Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi

7-jadval
Oʻzbekiston Respublikasi chorvachilik yoʻnalishini rivojlantirish loyihasi doirasida Xalqaro Tiklanish va Taraqqiyot banki kredit liniyasi¹⁴

Jalb qilingan mablag‘	8.5 mln AQSH dollari
Moliyalashtirilgan loyihalar soni	7 ta
Yaratilgan yangi ish oʻrni	284 ta
Umumiy sarflangan summa	8.5 mln AQSH dollari

Ushbu loyiha boʻyicha loyihalashtirilgan kredit shartnomasi Oʻzbekiston hamda Xalqaro Tiklanish va Taraqqiyot banki oʻrtasida tuzilgan boʻlib,maqsadi respublikamizda chorvachilik sanoatini rivojlantirish,chetdan zotdor qoʻy,echki,qoramollarni olib kelib parvarishlash hamda xalqimiz dasturxoniga qulay narxlarda yetkazib berish. Jalb qilingan umumiy mablag‘-8.5 mln AQSH dollari boʻlib shundan 8.5 mln AQSH dollari miqdorida sarflangan.Natijada respublikamizda 7ta yangi loyiha moliyalashtirilgan,284 ta yangi ish oʻrni yaratilishi koʻzda tutilgan.
Shuni aytish joizki,oʻz sohasini rivojlantirmoqchi boʻlgan,xususiy biznesini ochmoqchi boʻlgan tadbirkorlik subyektlariga xorijdan kredit jalb qilishda davlat
tomonidan kerakli barcha yordamlar koʻrsatiladi.


4. Xalqaro kreditning avzalliklari va mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’siri
Xalqaro kreditning asosiy afzalliklaridan biri shundaki, u rivojlanayotgan mamlakatlarga ularda mavjud boʻlmagan mablag‘lardan foydalanish imkoniyatini beradi. Koʻpgina rivojlanayotgan mamlakatlarda muhim rivojlanish loyihalari va infratuzilma investitsiyalarini moliyalashtirish uchun zarur boʻlgan moliyaviy resurslar mavjud emas. Xalqaro kreditlar ushbu moliyaviy boʻshliqni toʻldirishga yordam beradi va mamlakatlarga ushbu investitsiyalarni moliyalashtirish imkonini beradi, bu esa samaradorlikni oshirish va iqtisodiy oʻsishni rag‘batlantirishga yordam beradi. Masalan, rivojlanayotgan mamlakat turli hududlarni bog‘laydigan va tovarlar va xizmatlar harakatini osonlashtiradigan yangi yoʻl yoki koʻprik qurilishini moliyalashtirish uchun qarz olishi mumkin, bu esa iqtisodiy faollikni oshirish va yangi ish oʻrinlarini yaratishga yordam beradi.
Jamg‘arma-investitsiya tafovutini bartaraf etish:
Koʻpgina rivojlanayotgan mamlakatlarda jamg‘arma-investitsiya farqi mavjud, ya'ni ularning ichki jamg‘armalari investitsiya ehtiyojlarini moliyalashtirish uchun etarli emas. Xalqaro kredit muhim investitsiyalarni moliyalashtirish uchun mablag‘lar taqdim etish orqali bu boʻshliqni bartaraf etishga yordam beradi. Bu, ayniqsa, iqtisodiy oʻsish uchun yuqori salohiyatga ega, lekin rivojlanish maqsadlarini moliyalashtirish uchun zarur resurslarga ega boʻlmagan mamlakatlar uchun foydali boʻlishi mumkin. Xalqaro kreditdan ta’lim, sog‘liqni saqlash, ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarga investitsiyalar kabi uzoq muddatli imtiyozlarga ega boʻlgan loyihalarni moliyalashtirish uchun ham foydalanish mumkin, bu esa uzoq muddatda iqtisodiy oʻsish va rivojlanishni ta’minlashga yordam beradi.
Xalqaro kredit xalqaro savdoni rivojlantirishda ham muhim rol oʻynaydi, bu esa mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga sezilarli ta’sir koʻrsatishi mumkin. Xalqaro kredit eksport va importni moliyalashtirish orqali mamlakatning jahon bozorlariga chiqish imkoniyatlarini kengaytirib, raqobatbardoshligini oshirishi mumkin.
Xalqaro kredit kompaniyalarga oʻz mahsulotlarini eksport qilish uchun zarur boʻlgan materiallarni sotib olishga yordam berish uchun moliyalashtirishni ta'minlashi mumkin. Bu rivojlanayotgan mamlakatlardagi kichik va oʻrta korxonalarga xalqaro bozorlarga kirishda yordam berishi mumkin, bu esa tegishli moliyalashtirishsiz qiyin boʻlishi mumkin. Bundan tashqari, xalqaro kredit importni moliyalashtirishni ta'minlashi mumkin, bu esa kompaniyalarga ishlab chiqarish jarayonlari uchun zarur boʻlgan zarur xom ashyo va texnologiyalarni olishda yordam beradi.
Xalqaro kreditlar hisobidan mamlakatning jahon bozorlariga chiqish imkoniyatlarini kengaytirish uning iqtisodiyotini diversifikatsiya qilishga, cheklangan miqdordagi sanoat tarmoqlariga qaramligini kamaytirishga yordam beradi. Ushbu diversifikatsiya qoʻshimcha daromad manbalarini ta'minlashi va iqtisodiy zarbalar bilan bog‘liq xavflarni kamaytirishi mumkin, masalan, talab yoki tovarlar narxining oʻzgarishi.
Bundan tashqari, xalqaro kredit mamlakatlarga xalqaro savdo shartnomalaridan foydalanishda yordam berishi va global qiymat zanjirlarida ishtirok etishini oshirishi mumkin. Bu xorijiy investitsiyalar, yangi ish oʻrinlari yaratilishi va iqtisodiy oʻsishning oshishiga olib kelishi mumkin.
Iqtisodiy diversifikatsiyani rivojlantirish:
Xalqaro kredit iqtisodiyotning turli tarmoqlariga investitsiyalarni moliyalashtirish orqali ham iqtisodiy diversifikatsiyani qoʻllab-quvvatlashi mumkin. Koʻpgina rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyoti qishloq xoʻjaligi yoki qazib olish sanoati kabi bir yoki ikkita sanoatga juda bog‘liq. Bu ularni tashqi ta'sirlarga nisbatan zaif qilib qoʻyishi va barqaror iqtisodiy oʻsish imkoniyatlarini cheklashi mumkin. Xalqaro kredit iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga, masalan, ishlab chiqarish, xizmat koʻrsatish va texnologiya sohalariga investitsiyalarni qoʻllab-quvvatlashga yordam beradi, bu esa iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va yanada barqaror va barqaror iqtisodiy bazani yaratishga yordam beradi.
Amaliy tadqiqotlar:
Xalqaro kreditning iqtisodiy oʻsishga ta'siri bir qancha amaliy tadqiqotlarda oʻrganildi. Masalan, Jahon banki tomonidan 2018 yilda oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, xalqaro kredit yoʻllar, portlar va elektr tarmoqlari kabi infratuzilma loyihalarini moliyalashtirishda hal qiluvchi rol oʻynaydi, bu esa hosildorlikni oshirish va iqtisodiy oʻsishga olib kelishi mumkin. Tadqiqot shuningdek, xalqaro kredit makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlovchi siyosat islohotlarini qoʻllab-quvvatlashi, masalan, fiskal konsolidatsiya va inflyatsiyani nishonga olish kabi iqtisodiy oʻsishga ham hissa qoʻshishi mumkinligini aniqladi.
2019 yilda Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (XVJ) tomonidan oʻtkazilgan yana bir amaliy tadqiqot xalqaro kreditning Sahroi Kabirdagi Afrikadagi past daromadli mamlakatlarning iqtisodiy koʻrsatkichlariga ta'sirini oʻrganib chiqdi. Tadqiqot shuni koʻrsatdiki, xalqaro kredit infratuzilma investitsiyalarini moliyalashtirish, inson kapitalini yaxshilash va iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishni rag‘batlantirish orqali iqtisodiy oʻsishga yordam beradi. Tadqiqot shuni koʻrsatdiki, xalqaro kredit rivojlanayotgan mamlakatlarning iqtisodiy koʻrsatkichlariga sezilarli ta'sir koʻrsatishi mumkin boʻlgan tovarlar narxining oʻzgarishi yoki tabiiy ofatlar kabi tashqi ta'sirlarning ta'sirini yumshatishga yordam beradi.
Ekonometrik tahlillar:
Bir qator ekonometrik tahlillar xalqaro kredit va iqtisodiy oʻsish oʻrtasidagi sababiy bog‘liqlikni ham oʻrganib chiqdi. Misol uchun, Dreher va Gaston (2017) tomonidan olib borilgan tadqiqotda 1970-2010 yillar mobaynida 67 ta rivojlanayotgan mamlakatlarning panel ma'lumotlaridan foydalanilgan va xalqaro kredit iqtisodiy oʻsishga ijobiy va sezilarli ta'sir koʻrsatishi aniqlangan. Shuningdek, tadqiqot shuni koʻrsatdiki, xalqaro kreditning iqtisodiy oʻsishga ta’siri institutsional sifati yaxshi, inson kapitali yuqori va qarz darajasi past boʻlgan mamlakatlarda koʻproq.
Elhiraika va Suleyman (2020) tomonidan oʻtkazilgan yana bir tadqiqotda 1985-2018 yillar davomida Afrikaning Sahroi Kabirdagi 25 ta rivojlanayotgan mamlakatlarida tashqi qarzning iqtisodiy oʻsishga ta'sirini oʻrganish uchun dinamik panel modeli ishlatilgan. Tadqiqot shuni koʻrsatdiki, tashqi qarz, ayniqsa, infratuzilma, ta'lim va sog‘liqni saqlash kabi samarali investitsiyalarni moliyalashtirish uchun foydalanilganda iqtisodiy oʻsishga ijobiy va sezilarli ta'sir koʻrsatadi.
Mintaqaviy va mamlakatga xos amaliy tadqiqotlar xalqaro kreditning iqtisodiy rivojlanishdagi roli haqida qimmatli fikrlarni berishi mumkin. Quyida xalqaro kreditlardan foydalanish, qarzlarni boshqarish va iqtisodiy rivojlanishni qoʻllab-quvvatlash uchun mablag‘lardan samarali foydalanish boʻyicha turli mamlakatlar tajribasi koʻrib chiqiladi.
Sahroi Kabir Afrikasi: Sahroi Kabir Afrikasi iqtisodiy rivojlanishni moliyalashtirish uchun xalqaro kreditlarga katta qaram boʻlgan mintaqadir. Biroq, iqtisodiy oʻsish va rivojlanishni rag‘batlantirishda xalqaro kreditning samaradorligi har xil edi.
Ayrim mamlakatlarda infratuzilma va ta’lim kabi muhim investitsiyalarni moliyalashtirish uchun xalqaro kreditlardan samarali foydalanildi, bu esa turmush darajasining sezilarli yaxshilanishiga olib keldi. Masalan, Ruanda oʻz infratuzilmasini rivojlantirish, qishloq xoʻjaligini modernizatsiya qilish, taʼlim va sogʻliqni saqlashdan foydalanish imkoniyatlarini yaxshilash uchun xalqaro kreditlardan muvaffaqiyatli foydalanmoqda.
Aksincha, boshqa mamlakatlarda xalqaro kreditlar iste'molni moliyalashtirish va korruptsiyalashgan rejimlarni qoʻllab-quvvatlash uchun foydalanilgan, natijada qarz darajasi barqaror emas va iqtisodiy rivojlanish cheklangan. Misol uchun, Zambiya iste'mol va korruptsiyani moliyalashda xalqaro kreditga qattiq tayanishi natijasida qarz inqirozi va iqtisodiy rivojlanish cheklangan.
Lotin Amerikasi: Lotin Amerikasi iqtisodiy rivojlanishni qoʻllab-quvvatlash uchun xalqaro kreditlarga katta tayangan yana bir mintaqadir. Xalqaro kredit infratuzilma kabi muhim investitsiyalarni moliyalashtirishda hal qiluvchi rol oʻynagan boʻlsa-da, mintaqa bir qancha qarz inqirozlarini ham boshidan kechirgan.
Chili va Meksika kabi davlatlar iqtisodiy taraqqiyotni moliyalashtirish uchun xalqaro kreditdan muvaffaqiyatli foydalanishga erishdi, Chili xalqaro kreditdan infratuzilmasini rivojlantirish va iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish uchun foydalandi, Meksika esa xalqaro kreditdan eksport sektorini qoʻllab-quvvatlash va infratuzilmasini modernizatsiya qilish uchun foydalandi.
Aksincha, Argentina va Venesuela kabi boshqa davlatlar xalqaro kreditlardan samarali foydalanishda qiynalib, qarz inqirozi va iqtisodiy beqarorlikka olib keldi. Bu mamlakatlar yuqori inflyatsiya, valyuta devalvatsiyasi va iqtisodiy tanazzul davrlarini boshidan kechirgan.
Sharqiy Osiyo: Sharqiy Osiyo soʻnggi yillarda, qisman xalqaro kreditlardan muvaffaqiyatli foydalanish tufayli sezilarli darajada iqtisodiy oʻsish va rivojlanishga erishgan mintaqadir. Janubiy Koreya, Tayvan va Singapur kabi davlatlar iqtisodiy taraqqiyotni rag‘batlantirish, infratuzilmasini modernizatsiya qilish va iqtisodini diversifikatsiya qilish uchun xalqaro kreditlardan samarali foydalandi. Bu davlatlar, shuningdek, qarzlarni samarali boshqarish va hisobdorlikni ta’minlovchi kuchli institutsional asoslarga ega boʻlgan holda, oʻz qarz darajalarini boshqarishda muvaffaqiyat qozongan. Bu ularga xalqaro kreditlardan qulay shartlarda foydalanish imkonini berdi, bu esa barqaror iqtisodiy oʻsish va rivojlanishga olib keldi.
Iqtisodiy taraqqiyotni rag‘batlantirish uchun xalqaro kreditlardan muvaffaqiyatli foydalanishga erishgan mamlakatlar ushbu omillarga ustuvor ahamiyat berdi, natijada barqaror iqtisodiy oʻsish va rivojlanish ta’minlandi. Xalqaro kreditlardan samarali foydalanishga qiynalayotgan mamlakatlar koʻpincha bu omillarni e’tibordan chetda qoldirib, qarzning barqaror boʻlmasligiga va iqtisodiy rivojlanishning cheklanishiga olib keldi. Shu sababli, siyosatchilar va hukumatlar iqtisodiy taraqqiyotni qoʻllab-quvvatlash uchun xalqaro kreditdan samarali foydalanishni ta’minlash uchun samarali qarz boshqaruvi va yaxshi boshqaruvga ustuvor ahamiyat berishlari kerak.

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, oxirgi besh yillikda bank, uning faoliyati, kredit berish, deposit qabul qilish chetdan investitsiya jalb qilish kabi yoʻnalishlarga koʻp e’tibor berilmoqda. Agar yuqoridagi ma’lumotlarga e’tibor beradigan boʻlsak xorijdan kredit olishning ham oʻziga yarasha talablari mavjud. Masalan bizda shu paytgacha buxgalteriya va audit milliy standartlarga muvofiq olib borilgan. Chetdan investitsiya jalb qilishda esa xalqaro standartlarga javob berishi kerak. Shu sababli Prezidentimiz tomonidan 2021-yil 1-yanvardan Xalqaro standartlarga oʻtish toʻg‘risida qonun qabul qilindi. Bu ham Oʻzbekistonning jahon bozoriga chiqishida muhim qadamlardan biri hisoblanadi.2020-yil 12-mayda esa Prezidentimiz tomonidan yana bir muhim hujjat bank va uning faoliyatiga oid “2020-2025-yillarga moʻljallangan Oʻzbekiston Respublikasi bank tizimini isloh qilish” strategiyasi ga imzo chekildi. Unda qayd etilishicha, 2020-2025-yillar oralig‘ida mamlakatimiz Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi tomonidan ajratilgan kreditlarni tog‘ridan-toʻg‘ri olishi bilan bog‘liq masalalar koʻrib chiqilgan. Bu kabi chora-tadbirlar milliy qonunchilikni xalqaro amaliyotga muvofiqlashtirishga, ularni qoʻllash amaliyotini takomillashtirish esa mamlakatimiz reytingini oshirishga xizmat qiladi. Xalqaro kapital oqimlari va moliya bitimlari hajmi ortishi esa turli koʻrinishdagi moliyaviy insturmentlar va texnologiyalardan foydalanish, zamonaviy elektron texnologiyalar, kommunikatsiya va informatsiya vositalarini joriy qilish natijasida mamlakatimizning moliyaviy oʻzaro bog‘liqligi, ya‘ni iqtisodiy globallashuvning muhim yoʻnalishi boʻlgan moliyaviy globallashuvga olib keldi. Moliyaviy bozorlar moliyaviy insturmentlar savdosining rasmiy va norasmiy tizimi hisoblanadi va ushbu bozorda pul almashinuvi, kredit taqdim etilishi va kapital mobilizatsiyasi amalga oshiriladi.