To`g`ridan-to`g`ri yoki bevosita munosabatlar. Bunga parazitlik, simbiotik, fiziologik, bioximiyaviy, mexanik, epifitlik munosabatlar misol bo`la oladi
O’zbekiston Respublikasining alohida muhofaza qilinadigan hududl-www.hozir.org
1. To`g`ridan-to`g`ri yoki bevosita munosabatlar. Bunga parazitlik, simbiotik, fiziologik, bioximiyaviy, mexanik, epifitlik munosabatlar misol bo`la oladi.
1. To`g`ridan-to`g`ri yoki bevosita munosabatlar. Bunga parazitlik, simbiotik, fiziologik, bioximiyaviy, mexanik, epifitlik munosabatlar misol bo`la oladi.
a) Parazit organizmlar, parazitik munosabatlar to`g`risida botanika fanidan yetarli ma`lumotga egamiz. Buni tekinxo`rlik deb ham ataladi. Parazit tur ikkinchi tur o`simlikka zararli ta`sir ko`rsatadi. Ularga zarpechak (Cuscuta approximata Robingi), shumg`iya (Orobanche algyperaea), devpechak (Cuscuta lehmanniana Bdl.) kabi turlar misol bo`la oladi. Shu bilan birga, chala parazit turlar ham mavjud bo`lib, deyarli barcha yashil o`simliklardan to`liq bo`lmasdan, ikkilamchi oziq manbai sifatida flydalanadi. Tuban o`simliklardan bo`lgan zamburug`lar yuqori o`simliklarda chala parazitlik qilib hayot kechiradi. So`nggi ma`lumotlarga ko`ra, yer yuzida 1964 parazit tur borligi aniqlangan. Ular 8 oila, 83 turkumga oid.
b) O`simliklar olamida o`zaro birikib yashovchi turlar ham borki, bular bir-biriga zarar yetkazmasdan, o`zaro hamkorlikda yashaydi. Bunday organizmlarni simbioz organizmlar deyiladi. Misol uchun zamburug`lar suv o`tlari va lishaynik bilan, tuganak bakteriyalar dukkakli o`simliklardan mon (Phaseolus aureus Roxb), no`xat (Cicer orientum yoki Pisum sativum L.), beda (Medicago sativa L.) kabi turlarning ildizida yashaydi.
Bundan tashqari, o`simliklar olamida simbioz holda yashab turgan turlarning bittasi bu turdan foydalansa, aksincha, ikkinchi tur ham zarar ko`rmay yashaydi. Bunday hodisani kommensalizm deyiladi. Bunday hodisa daraxt po`stloqlarida yashovchi zamburug`lar, barglarida yopishib o`suvchi suv o`tlarida, epifit holda yashovchi turlarda yaqqol namoyon bo`ladi.
Bundan tashqari, o`simliklar olamida simbioz holda yashab turgan turlarning bittasi bu turdan foydalansa, aksincha, ikkinchi tur ham zarar ko`rmay yashaydi. Bunday hodisani kommensalizm deyiladi. Bunday hodisa daraxt po`stloqlarida yashovchi zamburug`lar, barglarida yopishib o`suvchi suv o`tlarida, epifit holda yashovchi turlarda yaqqol namoyon bo`ladi.
s) Fiziologik munosabatlar. Fiziologik munosabatlar jamoada yashovchi bir necha tur va bur turga mansub individlar ichida ro`y beradi. Jamoadagi bir turga mansub individlarning ildiz sistemasida va yer ustki organlarida ham turli xil fiziologik jarayonlar amalga oshadi. Sodir bo`layotgan fiziologik jarayonlarga o`simliklar qoplami tarqalgan yerning tuprog`i, iqlimi, relef kabi turli xil ekologik omillar ham, o`simliklarning hayotiy shakllari, pog`onaliligi ham muhim rol o`ynaydi.
d) Bioximiyaviy munosabatlar. Bioximiyaviy munosabatlar jamoada o`sadigan har bir turda ro`y berib, o`simlikning har xil organida oziqlanish miqdori va turiga, quyosh energiyasiga, yorug`likning tushish darajasiga qarab har xil namoyon bo`ladi. Jamoadagi yuksak o`simliklar o`rtasida bo`ladigan bioximiyaviy jarayon allelopatiya deb ataladi. Allelopatiya fitotsenozda birga yashovchi o`simliklarning har bir turi o`zidan har xil hid ajratib chiqarishi bilan birga taxsir etishidir. Masalan, olma mevasi o`zidan chiqargan hid. Buni o`z vaqtida Teofrast ham ta`kidlagan. Bunday hodisa turli jamoalarda turlicha sodir bo`ladi.
