XVIII asr oxirida Juma masjid qayta qurildi va uning yonida baland minora ham qad ko’tardi.
1840—1842- yillarda ikki qavatli Qutlug’ Murod Inoq madrasasiga qaratib tim va toqilar qurildi.
Muhammad Rahimxon, Olloqulixon va Muhammad Aminxon hukmronliklari davrida lchan qal’ada keng ko’lamli yaratuvchilik ishlari amalga oshirildi. Muhtasham saroy, madrasa, maqbaralar barpo etildi.
Ko’hna arkdagi saroy qurilishi tugallandi.
Yangi va katta Toshhovli saroyi qurildi.
Polvon darvozaga yaqin qo’rg’on devorining bir qismi buzilib, o’rniga Olloqulixon karvonsaroyi, madrasasi va timi qurildi.
Shuningdek, ajoyib me'morchilik namunasi Pahlavon Mahmud maqbarasi bunyod etildi.
Bundan tashqari, Arab Muhammadxon va Musa To’ra madrasalari ham shu davrda qad ko’tardi.
Muhammad Aminxon esa Ichan qal'aning g’arbiy qismidagi Ko’hna ark yoniga Katta minor nomi bilan mashhur bo’lgan minorani qurdirdi.
www.arxiv.uz
DISHAN — TASHQI QAL'A
Xiva shahrining rabod qismi hisoblanadi.
1842-yildaXiva xoni Olloqulixon Xiva shahrini tashqi dushmanlar hujumidan saqlash maqsadida shaharni uzunligi 6250 metr, balandligi 7—8 metr, devorining qalinligi esa 5—6 metr bo’lgan devorbilan o’ratgan.
Ichan qal’ada 4 darvoza bo’lsa,
Dishan qal'a 10 darvozali bo’lgan.
Dishan qal'aning ko’chalari Ichan qal’aning ko’chalari davomi tarzida qurilgan.
Shaharning tim va savdo rastalari Dishan qal'ada joylashtirilgan.
www.arxiv.uz
HUNARMANDCHILIK
Me'morchilikning yuksalishi kulolchilikda ham o’z ifodasini topdi.
Kulollar faqat alohida-alohida buyumlar tayyorlabgina qolmasdan, bir necha yuzlab lagan, tovoq va kosalardan iborat butun bir to’y marosimini o’tkazishga yetadigan to’y majmualarini ham tayyorlaganlar.
XIX asrning 30—40- yillariga oid manbalarda Xivada zargarlik hunari mahorati yetakchi hunarlar qatorida tilga olib o’tilgan. Xivaning bosh taqinchog’i — jig’a o’rta Osiyoning boshqa mintaqalariga ham keng tarqalgan. Isirg’alar feruza va marjonlar, bilaguzuklar esa toshlar bilan bezatilgan. Bilaguzuklar har birining og’irligi 300 grammgacha bo’lgan.
Xiva shahrida hunarmandchilikning yog’och o’ymakorligi, badiiy to’qimachilik, gilamchilik, kashtachilik, naqqoshlik kabi o’nlab turlari ham mavjud bo’lgan.
XIX asrda Xiva yog’och o’ymakorligi maktabi xonlikda oldingi o’rinda turadi. U o’z badiiy yuksakligi bilan ajralib turardi. Bu o’rinda Olloqulixon saroyidagi Toshhovli ayvon ustunlari majmuyi o’zining ko’rkamligi bilan ajralib turadi.
XIX asr o’rtalarida o’ymakori eshik va ustunlar ustasi Polvon Abdusattor o’g’lining nomi ayniqsa shuhrat qozondi.
Xiva shahri ayni paytda XX asr boshlarigacha xonlikda yagona shoyi to’qish markazi bo’lib qoldi. Hozirgi davrda ham gilam ustida ishlayotgan rassomlar XIX asrning birinchi yarmida yuksak darajada bo’lgan Xorazm amaliy bezagi va san'ati an'analariga tayanadilar.
XIX asrda Xivada matoga gul bosish san'ati o’zining kulrang uyg’unligi va mayda gullari bilan o’rta Osiyoning boshqa gul bosish markazlaridan farq qilib turadi.
www.arxiv.uz
Ichan qal'a ansambli me'moriy yodgorlik sifatida davlat muhofazasiga olingan muzeyga aylantirilgan.
• 1990- yilda esa Ichan qal'a Butunjahon yodgorliklari ro’yxatiga kiritilgan.
1997- yilda Xiva shahrining 2500 yilligi munosabati bilan katta ta'mirlash ishlari olib borildi.
www.arxiv.uz
XIVA XONLIGIDAGI MAHALLIY TARIXCHILAR
XVII asr- Hasanbek Rumlu-”Eng go’zal tarix”
Abulg’oziy Bahodirxonning (1603— 1664) ,,Shajarayi turk" asari
Munisning ,,Firdavsul iqbol“asari Xorazmning 1812-yilgcha
bo’lgan tarixini yoritib bergan
Ogahiy - ,,Shohidi iqbol“asari, o’zida 1872- yilgacha Xorazm
