Xotira kognitiv psixologiyasi

Axborotni qayta ishlash darajalari nazariyalari.
Axborotni qayta ishlash darajalari nazariyasi strukturaviy nazariyalarga muqobil sifatida Kreyk va Lokhart tomonidan taklif qilingan. Mualliflar alohida bloklar yoki tizimlar haqida emas, balki axborotni qayta ishlash darajalari haqida gapirishni qonuniy deb hisoblaydilar; o'z qonunlariga ega bo'lgan alohida tuzilmalar shaklida CP va DP yo'q, xotira yagona naqshga bo'ysunadi. Kirish stimullari, bu nazariyaga ko'ra, qo'zg'atuvchining tabiati va uni qayta ishlash uchun ajratilgan vaqtga qarab, sensorli tahlildan chuqur va murakkab semantik tahlilgacha bo'lgan bir qator analitik protseduralardan o'tadi. Axborotni saqlash samaradorligi uni qayta ishlash darajasiga bog'liq,darajasi esa, o‘z navbatida, topshiriq turi va sub’ektning ichki resurslari bilan belgilanadi. Agar ishlov berish hissiy tahlil bosqichi bilan chegaralangan bo'lsa, unda unutish ehtimoli juda katta. Qayta ishlashning chuqurroq darajalari ishtirok etishi va semantik va kognitiv tahlil ulushi ortib borishi bilan idrok etish jarayonining qo'shimcha mahsuloti bo'lgan kuchli xotira izlari shakllanadi. Keling, misol sifatida so'zni aniqlash jarayonidan foydalanib, bosqichma-bosqich ishlov berish jarayonini tushuntiramiz. Eng quyi darajada jismoniy xususiyatlar tahlil qilinadi, masalan, agar so'z qog'ozga yozilgan bo'lsa, unda chiziqlar va burchaklar tahlil qilinadi. Keyingi bosqichlarda ogohlantirishlar saqlangan ma'lumotlar bilan taqqoslanadi - ma'lum bir so'zning harflari xotirada saqlanadigan standartlar bo'yicha aniqlanadi, eng yuqori darajada so'z assotsiatsiyalarni, tasvirlarni yoki syujetlarni uyg'otishi mumkin;

Xotirani o'rganishga kognitiv yondashuvni tanqid qilish.

Kognitiv yondashuvni tanqid qilishni taxminan ikki turga bo'lish mumkin. Tanqidning birinchi turi kognitiv yondashuvning postulatlari va eksperimentlaridan tashqarida qolgan fikrlarga qaratilgan. Inson psixikasi o'rganilayotgan kompyuter metaforasi qonuniymi degan savol tug'iladi. Ushbu metaforani qo'llashning xarajati shundan iboratki, motivlar, his-tuyg'ular, niyatlar va ehtiyojlar, ya'ni inson uchun harakat qiladigan narsalar chetga suriladi (8-bo'limga qarang). Ikkinchi turdagi tanqid - bu kognitiv nazariyalarning mantig'ida mavjud bo'lgan qarama-qarshiliklarni ta'kidlaydigan "ichkaridan qarash". Kognitiv yo'nalish vakili V.Nayser "Bilish va haqiqat" kitobining muallifi, kognitiv psixologiyaning ba'zi asosiy postulatlarining nomutanosibligini ko'rsatadi va pertseptiv tsiklning o'ziga xos modelini taklif qiladi. Neisserning e'tirozlari: a) xotira o‘rganiladigan laboratoriya holatlari nihoyatda sun’iy bo‘lib, xotiraning real hayotda namoyon bo‘ladigan real qoliplarini aks ettirmaydi; b) barcha tushunchalar sezgi obrazidan bilish harakatini ko‘rib chiqa boshlaydi, lekin bu tasvir qayerdan kelganini so‘ramaydi.