Xirurgik kasalliklar
Yüklə 10,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ME’DA VA O’N IKKI BARMOQLI ICHAK KASALLIKLARI Anatomik-fiziologik ma’lumotlar
|
To’g’rilanmaydigan
churra simptomatikasi. To’g’rilanadigan churranikidan odatda yaqqolroq ifodalangan. Dispeptik buzilishlar, qabziyatlar ko’p uchrab turadi. To’g’rilanmaydigan churra ko’pincha ichakning mexanik tutilib qolishi (bitib ketish, buralish, striktura), churra pardalarining yallig’lanishi va qisilishi bilan asoratlanadi.
318
ME’DA VA O’N IKKI BARMOQLI ICHAK KASALLIKLARI Anatomik-fiziologik ma’lumotlar Me’da chap qovurg’alar ostida va qorinning chap yarmida joylashgan, uning chiqish qismigina o’rta chiziqdan o’ngga o’tadi. Me’da to’lganda uning katta egriligi kindik sohasida proektsiyalanadi. Me’dada kardial bo’lim, tubi, tanasi, antral bo’lim, pilorik kanal farq qilinadi. Pilorik qisqich me’da bilan o’n ikki barmoqli ichak o’rtasidagi chegara hisoblanadi. O’n ikki barmoqli ichak me’da osti bezi boshchasini taqa ko’rinishida bo’lib, Treytts boylami oldida duodenoeyunal bukilma hosil qiladi. O’n ikki barmoqli ichakda 4 qism qayd qilinadi: yuqori gorizontal, pastga tushadigan (unga umumiy o’t yo’li va me’da osti bezi yo’li quyiladi), pastki gorizontal va yuqoriga ko’tariladigan qism. Me’da tanasi bilan antral bo’lim o’rtasida burchak kemtigiga muvofiq keladigan oraliq egat chegara bo’lib hisoblanadi. Me’dani shu tarzda bo’lish me’daning gistologik tuzilishiga va fiziologik xususiyatlariga muvofiq, keladi. Me’da qon bilan qorin aortasi tarmoqlaridan ta’minlanadi. Tomirlarning a’zolar ichidagi katta aloqalari, ularning anastomozlari qon ta’minotining ko’pligini keltirib chiqaradi. Bu hol eroziyalardan va yaralardan qon oqqanda qon ketishini to’xtatishni qiyinlashtiradi. Me’da venalari arteriyalarga mos keladi va qopqa vena tarmog’i hisoblanadi. Me’da kardial bo’limining shilliq, pardasi ostidagi qavatda venoz chigallar portal sistemani yuqori kovak vena sistemasi bilan tutashtiradi, bu portal gipertenziyada venalarning varikoz kengayishini diagnostika qilishda va davolashda g’oyat muhim. Me’dadan limfa oqib ketadigan yo’llar me’dada onkologik jarayon sababli o’tkaziladigan radikal operatsiyalarda muhim ahamiyatga ega. Asosan tomirlar yo’li bo’ylab joylashadigan asosiy limfatik sohalar soni 3 ta: 1) chap me’da 319
arteriyasi sohasi; 2) taloq arteriyasi bo’ylab o’tgan limfatik tomirlar; 3) jigar arteriyasi bo’ylab joylashgan limfatik tugunlar. Bu uchala asosiy arteriyalar tarmoqlari bo’ylab joylashgan tugunlar birinchi tartibdagi limfatik tugunlar, bu arteriyalarning o’z tutami bo’ylab joylashgani – ikkinchi tartibdagi tugunlar, qorin arteriyasi (truncus coeliacus) bo’ylab joylashgani esa uchinchi tartibdagi limfatik tugunlar deb ataladi. Me’dani intramural nerv chigallari, adashgan nervlar va quyosh chigalidan simpatik nervlar innervatsiya qiladi. Me’da funktsiyasini idora qilishda oldingi yoki orqa, ba’zan esa ham oldingi, ham orqadagi qo’shimcha tutamlar ko’rinishidagi adashgan nervlar, o’ng tutamdan chiqadigan va qizilo’ngachning orqa chap yuzasi bo’ylab me’da tubiga Gis burchagi sohasida boradigan Grassi qo’shimcha tarmog’i muhim ahamiyatga ega. Bu qo’shimcha tarmoqlar vagotomiyadan keyin yara kasalligining qaytalanishida muhim rol o’ynaydi. Adashgan nerv tutamlari sekretor faoliyatini boshqaradigan Latarje oldingi va orqa tarmog’i bilan tugallanadi, uning oxirgi 2-4 tarmoqlari esa motor funktsiyasini boshqaradi. Oldingi va opqa Latarje tarmoqlari orasida antral bo’lim sohasida ham, tanasi va hatto kardiya sohasida ham kollaterallar bo’ladi. Me’da sekretsiyasi butun hazm qilish davri mobaynida o’zaro ta’sir qiladigan neyrogumoral mexanizm bilan amalga oshiriladi. Adashgan nervlar I faza deb ataladigan neyrogen fazani ta’minlab beradi, u o’rta hisobda taxminan yarim soat davom qiladi va sekretsiyaning go’yo ish solish mexanizmi hisoblanadi. Ayni vaqtda adashgan nervlar ovqatning me’dadan o’n ikki barmoqli ichak motorikasini va evakuatsiyasini ta’minlab beradi. Oxirgi ma’lumotlarga ko’ra ovqat eyilgandan keyin me’dani bo’shashishi noadrenergik tormozlanish nerv tolalari tomonidan amalga oshiriladi. Me’da sekretsiyasining (II faza) gumoral rag’batlantirishni 1905 yil Edkins kashf etgan va 1964 yilda Gregori va Trasi sof holda ajratib olgan gastrin vositasida amalga oshiriladi. Gastrin me’daning antral bo’limi shilliq pardasida joylashgan hujayralar (ularning 90%gacha), o’n ikki barmoqli va och 320
ichaklarning proksimal qismlarida, hatto me’da osti bezidagi hujayralar tomonidan sintez qilinadi. Fiziologik sharoitlarda C-hujayralar oqsili ovqat, peptonlar, aminokislotalar, adashgan nerv kabilar bilan rag’batlantiriladi va endi uning o’zi ichki omil ishlanishi, xlorid kislota, pepsin, me’da osti bezi fermentlari sekretsiyasini rag’batlantiradi, me’da va och ichak peristaltikasini kuchaytiradi. Ichak fazasi (III faza) mexanizmi unchalik ravshan emas: ayrim mualliflar ingichka ichakning yuqori bo’limlarida me’da sekretsiyasini rag’batlantiradigan enterogastron hosil bo’ladi deb hisoblasalar, boshqalari ingichka ichakda oqsil parchalanishida gistamin hosil bo’ladi deb hisoblaydilar. Ma’lumki, ingichka ichak sekretsiyani faqat qo’zg’atish ta’siriga emas, balki tormozlash ta’siriga ham ega. Biroq, bu vagus innervatsiyasi saqlanib qolgan taqdirdagina shunday bo’ladi. Me’dada 3 ta sekretor bezsimon sohalar farqlanadi: 1.
2.
Fundal bezlar, hujayralarning 4 turidan tashkil topgan: bosh hujayralar pepsinogen ajratadi, parietal (yoki qoplama) hujayralar xlorid kislota va Kastl ichki omilini ajratadi; qo’shimcha hujayralar bufer xossalarga ega shilliq ishlab chiqaradi; differentsiatsiyalanmagan hujayralar – ulardan qolgan hujayralar rivojlanadi. 3.
eriydigan shilliq, va gastrin gormoni ajratadi. Me’daning tsilindrsimon epiteliy bilan qoplangan butun shilliq pardasi shilliq pardani o’z-o’zini hazm qilishdan himoya qiladigan va uni parda ko’rinishida bekitib turadigan asosiy vosita hisoblangan shilliq ajratadi. O’n ikki barmoqli ichak shilliq pardasida endokrin hujayralar joylashadi: gastrin ishlab chiqaradigan C-hujayralar, S-hujayralar – sekretin, J-hujayralar – pankreozimin ishlab chiqaradi. Bir sutka ichida me’dada 1 l gacha me’da shirasi hosil bo’ladi. Ovqatda xlorid kislota, pepsinogendan hosil bo’ladigan pepsin tomonidan xlorid kislota
321
ta’siri ostida ishlov beriladi. Ovqatning o’n ikki barmoqli ichakka portsiya- portsiya bo’lib tushishini pilorus va me’daning antral bo’limi funktsiyasi ta’minlab turadi.
Yüklə 10,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|