundakı dramlarının bəzi sənətkarlıq xüsusiyyətləri‖ məqaləsində yazır: ―Dil – bədii ədəbiyyatın əsas vasitəsidir. Kamil obrazlı bədii dilin rəngarəng parıltısı, işığı, ahəngi, musiqisi olmasa, bədii yaradıcılıqdan söhbət açıla bilməz. Onun bədii dilindəki www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 147 şirinlik, təbiilik, musiqilik bütövlükdə yazıçının təsvirlərinə bir şairanəlik, mühakimələrinə axıcılıq və ahəngdarlıq gətirir. İ.Əfəndiyevin bədii yaradıcılıq portreti üçün nəzərdə tutula biləcək cizgilər çoxdur, onlar sayılmaqla qurtarmaz. Lakin həmin cizgilərin hamısı üçün ümumi olan, onların hamısına aşılanmış bir keyfiyyət var: vüsət və şairənəlik!‖ (Bax: Yazar: ―Admin‖ saytı . Bölmə: Ədəbi tənqid .Tarix: 10 iyul, 2010.) Bu cəhətdən Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Mingəçevir filialının dosenti, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun doktorantı Flora Namazovanın ―İlyas Əfəndiyevin dramaturgiya dilində sözün seman- tikası və funksiyaları‖ tədqiqat-məqaləsi də diqqətimizi cəlb elədi. (Bax: ―Pirsultan‖ dərgisi, say-16.) Məqalədə Azərbaycan xalq yazıçısı İlyas Əfəndi- yevin dramaturgiya dili nəzərdən keçirilir. Bu dilin əsasını təşkil edən söz və onun bədii dəyəri, semantik və funksional aspektləri fakt və dəlillər əsasında təhlil edilir. Sözün estetik funksiyasının dialoqlarda əhatə olunduğu məna imkanları əsaslandırılır. Tədqiqatda əsas problemlərdən biri dram dilinin inkişafında yeni faza ilə əlaqədardır. Yəni yazıçının bu istiqamətdə virtuoz bədii ustalığıdır. Başlıcası İ.Əfəndiyevin Azərbaycan ədəbi bədii dilinin inkişafındakı rolu, bu inkişafda dramaturqun hər kəsə nəsib olmayan gördüyü işlərdir. Tədqiqat konkret bir yazıçı-dramaturqun – İlyas Əfəndiyevin sözdən istifadənin sistem xarakterini açıb göstərir. Bədii vasitələrin janr spesifikliyi, dramaturqun üslub təkamülü, semantik üslubi qanunauyğunluqlar, ümumi semantik prinsiplər, dialoqların quruluşu və www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 148 onların qanunauyğunluqları, sözün mənaca dəyişmə istiqamətləri, dramaturgiya və onun dil üslub ənənələri, yeni tipli dramların lirik psixoloji səpkiləri, sözün məna keçidləri, struktur dəyişmə (əvəzolunma) və s. bu tipli problemlər pyeslərin nitq materialına əsasən öyrənilir, tədqiq edilir. Tədqiqat göstərir ki, bədii sözün semantik funksio- nallaşmasının əsas xüsusiyyətləri İ.Əfəndiyevin dramlarında sonsuz və müxtəlifdir. Sözün üslubi təbiəti bu funksional cəhətlərin öyrənilməsini şərtləndirir. Mətnaltı məna özündə dərin və fərdi mənanı birləşdirir. Bu mənalar İ.Əfəndiyevin dram dili üçün xarakterik cəhətlərdəndir. Onun qurduğu dialoqlar təkcə həyatı təsvir etmək üçün deyil, həm də mətnaltının gizli potensial, emosional fikirlərini açıb ortaya çıxarır. Bütün bu dilçilik problemləri dramaturqun əsərlərindən gətirilən konkret faktlar, misallar əsasında sübuta yetirilir və təcrübi-praktik cəhətdən əsaslandırılır... Nəzərdən keçirdiyimiz bu fikir və mülahizələri ümumiləşdirəsi olsaq, görərik ki, İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığında doğma dilimizin böyük ictimai və estetik həqiqətləri, güclü fikir və ehtirasların vüsəti, insan qəlbinin ancaq böyük sənətkarların işıqlandıra bildiyi incəliklərini yüksək bədii səviyyədə əks etdirmək baxımından geniş imkanları üzə çıxır və yüksək ustalıqla əks etdirilir. **** Məhz bu keyfiyyətlərinə görə İlyas Əfəndiyevin əsərləri onların nəşr olunmasından və tamaşaya www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 149 qoyulmasından on illər keçməsinə baxmayaraq öz fikri- bədii təravətini həmişə qoruyur, oxucu və tamaşaçıların, tənqidçi və tədqiqatçıların yeni-yeni nəsillərinin mənəvi dünyasında və ədəbiyyatımızın tarixində öz şərəfli mövqeyini qoruyub saxlayır. Elə bu ədəbi-bədii keyfiyyətlərinə görə İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının tanınma və yayılma coğrafiyası olduqca geniş və əhatəlidir. Bu proses hələ sovet dövründən başlamış, respublikamızın müstəqillik illərində isə daha da güclənmişdir. Ədəbi tənqidin nəzərindən İlyas Əfəndiyev irsinin bu populyarlığı da yayınmamışdır. Bu barədə ikicə faktı xatırlatmaqla kifayətlənirik. Ədəbiyyatşünas, şair-tənqidçi, filologiya elmlər doktoru Qasım Qasımzadə keçən əsrin 80-ci illərində İlyas Əfəndiyevin ―Söyüdlü arx‖, ―Dağlar arxasında üç dost‖, ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖, ―Üçatılan‖, ―Geriyə baxma, qoca‖ kimi əsərlərindən söz açaraq, onu da xatırladırdı ki, ―nasirin ən gözəl povest və romanları qardaş (?! – red.) sovet xalqlarının – Ukrayna, gürcü, erməni, eston, litva, latış, özbək və b., eləcə də dünyanın – ingilis, fransız, alman, ərəb, macar, polyak, bolqar, çex, slovak və b. dillərində nəşr edilmişdir.‖ (Bax: Qasımzadə Q. Tarixə müasir baxışın yeniliyi. ―Ədəbiyyatımız, mənəviyyatımız‖ kitabı, Bakı, Yazıçı, 1988, s.234.) Filoligiya elmlər doktoru, professor, teatrşünas- tən- qidçi Məryəm Əlizadə isə İlyas müəllimin əsərlərinin Türkiyə Cümhuriyyətində nəşri münasibətilə bu faktları yenidən oxuculara xatırladır: ―Ən önəmlisi budur ki, onun əsərləri yalnız Azərbaycan oxucularına və seyrçilərinə yox, həmçinin dünya xalqlarının ədəbiyyatsevər nümayəndələrinə də yaxşı məlumdur. Müəllifin nəsrinin və dramaturgiyasının əcnəbi dillərə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 150 tərcümə tarixi keçən əsrin 50-ci illərindən başlayır. İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının işığını, poetikasını, bədii- estetik siqlətini, İlyas Əfəndiyev dünyasının mənəvi parametrlərini bütövlükdə özündə əks etdirə bilmiş ən bariz, xarakterik örnəklər ingilis, rus, alman, tacik, ispan, fransız, çex, eston, slovak, litva, gürcü dillərində nəşr olunmuşdur. Hətta kumık ədəbiyyatında da İlyas Əfəndiyevin tərcümə edilmiş əsərləri özünə layiqli yer almışdır. Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra isə İlyas Əfəndiyev sözün əsl mənasında dünya masştabında, dünya çapında tanınan bir yazar, bir dramaturqdur. Odur ki, İlyas Əfəndiyevin əsərlərinin türkcə nəşri Azərbaycan milli mədəniyyəti üçün son dərəcə əhəmiyyətli bir hadisə kimi qiymətləndirilməlidir. Azərbaycan xalqının ədəbi- bədii irsi ilə türkiyəli oxucu arasında körpü yaratmaq baxımından da bu addım önəmli mahiyyət kəsb edir.‖ (Bax: Əlizadə M. Azərbaycan teatrında İlyas Əfəniyev amili. ―525-ci qəzet‖, 01.10. 2011.) İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının xaricdə öyrənilməsi və tədqiqini təsdiq edən bir faktı da nəzərə çatdırmaq istərdik. ―525-ci qəzet‖ 26.06. 2011-ci il tarixli sayında belə bir məlumat verir: ―Son illərdə klassik ədəbiyyatımız, folklorumuz xarici ölkələrin də ədəbiyyatşünaslarının tədqiqat obyektinə çevrilir. Bu baxımdan xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin əsərləri bir çox xarici dillərə tərcümə olunub, onun bədii yaradıcılığı haqqında elmi-nəzəri məqalələr, tədqiqat işləri yazılıb. Böyük ədibimizin yaradıcılığı Türkiyədə də geniş yayılıb. Son illərdə qardaş ölkənin oxucuları İlyas Əfəndiyevin türk dilində nəşr edilmiş ―Geriyə baxma, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 151 qoca‖, ―Üçatılan‖ kimi məşhur romanlarını, ―Seçilmiş pyeslər‖ini oxumaq imkanı əldə ediblər. Bu əsərlər türk ədəbiyyatşünaslarının da diqqətindən yayınmayıb. Bir sıra Türkiyə universitetlərində elmi tədqiqat işlərinin mövzusu İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ilə bağlıdır. Bu yaxınlarda Ankaradakı ―Fenomen‖ nəşriyyatı türk ədəbiyyatşünası, Atatürk Universitetinin dosenti Sedat Adıgözəlin ―İlyas Əfəndiyev. Həyatı, əsərləri, üslub özəllikləri, sosialist gerçəklik baxımından qəhrəmanları‖ adlı elmi monoqrafiyasını nəşr edib. İlyas Əfəndiyevin həyatı haqqında ətraflı məlumat verən müəllif, ədibin yaradıcılığından geniş bəhs edir, onun üslub xüsusiyyətlərinin, bədii-estetik rəngarəngliyinin müfəssəl elmi təhlilini aparır, yazıçını XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının aparıcı simalarından biri kimi qiymətləndirir.‖ Bu da maraqlıdır ki, Sedat Adıgözəl İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının mühüm bir məqamını xüsusi olaraq vurğulayıbdır: ―Əsərlərinin böyük əksəriyyəti sovet dönəminə təsadüf edən İlyas Əfəndiyev 1939-cu ildə çapdan çıxmış və oxucuların sevgisini qazanmış ―Kənddən məktublar‖ adlı ilk kitabından başlayaraq, ömrünün sonuna kimi yazdığı romanlarında, hekayələrində, pyeslərində sovet sosialist ideologiyasının əsiri olmamış, bu ideologiyanı tərənnüm etməmiş, insani hissləri, hər gün gördüyümüz adi adamların məhəbbətini, onların daxili aləmininin psixoloji təsvirini yüksək sənətkarlıqla qələmə almışdır. Heç zaman Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının üzvü olmamış İlyas Əfəndiyev əsərlərində də bədii-estetik prinsipləri əsas götürmüşdür. Onun parlaq istedadı sovet rəhbərlərinin vəsfinə yox, sənətə xidmət etmişdir.‖ (Bax: Yenə orada.) www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 152 Məriyəm Əlizadə adı çəkilən məqaləsində onu da qeyd edir ki, ―Məsələ budur ki, İlyas Əfəndiyevin yazdığı 20 pyesdən düz 19-u Azərbaycanın və eləcə də Türkiyənin müxtəlif teatrlarının səhnəsində uğurla oynanılmışdır. Azərbaycan Milli Dram Teatrının müasir tarixi isə birbaşa şəkildə onun adı ilə bağlıdır. İlyas Əfəndiyevin bu teatrların səhnəsində son 50 il ərzində tamaşaya hazırlanmış ―İşıqlı yollar‖ (1947), ―Bahar suları‖ (1948), ―Atayevlər ailəsi‖ (1954), ―Sən həmişə mənimləsən‖ (1964), ―Unuda bilmirəm‖ (1968), ―Məhv olmuş gündəliklər‖ (1969), ―Mahnı dağlarda qaldı‖ (1972), ―Qəribə oğlan‖ (1973), ―Xurşidbanu Natəvan‖ (1981), ―Büllur sarayda‖ (1983), ―Şeyx Məhəmməd Xiyabani‖ (1986), ―Bizim qəribə taleyimiz‖ (1988), ―Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı‖ (1989), ―Tənha iydə ağacı‖ (1991), ―Ağıllılar və dəlilər‖ (1992), ―Hökmdar və qızı‖ (1994) kimi pyesləri çağdaş teatr təfəkkürünün inkişafına güclü təsir göstərmişdir. Məhz lirik-psixoloji dram janrının nəzəri-estetik prinsipləri, bədii qayəsi, bu pyeslərin poetikası və arxitektonik quruluşu əsasında ədəbiyyatşünaslıq tərəfindən müəyyənləşdirilir.‖ (Bax: Yenə orada.) Hətta Məryəm Əlizadə İlyas Əfəndiyev yaradıcılığını tamamilə yeni yöndə, təzə tədqiqat prinsiplərinə uyğun şəkildə yenidən öyrənilməsi vacibliyini irəli sürərək, özü demiş, bir az obrazlı şəkildə olsa da yazır: ―Azərbaycan milli teatrını proses kimi götürdükdə, hətta onun təsisatlı (institusional) - (anlayış iqtisadi termindir və müəllifin anlayışı burada hansı mənada işlətdiyi məlum olmur – J.Q.) mərhələsini belə donmuş, statik hadisə kimi deyil, zaman içində bir hərəkət kimi təhlil etməyi tərcih edirəm. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 153 Bu mənada, Azərbaycan teatrında konkret zaman kəsiyində İlyas Əfəndiyev amilini və ya fenomenini məhz prosesimizin əbədi hərəkəti kontekstində araşdırmaq məqamı yetişibdir. Obrazlı desək, ―İlyas Əfəndiyev fenomeni‖ni açıqlamaq üçün Jül Vernin məşhur romanındakı Kapitan Nemonun sualtı qayığının devizini xatırlamaq yerinə düşər: ―Hərəkətli hərəkətlidə.‖ Yeni elmi düşüncənin əsaslarında duran Kvant fəlsəfəsi qeyri-səlis məntiqlə izah olunur, açılır və fövqəladə yeni, gözlənilməz qənaətlərə gəlməyə imkan verir. Çağdaş elmdə məhz bu yeni açılan perspektivlər məni İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığını ənənəvi ədəbiyyatşünaslıq və ənənəvi teatrşünaslıq mövqeyindən deyil, ―Zaman içində dalğa‖ fenomeni kimi araşdırmağa sövq etdi. Odur ki, bununla bağlı tezisləri bəyan edərək, mətləbə keçməzdən öncə bir şeyi tam əminliklə və tam məsuliyyətlə deyim: İlyas Əfəndiyevin şəxsiyyəti, ədəbi və dramaturji yaradıcılığı, əsərlərinin teatr təcəssümü və onlardan qaynaqlanan mətləblər İlyas Əfəndiyev dramaturgiyasına məhz yeni elmi konsepsiyaların araşdırma üsulları ilə yanaşmaq imkanını verir. ‖ (Bax: Əlizadə M. Sözlü adam.―525-ci qəzet‖, 03.06.2009, s.7.) Məsələn, elə buradaca teatrşünas-tənqidçi Məryəm xanım İlyas Əfəndiyev dramaturgiyasında ―z a m a n‖ konsepsiyasını belə izah edir: ―İnsan varolmasının dördüncü ölçüsü, boyutu olan Zaman özü-özlüyündə paradokslardan və fenomenlərdən ibarətdir. Zamanın bir neçə təzahür formaları var. Bunları düşündükcə, çox tez dəqiq elmi düşüncədən bədii- yaradıcı düşüncəyə keçməli olursan. Fiziki zaman, astronomik zaman, təqvimi zaman, psixoloji zaman, nisbi www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 154 (relyativ) zaman, fərdi zaman, mücərrəd zaman. Paradoks elə burdan başlayır ki, bütün bu sadalanan anlayışlar bir sözdə - hamının rahatca istifadə etdiyi Zaman, vaxt söz- anlayışında birləşir. İstənilən sənət fenomenini məhz və yalnız Zaman anlayışını paradoks kimi qəbul edəndə cüzi də olsa, anlamaq mümkün olur. ...Nəzərə alınsa ki, "paradoks" sözünün lüğəti mənası ilk baxışdan qəribə olan nə isə deməkdir, aydın olmalıdır ki, İ.Əfəndiyev irsinə bu rakursdan yanaşma da yalnız ilk baxışdan qəribə kimi dəyərləndirilə bilər. İ.Əfəndiyevin dramaturji əsərlərinin adlarına müraciət edib, onları təklif olunan rakursdan analiz etmək kifayətdir ki, irəlidə açılan yeni məzmunların məna tutumunu açıq görək. Misal: "Sən həmişə mənimləsən" və yaxud "Boy çiçəyi" (əbədi zaman), "Məhv olmuş gündəliklər" (yazıya həkk edilmiş günlər), "Unuda bilmirəm" (yaddaş zamanı), "Bizim qəribə taleyimiz" (mistik zaman), "Atayevlər ailəsində" (nəsillər-zaman), "Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı" (infernal (o tay) zaman), "Büllur sarayda" (dondurulmuş zaman) və s. ...İ.Əfəndiyevin ədəbi istedadının genetik kökləri milli ədəbiyyatın ən dərin qatlarından "şirələnərək" institusional mədəniyyətin faktı olan teatr sənətinin ədəbi əsasına, dramaturgiyaya hikmətli sözün enerjisini ötürməyə müvəffəq oldu. XX əsrin II yarısında yaşayan soydaşlarımız İ.Əfəndiyevin səhnədən söylədiyi monoloqları dinlədi, düşündü, əxz etdi. Bu monoloqların mənəvi əhatə dairəsində formalaşan dramaturgiyamızın yeni nəsli öz yaradıcılıqları ilə inkişaf prosesinin dialektikasını təsdiqləmiş oldu. Mədəniyyətimizin zaman www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 155 zəncirbəndinin qırılmazlığını məhz bu cür münasibət təmin edir.‖ (Bax: Yenə orada.) Ədibin ümumən yaradıcılığı bu dediklərimizi parlaq surətdə təsdiq etməkdədir. Bu baxımdan sözü gedən əsərlərinin bir cəhətinə diqqəti cəlb etməyi lazım bilirik. Onun hekayə, povest və romanlarının, dram əsərlərinin ―zaman zəncirbəndinin‖ qırılmaz bəndi olan müasirliyidir ki, bu müasirlik heyrətamizdir və gətirdiyimiz ədəbi- tənqidi faktlar da, bunu dönə-dönə qeyd etmişdir. Düzdür, bu əsərlərin yazıldığı illər arasındakı fərq xronoloji baxımdan о qədər də çox deyil. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, bu illər ərzində vətənimizdə köklü tarixi-ictimai hadisələr baş vermiş, Azərbaycanda müstəqil demokratik dövlət qurulmuş, ədəbi irsə münasibətdə yeni, obyektiv meyarlar bərqərar olmuşdur. İlyas Əfəndiyevin əsərləri azərbaycançılığın, ilk növbədə məhz ədəbi milli-mənəvi dəyərlər, yüksək bəşəri ideallar işığında təqdimindən və tərənnümündən ibarətdir. Və bu cəhət onun yaradıcılığının müasirlik meyarı, müasirlik kredosudur... Bu baxımdan, dəqiq müşahidədir: ―İlyas Əfəndiyev qədər teatr sənətinə məhəbbət yaradan ikinci bir dramaturq yoxdur. İlyas Əfəndiyev Şekspir, Şiller, Servantes kimi Azərbaycan xalqının ölməz dramaturqudur. Onun əsərləri, pyesləri hər zaman aktualdır. Yetər ki, o pyeslər olduğu kimi səhnəyə gəlsin. İlyas Əfəndiyevin ideyasına toxunmaq bəşəri ideyaların üstündən xətt çəkmək deməkdi.‖ (Bax: Vidadi Hüseynov. Bu günün İlyas Əfəndiyevi. ―525-ci qəzet‖, 03.10. 2012.) İlyas Əfəndiyevin qələmindən çıxmış əsərlərin unikallığı da elə burada üzə çxır ki, ədəbi tənqidimiz bu cəhəti həmişə yüksək dərəcədə qiymətləndirmişdir. |