Xonalarilting

Mai“i eіsamgaf›ma’sh shirkat xujaligi a’zolariga umumiy ulushli mulk asosida, dfilіshmas fsajgauja esa — umumiy birgalikdagi mulk asosida karashli buladi.
Pay jamgarmasi shirkat xujaligi a’zolari urtasida mulkiy paylarga taksimlanishi lozim.
Mulkiy pay shirkat xujaligini xap bir a’zosining shirkat pay jamgarmasi kiymatidagi ulushini belgilaydi va shirkat a’zo- siga shirkatning yakuniy daromadidan (foydasidan) dividendlar tarikasida tegishli ulushni olish xukukini beradi.
Mulkiy pay mikdorini aniklash, paylar buyicha dividendlar lash tartibi, shartlari konun xujjatlari bilan belgilanadi. Shirkat xujaligining xap bir a’zosi mulkiy payning anik miklori, shirkatning a’zosiga mol-mulkni muayyan ulushiga xamda xujalik oladigan umumiy daromad(foyda)ning tegishli kismiga bulgan uning xukukini mustaxkamlab kuyuvchi, nomi yozilgan gu- voxnoma berilgan xolda, shirkatning yukori boshkaruv organi
karori bilan belgilanadi.
Shirkat xujaligi daromadi (foydasi)ning paylar buyicha di- videndlar lash uchun muljallangan kismi, yil yakunlariga kura taksimlanadi va mulkiy payning mikdoriga mutanosib ravishda zЈlanadi.
Shirkat xujaligi uz faoliyati yunalishlarini, ishlab chikarishning tarkibi va xajmlarini mustakil ravgіshda belgi- laydi.
Shirkat xujaligi uzi yetishtirayotgan maxsulot sifatiga te- gishli amaldagi normativlar va standartlarga, ekologiya, sanita- riyaga oid konun xujjatlarida belgilangan boshka talablarga rioya etishi shart.
Davlat va boshka muassasalar xamda tashkilotlarning, shuning— dek ularni mansabdor shaxslarining shirkat xujalik faoliyatiga aralashuviga yul kuyilmaydi, konun xujjatlarida nazarda tutil- gan xollar bundan mustasno.
Oila pudrati shirkat xujaligida ichki xujalik ishlab chikarish faoliyatini tashkil etishning ustun shaklidir.
Oila pudrati shartnomasi xap yili shirkat xujaligi boshkaruvi orkali mazkur shirkat va oila boshligi (jamoaning va- kolati berilgan vakili) urtasida tuziladi.
Oila pudrati shartnomasi buyicha onla a’zolari pudratchi si- fatida muayyan kishlok xujaligi maxsulotini yetishtirish va uii buyurtmachiga — shirkat xujaligiga kelishilgan muddatlarda topshi- rish majburiyatini oladi. Buyurtmachi esa mazkur maxsulotni kafiul kilish va uning uchun xak tulash majburiyatini oladi.
Oila pudrati shartnomasida kuyidagilar nazarda tutiladi:

• 
  ep uchastkasining ulchami, joylashgan manzili va xolati;
  
• 
  ep uchastkasidan foydalanish shartlari, taraflarning alma— shib ekish sxemasiga muvofik kishlok xujalik ekinlari xosildorligini va ep sifatini oshirish, tuprok unumdorligini saklash va oshirish buyicha majburiyatlari;
  
• 
  yetishtiriladigan kishlok xujaligi maxsulotining mikdori va turlari, uning sifati;
  
• 
  yetishtiriladigan kishlok xujaligi maxsulotining baxosi, unga xak lash va uii realizaiiya kilish shartlari;
  
• 
  pudratchini sugorish uchun suv va moddiy-texnika resurslari bilan ta’minlash;
  
• 
  taraflarning shartnoma majburiyatlarini bajarmaganlik uchun javobgarligi va ularning xoxishiga kura boshka shartlar.
  

Shirkat xujaligi ustavida belgilangan vazifalarni bajarіtsh uchun shirkat a’zosi bulmagan shaxslarni mexnat shartnomasi buyicha ishga jalb etish mumkin.
Shirkat xujaligi a’zolariga mulkiy paylar buyicha tulangan dividendlar mexnat xaki tarkibiga kiritilmaydi.
Shirkat xujaligi yetishtirilayotgan maxsulotni realizatsiya kilish uchun, shu jumladan davlat xaridlari tartibida sotish uchun yuridik va jismoniy shaxslar bilan ixtiyoriylik asosida xujalik shartnomalari tuzish xukuk.iga ega.
Shirkat xujaligi konun xujjatlariga muvofik soliklar, yigimlar va byudjetga boshka tulovlarni laydi.
Shirkat xujaligi uziga zarur bulgan mol-mulk va ishlab chikarish vositalarini firmalardan, yarmarkalardan, bozorlardan yuridik va jismoniy shaxslardan, axolidan sotib Olishga xakli.
Shirkat xun‹aligini kayta tashkil etish konun xujjatlarida va shirkat ustavida belgilangan tartibda: kushib yuborish, birlashti- rish, bulish, ajratish va kayta tuzish shaklida amalga oshiriladi. Shirkat xujaligi, umumiy majlis karoriga binoan konun xuyaokatlarida nazarda tutilgan xollarda, sudning xal kiluvchi karoriga binoan tugatiladi.
Shirkat xun‹aligini tugatish konun xujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Shirkat xun‹aligini kreditorlar da’volarini kanoatlantiril- ganidan keyin kolgan mol-mulkiNINg kiymati uning a’zolari urtasida taksimlanadi.

3. Fermer x jalnklarnnnng tashkiL$іY-IKtіtsodiy asoslari

Kishlok xujaligida fermer xujaliklarini shakllantirmas— dan turib bozor iktisodiyotiga utib b lmaydi. Shuning uchun xam Yzbekistonda fermerchilik xarakati keng kuloch yozib ketdi. Fer- merchilik xarakatining arxitektori bulmish Prezidentimiz I.Karimovning ta’biri bilan aytganda — fermerlar «k.ishlokdagi iktisodiy isloxotlarning birinchi kaldirgochlaridir» lar.
Bozor iktisodiyotiga utish davrida kishlok xujaligini chukur iktisodiy islox kilish, uzining xakikiy mazmun-ma’nosiga, fer- mer xun‹aliklarini tashkil etish bilan erisha boshladi. Chunki fermer xujaliklarida yangicha mulk shakli uz egasini topib, mexnat bilan birlashib, uning pirovard maksadi kishlokda mulkdorga xizmat kilishdir. Fermer xujaliklarida moddiy javobgarlik va iktisodiy manfaatdorlik uzining amaliy natijasini bera boshladi, mexnat unumdorligi keskin kutarilib, ishlab chikarishning iktisodiy samaradorligi ortdi.
Fermer xujaliklarini tashkil etish va rivojlantirish masalasiga mustakillikning dastlabki yillaridayok katta e’tibor berildi. Fermer xujaliklarining tashkiliy—xukukiy asoslari asosan Uzbekiston Respublnkasi Prezidenti l4.Karimovning 1991 yil 29 noyabrdagi «Respublika dexkon (fermer) xujaliklarini yanada rivojlantirish va mustaxkamlash xamda davlat yuli bilan ishbilarmonlik faoliyatini kullab-k.uvvatlash tugrisida»gi farmoni, Єzbekiston Respublikasining «Dexkon (fermer) xujaliklari grisida»gi va 1995 yil 30 aprelda kabul kilingan
«Fermer xujaligi tugrisida»gi konunlari bilan mustaxkamlanib
borildi. Kabul kilingan meyoriy xujjatlar mamlakatimizda fermerchilik xarakatinp rivojlantirishda uzining i›kobiy natijalarini berdi. Fermerchilik xarakatining fioshlangich birinchi davrida, ya’ni 199 1- 1997 yillarda respublika buyicha
fermer xujaliklari sonp 7,9 mingtadan (1991 yil) 21,4 mingtaga (1997 yil) yetgan yoki 2,7 m:іrtaga oshgan.
Fermer xujaliklarini rivojlantirishning ikkinchi — mustaxkamlanish davrida, ya’ni 1998-2003 yillarda ularning soni 23,0 mingtadan 87,5 mingz aga yetdi. Ularga biriktirilgan ep maydo- nining salmogi 8,9 foiz,zan (1998 yil) 36,9 foizgacha (2003 yil) kupaydi. Kishlok xujaligida band bulgan mexnatkashlarning 1998 yilda 5 foizi fermerchilik bilan shugullangan bulgan bulsa, 2003 yilda bu kursatkich 19 fogіzni tashkil kildi.
Oyermerchilik xarakatining uchinchi — barkaror mustak.il rivojlanish davri 2004 yildan boshlandi. Fermerchilik xarakatini istikbolda yanada rivojlantirish uchun, uning uziga xoc xususiyatlarini xisobga olgan xolda respublika Prezidenti I.Karimovning 2003 yil 27 oktabrda kabul kilingan «2004-2006 yillarda fermer xujaliklarini rivojlantirish konsepiiyasi tugrisida»gi farmoni aypi muddao bulib, fermer xu›kaliklarini ustuvor rivojlantirishga acoc yaratildi. Fermer xujaliklarida ishlab chikarish kuchlari va ishlab chikarish munosabatlarini bozor tamoyillari asosida rgіvojlantirish maksadida 2004 yil 26 avgustda yangi taxrirdagi «Fermer xujaligi tugrisida»gi konuni tasdiklandi.
2004 yilning 1 noyabr xolatiga Yzbekistonda 104,1 mingta fermer xujaliklari mavjuD bulib, ular yangi taxrirdagi konun asosida uz faoliyatlarini boshlab yubordilar.
Fermer xujaliklarllni tashkil etish va rivojlantirish, avvalo, ishlab chikarish munosabatlarini takomillashtirishni, boshkarishning ma’muriy usullaridan iktisodiy usullarga utishni takozo etadi.