Xirurgik kasalliklar

QALQONSIMON  BEZ  KASALLIKLARI 

 

Jahon  adabiyotida  qalqonsimon  bez  xaqida  qisqacha  ma’lumot  birlamchi 

Galen  tomonidan  berilgan  bo’lsa  ham,  uning  anatomik  tuzilishi  xaqida 

batafsilroq ma’lumotlarni Vezaliy (1543 y.) yozib qoldirgan. Bezning  qalqonga 

o’xshashligiga qarab, Wharton 1656 yili unga qalqonsimon bez deya nom berdi. 

Ichki  sekretsiya  bezlari  faoliyatida  uning  tutgan  o’rni  va  ahamiyati  xaqidagi 

taxminlar  King  ga  (1836  y.)  tegishli  bo’lib,    Baumann  (1896  y.)  bu  bezda  yod 

moddasining alohida yig’ilishini ko’rsatgan. 

Qalqonsimon  bezning  inson  organizmi  uchun  bo’lgan  biologik  ahamiyati, 

o’tgan  asrning  ikkinchi  yarmiga  kelgandan  keyingina  oydinlashdi.  Tireotoksik 

buqoq  jarrohligidagi  ilk  qadamlar,  qalqonsimon  bez  subtotal  subkapsulyar 

strumektomiyasini  amalga  oshirish  texnikasining  O.V.  Nikolaev  (1951) 

tomonidan batafsil ishlab chiqilishi, bu sohadagi katta yutuqlardan biri bo’ldi. 

 O’zbekistonning  endemik  buqoq  o’chog’i  ekanligi  o’tgan  asrlardan  beri 

ma’lum  edi,  lekin  yurtimizda  qalqonsimon  bez  kasalliklarini  o’rganish,  uni 

davolash  jarayoni,  profilaktikasi  va  xirurgiyasining  rivojlanishi  XX  asrning 

o’rtalaridan  boshlandi.  Uning  rivojiga  mamlakatimiz  tadqiqotchilaridan:  M.S. 

Astrov, S.A. Ma’sumov, R.Q. Islombekov, Yo.X. Turakulov va boshqalar katta 

hissa  qo’shdilar.  Jumladan,  S.A.  Ma’sumov  bir  qator  ilm  ahli  bilan  birgalikda, 

O’zbekistonda  buqoqning  endemik  o’choqlari  bo’yicha  qator  ekspeditsiyalar 

uyushtirib,  tadqiqot  ishlarini  olib  borgan,  hamda  buqoq  kasalligi  profilaktikasi 

va davosiga doir qator chora-tadbirlar ishlab chiqqan. Jumladan, O.V. Nikolaev 

taklif  etgan,  ko’pchilikka  ma’lum  bo’lgan  –  subtotal  strumektomiya  operatsiya 

usulini  takomillashtirgan.  “Buqoq  –  qalqonsimon  bezning  mazkur  geografik 

muhit uchun xos bo’lgan kattalashuvidir”, – degan ta’rif ham S.A. Ma’sumovga 

tegishlidir.  Mamlakatimizda  bugungi  kunda  15  dan  ziyod  endemik  o’choq 

bo’lib,  aholining  qariyb  10-20%  da  qalqonsimon  bezning  kattalashuvi 

kuzatiladi.  Bu  birinchi  galda,  atrof  muhit  va  suv  havzalaridagi  ichimlik  suv  va 

---

 

6 

ozuqa  moddalarda  yod  moddasining  tanqisligi  oqibatida  kelib  chiqishi  isbotlab 

berilgan.