Xirurgik kasalliklar

Davolash.  Vistseral  qon  aylanishining  surunkali  buzilishi  –  xirurgik 

muammodir.  Normal  qon  oqimini  faqat  operatsiya  yo’li  bilan  tiklash  mumkin. 

Surunkali 

abdominal 

ishemiyaning 

subkompensatsiyalangan 

va 

dekompensatsiyalangan  bosqichi  operatsiya  qilishga  ko’rsatma  hisoblanadi. 

Okklyuziya  jarayoni  (kompensatsiya  bosqichi)  asimptom  kechganda  vistseral 

qon oqimi quyidagi hollardagina korrektsiya qilinadi: 

-  qorin  aortasi  va  uning  boshqa  tarmoqlari  zararlanganligi  tufayli 

o’tkazilayotgan  operatsiya  gemodinamika  sharoitlarini  o’zgartirib,  buzilgan 

vistseral  qon  aylanishini  yanada  og’irlashtirishi  va  kompensatsiya  holatidagi 

izdan chiqqan vistseral qon oqimini battar buzishi mumkin; 

-  vistseral  tarmoqlar  qorin  aortasining  o’z  patologiyasi  tufayli 

bajarilayotgan operatsiya aralashuvi zonasida bo’lib qoladi. 

Birga  qo’shilib  kelgan  zararlanishlarning  turli  xil  variantlari  bo’lganda 

xirurgik  taktika  va  operatsion  aralashuv  to’g’risidagi  masalani  xal  qilishda 

umuman  patologiya  xarakteridan  kelib  chiqish  lozim.  Klinik  amaliyotda 

quyidagi  birga  keladigan  zararlanishlar  uchraydi:  bir  necha  vistseral  tarmoqlar 

varianti;  vistseral  va  buyrak  arteriyalari  varianti;  vistseral  tarmoqlar  va  qorin 

aortasi, vistseral va buyraklar va qorin aortasi tarmoqlari varianti. 

Qorin  stvoli  va  yuqori  ichak  tutqich  arteriyasi  zararlanganda  ikkala 

arteriyadagi  buzilgan  qon  aylanishini  bir  vaqtning  o’zida  korrektsiya  qilishga 

xarakat  qilish  zarur.  Proksimal  vistseral  tarmoqlar  va  buyrak  arteriyalarining 

qo’shilib  kelgan  zararlanishlarida  abdominal  qon  oqimini  korrektsiya  qilish 

kerak. Vistseral tarmoqlar va qorin aortasining qo’shilib kelgan zararlanishlarida 

ham  qon  oqimini  bir  vaqtning  o’zida  korrektsiyalashga  xarakat  qilish  kerak. 

Pastki  ichak  tutqich  arteriyasining  revaskulyarizatsiyasi  to’g’risidagi  masala 

muxim, terminal aorta rekonstruktsiyasida va yonbosh-son shuntlashda ishemik 

buzilishlar  yo’g’on  ichakning  chap  yarmida  paydo  bo’ladi.  Bu  o’rinda  protez 

---

 

176 

bilan aortaning proksimal anastomozi darajasi ahamiyatga ega. Uni pastki ichak 

tutqich  arteriyasi  chiqadigan  joydan  yuqorida  qo’yilganda  ichak  ishemiyasi 

rivojlanishi  uchun  sharoitlar  vujudga  keladi,  chunki  asosiy  qon  oqimi  shunt 

bo’ylab  yo’naladi,  pastki  ichak  tutqich  arteriyasidan  qon  oqimi  esa 

reduktsiyalanadi.  Shuning  uchun  aorta-son  shuntlashda  proksimal  anastomoz 

pastki  ichak  tutqich  arteriyasi  satxiga  qo’yiladi.  Qorin  aortasi  vistseral 

tarmoqlaridagi  qon  oqimini  korrektsiya  qilishda  operatsiya  qorin  aortasiga  va 

uning  tarmoqlariga  yaxshi  yo’l  ochibgina  qolmay,  balki  xirurgning  ilgari 

mo’ljallab  qo’ygan  operatsiya  rejasiga  o’zgartirish  kiritishga  imkon  berishi 

kerak. 

IX 

qovurg’alararo 

orqali 

o’tiladigan 

chap 

tomonlama 

torakofrenolyumbotomik yo’l afzal deb hisoblanadi. 

Xirurgik  korrektsiya  usulini  tanlash  okklyuziyalovchi  jarayon  tabiatiga  va 

xarakteriga  bog’liq.  Qorin  stvoli  ekstravazal  kompressiyasida  adekvat  qon 

oqimini  tiklash  ko’p  hollarda  arteriyani  bosib  turadigan  omillardan  ozod 

qilishning o’zi kifoya qiladi. 

Operatsiyalarning rekonstruktiv usullari: 

- transaortal va transarterial trombendarterektomiya; 

- arteriyalarni rezektsiya qilish va protezlash; 

- replantatsiya operatsiyasi; 

- arteriyalararo shuntlash operatsiyalari. 

Arteriya  proksimal  segmentida  etarlicha  diametrdagi  chegaralangan 

zararlanish 

bo’lishi 

trombendarterektomiyaga 

ko’rsatma 

hisoblanadi. 

Endarterektomiyani  transarterial  va  transaortal  usullar  bilan  amalga  oshirish 

mumkin.  Transarterial  endarterektomiyaning  moxiyati  zararlangan  arteriya 

segmenti  ustidan  o’tkazilgan  arteriotomik  kesma  orqali  o’zgargan  intima  va 

pilakchalarni  olib  tashlashdan  iborat.  Arteriyani  rezektsiya  qilish  va  protezlash 

qorin aortasi vistseral tarmoqlarini rekonstruktsiya qilishning asosiy usullaridan 

biri  sanaladi.  Arteriyada  hosil  bo’lgan  nuqson  o’rnini  to’ldirish  uchun  diametri 

8-10  mm  bo’lgan  lavsan-ftorlon  to’qima  protezlaridan  va  autoven-plastikadan 

foydalaniladi.  Vistseral  tarmoqdarni  protezlashga  ko’rsatma  bo’lib,  zararlanish 

---

 

177 

etiologiyasidan  qatiy    nazar  zararlanishning  prolongatsiyali  formalari 

hisoblanadi.  Replantatsiya  operatsiyasining  moxiyati  zararlangan  segmentni 

rezektsiya  qilish  va  uni  aortaning  o’zgarmagan  qismiga  qayta  tikishdan  iborat. 

Replantatsiya  to’g’risidagi  masalani  asosiy  stvoli  etarlicha  uzun  bo’lgan  ichak 

tutqich arteriyalari zararlangan takdirdagina o’rtaga qo’yish mumkin. 

Shuntlash  operatsiyalari.  Bu  operatsiyalarning  moxiyati  zararlangan 

segmentni chetlab o’tib qon oqimini tiklashdan iborat. Operatsiyalarning turli xil 

metodikalari ishlab chiqilgan, ularni shartli ravishda 2 guruhga bo’lish mumkin: 

aorta-arterial  shuntlash  va  arteriyalararo  anastomoz  operatsiyalari.  Shuntlashda 

qon  oqimi  zararlangan  arteriya  bilan  qon  oqimi  manbai  o’rtasiga  qo’shimcha 

kiritma  (allo-  yoki  automaterialdan)  qo’yish  yo’li  bilan  tiklanadi.  Qon  shu 

kiritma bo’ylab okklyuziyalangan magistral xavzasiga yo’naladi. 

Shartli  rekonstruktiv  (dekompressiyalaydigan)  operatsiyalar.  Qorin  stvoli 

ekstravazal  kompressiyasida  bajariladi  va  uni  bosib  turgan  omillardan  ozod 

qilishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. 

Dekompressiyalaydigan  operatsiyalarga:  diafragmaning  o’rta  fibroz 

boylamini  qirqish,  diafragma  medial  oyoqchasini  qirqish  –  krurotomiya, 

gangliyalarni olib tashlash va quyosh chigali nerv tolalarini qirqish, arteriyalarni 

o’rab turgan fibroz to’qimalardan ozod qilish – arterioliz kiradi. 

Shunday  qilib,  vistseral  qon  aylanishi  buzilishini  xirurgik  yo’l  bilangina 

korrektsiya qilishga erishish mumkin. 

Asoratlari. Operatsiya bajarish jarayonida va operatsiyadan keyingi davrda 

yuz berishi mumkin bo’lgan asoratlar bu xavfli sharoitlarni profilaktika qilishni, 

bular paydo bo’lganda esa bartaraf etish choralarini ko’rishni talab etadi. Yurak-

tomirlar,  nafas  va  o’tkir  buyrak  etishmovchiligi,  ichak  infarkti  va  peritonit 

aksariyat  o’lim  bilan  yakunlanadi.  Rekonstruktiv  segment  trombozlari,  qon 

oqishlar, operatsion jaroxat yiringlashi, qorin bo’shlig’i organlari eventratsiyasi 

xirurgik  davolashning  etarlicha  og’ir  oqibatlari  hisoblanadi  va  organni,  ba’zan 

esa  bemor  xayotini  ham  qutqarib  qolish  maqsadida  shoshilinch  tadbirlar 

ko’rishni talab etadi. 

---

 

178