Yakuniy nazorat Kaykovusning “Qobusnoma” asarida jamiyat taraqqiyotida ilm va kasb-hunarning tutgan o‘rnining aks etishi. Kasbiy ma’naviyatda xulq-atvor madaniyati

Yakuniy nazorat

1. 
   Kaykovusning “Qobusnoma” asarida jamiyat taraqqiyotida ilm va kasb-hunarning tutgan o‘rnining aks etishi.
   
2. 
   Kasbiy ma’naviyatda xulq-atvor madaniyati va xodimning tashqi ko‘rinishi
   
3. 
   Kasbiy shakllanish jarayonida shaxs taraqqiyoti
   

1)Kaykovusning “Qobusnoma” asarida jamiyat taraqqiyotida ilm va kasb-hunarning tutgan o‘rnining aks etishi.
Kaykovus “Qobusnoma” asarining tarbiyaviy ahamiyati. Kaykovus 412 xijriy yilda (milod 1021-1022) tug’ilgan. Uning avlodlari g’ilon qabilasidan bo’lib, Tabaristonda (hozirgi Kaspiy dengizining janubidagi xudud) yashaganlar.
Ammo biz Kaykovus haqida batafsil ma’lumotlarga ega emasmiz. Kaykovus o’z hayoti davomida ko’rgan-bilganlari asosida o’zining buyuk "Qobusnoma" asasarini yaratdi. Kitobni u o’g’li G’ilonshoxga bag’ishlagan. Bu paytda Kaykovus taxminan oltmish yoshlarda edi. "Qobusnoma" SHarqda, xususan Eronning o’zida ham saqlanib kelayotgan an’anaga ko’ra pand-nasixat tarzida yozilgan bo’lib, mana bir necha asrlardan beri halqlarni, jumladan yoshlarni hayotga, amaliy faoliyatga tayyorlashda, ularni har tomonlama yetuk inson qilib tarbiyalashda muhim qo’llanma bo’lib kelmokda.
"Qobusnoma" murakkab yo’lni bosib o’tdi. SHo’ro mafkurasi davrida [asarning. insonni aqliy, ahloqiy tarbiyalashdagi ahamiyati xokim sinf axlokini targ’ib qilish deb baholandi. Kaykovusning Vatan haqidagi, kasb-xunarni ulug’lovchi, bilimlarni egallash haqidagi fikrlari, diniy qarashlari siyosiy nuktai nazaridan koralanadi. Asarning qimmati faqat uning adabiy-badiy, til xususiyati va tarixiy jihatlarida deb ta’kidlanadi. "Qobusnoma^” asariga davr va shart-sharoitlar, siyosiy qarashlar ta’sirida qay darajada soya tashlanmasin, bu asar mashhur xind asari "Kalila va Dimna", Nizom ul-Mulkning "Siyosatnoma^”, Nosir Hisravning "Saodatnoma^”, Yusuf Xos Xojibning "Qutadg’u bilig", Maxmud Qoshg’ariyning "Devonu lugatit turk" , "Sa’diyning "Guliston", Axmad Yugnakiyning "Xibatul xaqoyik", Alisher Navoyining "Maxbub ul-kulub", Voiz Koshifiyning "Ahloqiy muxsiniy", Davoniyning "Ahloqi Jaloli" kabi ahloqiy-ta’limiy asarlari bilan bir katorda Sharq pedagogik fikr taraqqiyotida inson kamolotini shakllantirishda muhim o’rinni egallaydi.
Shuningdek, mazkur bobda Kaykovus aql haqida ham fikr bildirib inson qobiliyatining bir xil emasligini, inson aqlining tug’ma, azaliy aql (tabiy aql) va kasbiy aql, ya’ni muktasib (o’rganilgan aql kabilariga bo’linishini bayon etadi. Kasbiy aqlni donish derlar, deydi.
Kaykovusning o’zi ta’kidlaganidek, butun bir asar ana shu oxirgi bobida ta’rif bergan juvonmardlar tarbiyasiga bag’ishlangan. Kaykovus unda "... barcha fikr va tushunchalarimni sening uchun kitobga yozdim va har bir ilm, ham xunar va har peshakim bilur edim, hammasini qirk to’rt bobda etdim", deyish bilan har bir yoshning aqliy, ahloqiy, jismoniy tarbiyasiga oid turmush tajribasi bilan bog’lagan holda kamolga yetkazish yo’llar usullarini bayon etgan. Kitobda juvonmardlar egallashi zarur bu, quyidagi yunalishlarda ta’lim-tarbiya berishrish nazarda tutilgan:
1. Kaykovus bilim olish haqida.
2. Xunar va turli kasb egalari haqida.
3. Turmush va xulq-odob qoidalari haqida.
4. Jismoniy yetuklik haqida.
Kaykovus "Qobusnoma" asarida jismoniy tarbiyaga ham katta e’tibor zgan. Zero, Kaykovusning "Qobusnoma" asari XI asrda yuzaga kelgan yirik tarbiyaviy asardir. Bunda o’sha davrga xos har bir yosh egallashi zarur bo’lgan aqliy, ahloqiy, jismoniy tarbiya bilan bog’liq faoliyat turlari: otda yurish, merganlik, suvda suish, harbiy mashqlar san’ati, ifodali o’qish, hatotlik san’ati, she’r yoza olish, musiqiy bilimga ega bo’lish, shatranj va nard uyinini bilish kabilar ham o’z ifodasini topgan.
Kaykovusning katta xizmati shundaki, u yoshlarni hayotga tayyorlashda xar tomonlama kamolga yetkazishning nazariy masalalarini amaliy faoliyatga tatbiqi nuktai nazaridan ifodalashi bilan hamma zamonlarda, xar qanday tuzumda ham o’z qimmatini yuqotmadi va amaliy hayot dasturi sifatida o’z o’rniga ega bo’ldi.
2)Kasbiy ma’naviyatda xulq-atvor madaniyati va xodimning tashqi ko‘rinishi
Kasbiy ma’naviyatda xulq-atvor madaniyati va xodimning tashqi ko’rinishi Insonning xulq-atvor madaniyati uning tarbiyasiga bog’liq. Voyaga etganlar milliy madaniyatning tashuvchisidir. Ular bolani o’zlariga o’xshatishga harakat qilishadi. Bola nutqni va kattalarning xatti-harakatlarini nusxalashtiradi va jamiyatning bir qismiga aylanadi. Xulq madaniyati, ilmiy atama sifatida, shaxsning axloqiy va axloqiy tamoyillari aks ettirilgan barcha xatti-harakatlarning umumiyligini anglatadi. Ushbu kontseptsiya insonning ichki va tashqi madaniyatining barcha sohalarini o’z ichiga oladi: jamoat joylaridagi xattiharakatlar, odob-axloq qoidalari, kundalik hayot, boshqa odamlar bilan munosabatlar, qiziqishlar va ehtiyojlar tabiati, gigiena, shaxsiy vaqtni tashkil qilish, estetik did, pantomima, yuz ifodalari, nutq madaniyati. Shaxsning xulq-atvor madaniyati uning axloqiy, estetik va ma’naviy qiyofasini tavsiflaydi. Bu inson o’zi yashayotgan jamiyatning qadriyatlarini qanchalik egallaganligi va qabul qilganligini va ulardan mohirona foydalanganligini ko’rsatadi. Har birimiz o’zimizni axloq qoidalari va o’zimizni tutadigan madaniyatimiz va bizni o’rnini bosadigan kishilarga rioya qilishimiz shart. Jamiyatda o’zini tutish qoidalari odamga juda yoshligidan singdirilishi kerak. Faqat bu holatda bola kelajakda o’z mahoratidan mohirona foydalana oladi. omon odatlarni begona o’tlar bilan solishtirish mumkin. Ular tegishli nazorat va tartib bo’lmagan joylarda o’sadi. Juda erta yoshda, chaqaloq allaqachon qanday qilib yurishni va o’z tanasini boshqarishni bilganida, ba’zi sanitariya-gigienik qobiliyatlarni va boshqalarga (nafaqat kattalarga, balki boshqa bolalarga) hurmatni shakllantirishni boshlash kerak. Uch yoshga kelib, bola mustaqil ravishda echinishi va kiyinishi kerak. Bu vaqtda unga kiyim-kechak va poyafzallarni qanday tutishni o’rgatish kerak. U yaxshilab o’ralgan yoki osilgan va joyida bo’lishi kerak. Bu ko’rinadigan darajada oson emas. Ota-onalar beparvo nazorat qilishlari va chaqaloqni boshqarishlari kerak. Natijada, bola o’ziga va narsalariga g’amxo’rlik qilish odatiga ega bo’ladi. Xulq-atvor madaniyati tishlarni yuvish, qo’llarni yuvish va yuvish qobiliyatini ham o’z ichiga oladi. Bolani bunga ko’niktirish juda oson. Boshida u sizning yordamingiz va nazoratingizga muhtoj bo’ladi. Ota-onalar o’zlarining misollari bilan bolaga boshqalar bilan qanday aloqa qilishni ko’rsatishi kerak. Olti yoshga kelib, bola salomlashishi, xayrlashishi, minnatdorchilik bildirishi va jim turishi kerak, agar kerak bo’lsa, eslatmalarsiz. Bolalar uchun yaxshi xulq-atvor maktabga borishni boshlaganda ayniqsa muhimdir. Chaqaloq butunlay yangi hayotni boshlaydi. U ko’p qoidalarni o’rganishi kerak. Bularga quyidagilar kiradi: darslarga o’z vaqtida kelish, to’g’ri o’tirish, ish joyini tartibda saqlash, qichqirmaslik, qo’lingizni ko’tarmaslik va o’qituvchilarga to’g’ri murojaat qilish. Bu ko’nikmalarning barchasi keyingi hayotda bolaga foydali bo’ladi. Ular har kuni o’qituvchilar tomonidan ishlab chiqariladi. Muvaffaqiyatli birlashtirish uchun ota-onalarning ishtiroki talab qilinadi. Biroq, qoidalarni bilish etarli emas, ularga rioya qilish kerak. Aynan shu odamlar madaniy deb ataladi. Xulq-atvor madaniyati - bu shaxsning rivojlanish darajasidan dalolat beruvchi va uning jamiyatga uyg’un ravishda moslashishiga yordam beradigan o’ziga xos qobiliyat va odatlar to’plami. Xatti-harakatlarning dastlabki qobiliyatlari bolalarda ongsiz yoshda ham rivojlanadi. Shu sababli, yosh ota-onalar uchun ularning xatti-harakati va hayot madaniyati haqida g’amxo’rlik qilish juda muhimdir. Nazorat va aniqlik bilan uyg’unlikda shaxsiy misol albatta ijobiy natija beradi. Yaxshilikka o’rgatish hech qachon kech emas. Biror narsani sog’insangiz ham, qo’lga olish uchun har doim imkoniyat bor. Unutmangki, yomon odatni yo’q qilishga uni jalb qilishdan ko’ra qiyinroq. Sabr-toqatli bo’ling va bir daqiqaga maqsaddan og’mang. Siz o’zingizni ham, bolangizni ham nazorat qilishingiz kerak bo’ladi. Bu oson ish emas, lekin siz albatta engishingiz mumkin. “Madaniyatli bo’lish” - bu nimani anglatadi? Tashqi va ichki madaniyatlar bir-biri bilan chambarchas bog’liq emas, ba’zida ular birbiriga ziddir. Shunday qilib, qo’pol va qo’pol xatti-harakatlar bilan mashhur bo’lgan kishi boy ma’naviy dunyo va mukammal ta’limning egasi bo’lishi mumkin. Va aksincha, muloyim va xushmuomala o’rtoq oxirgi so’zga rioya qilgan holda bo’sh, nodon, kasbiy va axloqsiz bo’lishi mumkin. Xulq-atvorning tashqi madaniyati bu shaxsning uning atrof-muhit bilan o’zaro ta’siri. Bu dunyo bilan - hamkasblar, do’stlar, qarindoshlar bilan aloqada, odob-axloq qoidalariga va boshqa ijtimoiy normalarga rioya qilishda namoyon bo’ladi. Jamiyat bilan aloqa qilishga tayyorgarlik (gigiena, kiyim tanlash, tashqi ko’rinishingizni tartibga solish) ham ko’rib chiqiladi! Tashqi madaniyatni sun’iy va yuzaki narsa deb o’ylamaslik kerak. U bolaligidanoq ta’lim, mashg’ulot, aloqa jarayonida so’riladi. Bizdagi ko’plab harakatlar dasturlashtirilgan va biz muayyan xatti-harakatlar normalariga rioya qilishdan tortinmaymiz - biz salom aytamiz, yuvamiz, rahmat, ishlaymiz, yo’l beramiz, yordam beramiz. Jamiyat bilan barkamol o’zaro ta’sir ko’pgina tabiiy va tabiiy ravishda sodir bo’ladi, chunki u deyarli tug’ilgandan boshlab emlanadi. Bu o’ziga xos “hayotiy qoidalar” - oqsoqollarni hurmat qilish, xushmuomalalik va xushmuomalalik, mas’uliyatli, qo’pol bo’lmaslik, kechikmaslik, ruxsat so’rash va h.k. Ideal holda, tashqi va ichki madaniyatlar bir-birini eng yaxshi tarzda to’ldiradi va uyg’un ravishda ta’kidlaydi. Ruhning go’zalligi, yuqori axloqiy me’yorlar, axloq va ta’lim vizual pardoz, barkamol nutq va boshqalarga xushmuomala munosabatda bo’lishi kerak. Haqiqatan ham yaxshi inson har tomondan chiroyli ekaniga ishonish ajablanarli emas. Tashqi qiyofa shaxsning ichki madaniyatidan kelib chiquvchi jismonan sog’lomlik, tananing bekamu ko’stligi, xatti-harakatlarning yengil va nafisligi, kiyim-bosh va aft-angorning pokiza va ozodaligi hamda ularning o’zaro mutanosibligi, aniqrog’i, tana va kiyimning o’zaro uyg’unligidir. Inson tashqi qiyofasining ko’rkamligini belgilaydigan omillar quyidagilardan iborat: – jismonan sog’lomlik va inson tanasining bekamu ko’stligi; – qaddi-qomatning tik va ixchamligi, harakatchan va xushbichimligi; – yurish, qadam tashlash, oyoq olishning to’g’ri, chaqqon, yengil va nafisligi; – tananing kiyim, ust-bosh bilan mutanosibligi; – aft-angor va kiyim-boshning pokizaligi, ozodaligi va boshq. Odamning tashqi qiyofasiga qarab, uning ichki dunyosi, kasbi-kori, yoshi, fe’l-atvori, jamiyatda tutgan o’rni, tarbiya ko’rgan-ko’rmaganligi to’g’risida dastlabki ma’lumotlarga ega bo’lamiz. Jismoniy jihatdan sog’lom va go’zal bo’lish uchun ichki ishlar idoralarining har bir xodimi quyidagilarga e’tibor berishi kerak: birinchidan, shaxsiy ozodalik, ya’ni badan, yuz-qo’l, soch va shu kabilarni toza tutishi kerak. Buning uchun har bir xodimning shaxsiy buyumlari – alohida sochig’i, dastro’moli, sovuni, tarog’i erkaklarning ustarasi, ayol xodimlarning atir-upasi, tirnoq olgichi, oynasi va boshqa narsalari bo’lishi lozim. O’zgalar narsalaridan foydalanish odobga ham, gigiyena qoidalariga ham to’g’ri kelmaydigan xunuk ish hisoblanadi; ikkinchidan, yuz insonning ichki dunyosini aks ettiruvchi ko’zgu ekanligini unutmagan holda, uni har doim yuvib turish, soqolni olish, mo’ylabni tartibga keltirish, yuzning tiniqligini saqlash, ajinlar bosishiga, yara-chaqalar chiqishiga qarshi davolash hamda peshonani, burunni tirishtirib yurmaslik choralarini ko’rish lozim. Umuman olganda, ichki ishlar idoralarining hammaning nigohi tushib turadigan, forma kiygan xodimi yuzi xushro’y, yoqimli bo’lishi va undan «nur yog’ilib turishi» kerak. Shuni unutmaslik lozimki, yuzdagi xunuklik, badbasharalik odamlarni qochiradi; uchinchidan, tishning, og’iz bo’shlig’ining tozaligiga e’tibor berish lozim. Chunki tishdagi illatlar va og’iz bo’shlig’idagi kasallik insondan yoqimsiz hid kelishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun kasal tishlar davolanishi, yo’q tishlar o’rniga sun’iy tishlar qo’yilishi kerak. Tishdagi jilo odamning istarasini issiq qilib ko’rsatadi; to’rtinchidan, soch odam husnining bezagi hisoblanadi. Sochning chiroyli qilib olinganligi va taralganligi ichki ishlar idoralari xodimlarining tashqi madaniyatidan dalolat beruvchi ko’rsatkichlardan biridir. Soch – husn va, ayni paytda, boshni issiq-sovuqdan saqlovchi vosita. Yuvib-taralmagan soch xizmat vazifasini bajarishga beparvolikni, o’ziga va tevarakatrofdagilarga hurmatsizlikni aks ettiradi. Shuning uchun ham ichki ishlar idoralari xodimlarining soch-soqoli hamma vaqt batartib bo’lishi kerak. Bu kasbiy burch talabidir; beshinchidan, qo’llar yaxshi parvarish qilinishi, tirnoqlar o’z vaqtida olib turilishi lozim. Ovqatlanish, ovqat pishirish oldidan va ovqatdan keyin qo’llar, albatta, yuvilishi kerak. Ayniqsa, hojatxonadan chiqqanda va ko’chadan kirganda qo’llarni yuvish ham ozodalik, ham axloqiylik jihatdan muhim burchdir; oltinchidan, ichki ishlar idoralarining xodimlari qo’llariga, bo’yinlariga turli-tuman taqinchoqlar taqmasligi, yaltir-yultir kiyimlar kiyib, ularni har xil bezaklar bilan bezab tashlamasliklari kerak. Ayniqsa, badanga har xil tatuirovkalar chizdirish qat’iyan man etiladi. yettinchidan, odam tanasida uning tashqi go’zalligiga rahna soluvchi biron-bir o’zgarish sodir bo’lsa, uni, albatta, davolash, tibbiy kosmetika vositasida tuzatish chora-tadbirlarini ko’rish kerak; sakkizinchidan, erkak xodimlar sochlarini bo’yashlari mumkin, ammo yuzni yaltiratadigan upa-eliklardan foydalanishlari odobdan emas. Upa-elik surtish, lab, qosh va kipriklarni bo’yash faqat ayol xodimlarga ruxsat etiladi. Kiyinish madaniyati va uning ichki ishlar idoralaridagi xususiyatlari. Kiyim insonni hayvonot dunyosidan ajratib turuvchi turmush ziynati hisoblanib, quyidagi vazifalarni bajaradi: 1) odam tanasini boshqalar nigohidan yashirib turish; 2) turli tabiiy sharoitlarda – qishda sovuqdan, bahor va kuzda namgarchilikdan, yozda esa quyosh nurlaridan, chang va hasharotlardan himoya qilish; 3) yurish-turish va mehnat qilishda qulaylikni ta’minlash hamda sog’liqni saqlash; 4) ko’rkamlik, go’zallik bag’ishlab, odamni latofatli va nafosatli qilib ko’rsatish. Inson tug’ilishidan boshlab yo’rgaklanadi. Ammo hozirda dastlabki kunlardanoq kiyina boshlaydi. Kiyim insonning suratini emas, balki uning butun ichki dunyosini siyratini ham ko’rsatadigan omildir. Madaniyatlilikning asosiy belgilaridan biri ham, bu – kiyinish etiketidir. Kimning qanday kiyinishiga qarab, uning estetik didi, farosati, oddiy va ma’naviy darajasini, hatto kasbini ham aniqlab olish mumkin. Kiyinish etiketi kiyinish odobi kishilarning o’zaro muomalasiga, bir-biriga bo’lgan munosabatiga, yurish-turishiga ham ta’sir qiladi. Lekin kiyinish haqida aniq bir andoza mavjud emas. Kiyim uchun olinadigan turli narsalarning har biri kishining didi, bo’y-basti, yoshi, moddiy imkoniyatlari hamda jamiyatda tutgan o’rniga bog’liq. Inson kerak bo’lmagan xaridlardan o’zini asrash uchun doimo o’zini boshqarib turishi lozim va yangi narsalar uyingizda mavjud bo’lgan kiyimlarning uslubiga, gazlamaning rangiga mos keladimi-yo’qmi, uni boshqa narsalar bilan kiysa bo’ladimi, va h.k. larga e’tibor berishi lozim. Kiyinish shahsning o’ziga xos xususiyati bo’lib, hamma vaqt go’zallik, uyg’unlik, noziklik, odob, xushmuomalalik haqidagi tushuncha darajasining belgisidir. Insonning tashqi go’zalligi kiyim rangining bir-biriga mosligidir, tabiiyligi va soddaligidadir. Xushbichim va chiroyli kiyinishning ma’nosi nimada? Ko’zga tashlanmaydigan hamda kishiga tabiiy go’zallik beradigan va uning ayrim kamchiliklarini bilintirmaydigan ustbosh, chiroyli, xushbichim, gavdaga, yoshiga va faslga mos kiyim kiyishdir. Ammo bu faqat axloqiy tarbiya bilan bog’liq emas. Balki estetik tarbiyaning qanday shakllaganligi bilan bog’liq. Rivojlangan estetik did insonni nafaqat kiyinish, yashash umuman turmush tarzini go’zallashtiradi, balki avvaldan qaysi andoza yoki qaysi ranglar rusm bo’lishini ilg’ash qobiliyatini paydo qiladi. Badiiy asarlar, san’at turlarini estetik idrok yetish, estetik anglashni shakllantirish didga juda yaxshi ta’sir qiladi. Bunda siz nafaqat boshqalar kabi chiroyli yashashingiz, balki o’z uslubingizni yaratib, ularning tanloviga ta’sir qilishingiz ham mumkin. Erkaklar va ayollar uchun zamonaviylik. Kiyim ma’lum davr va ijtimoiy sharoitda kishilarning go’zallik haqidagi qarashlari mujassamlashadigan moda – rusm bilan bog’liq. Kishilik jamiyati rivoji jarayonida bu qarashlar o’zgara boradi, Shu munosabat bilan moda ham uzluksiz o’zgarib turadi. O’zbek xalqining milliy madaniyati, urf-odatlari asrlar davomida davr va sharoitga, jamiyat taraqqiyotiga moslashib o’zgarib kelgan. Tarixga aylangan kiyim va liboslarni qanday kiyish urfi va qoidalari deyarli istisnoli jihatlardagina o’z kuchini saqlab qolgan. Ammo odamlar kiyimlarni tanlashda va ixtiro qilishdan toyganlari yo’q. Aksincha zamonaviylikka bo’lgan talablar oldingi davrdagiga nisbatan ancha ilgarilab ketdi. Yaxshi kiyinish o’ziga xos san’at. Kishi bu san’atni egallashi uchun moda talablariga rioya qilibgina qolmay, o’z didini ham taprbiyalashi kerak. Didni tarbiyalash uchun qonunlari me’yor, va o’zaro mos tushunchalarga asoslangan san’atning barcha turlari bilan tanishib borishi lozim. Zehn bilan tanlangan orasta libos uning egasinining didini yaxshiligini bildiradi. Ko’ylak javoni to’la bo’lmasdan turib ham did bilan kiyinish mumkin. Yangi chiqqan zamonaviy libos ketidan quvish emas, balki siz uchun zarur bo’lgan narsa haqida o’ylab ko’rgan ma’qul. Zamonaviy moda mato turlarining yangiligi, uning tusi bilan ham belgilanadi. Jiddiy erkaklarga nisbatan ayollar zamonaviylik masalalarida ko’proq qayg’uradilar. Erkaklarga nisbatan ayollar modasi o’zgaruvchanroqdir. Yubka va kamzullar bir kaltalashib ketsa, bir-ikki yildan so’ng – uzunlashib ketadi. Ko’ylakda ba’zida belni ko’rsatib turadigan holatlari paydo bo’lsa, ba’zida aksi bo’ladi. Erkaklarga nisbatan matolarning rangdor tuslari va fakturasi turli-tumandir va, albatta turli xil zamonaviy ziynatlar ham ayollar uchundir. Ammo erkaklar umuman zamonaviylikdan yiroq desak noto’g’ri bo’lar edi. Kuchli jins sohiblarining zamonaviylikka bo’lgan qiziqishi – oxirgi yillar yetarli darajada salohiyatga ega. Oyoq kiyim qanday tanlanadi. Jiddiy kostyumlarga to’q jigarrang va qora rangdagi, qulay va sifatli oyoq kiyimlar mos keladi. Och jigarrang yoki jigarrang oyoq kiyimlar qora kostyumga umuman to’g’ri kelmaydi. Biroq qora oyoq kiyim jigarrang kostyumga mosdir. Qalin taglik, qo’pol sportiv botinkalar tantanali chiqish uchun mo’ljallangan kiyimlarga to’g’ri kelmaydi, faqatgina sportiv kiyimlar bilan yaxshi ko’rinadi. Ayollar kiyadigan jinsi matoli kiyimlarga baland poshnali yoki chiroyli tuflilar emas, faqat sport oyoq kiyimlar bilan yaxshi turishini bilishlari zarur. Biroq bashing shimlarga bashang oyoq kiyimlar bo’lishi kerak. Ayollar haqida. Jozibali ayol yoshi, o’z darajasi, ma’lum holatlarga nisbatan doimo mos ravishda o’zini tutadi va kiyinadi. Tashqi ko’rinishda jozibalilikka erishish zamonaviylikka nisbatan zehn bilan yondashuvdadir. Zamonaviy kiyingan ayol deganda o’ta yorqin va qimmatbaho libos bilan o’ziga jalb qiladigan ayol nazarda tutilmaydi. Zero, bashanglik libosning qimmat baholigidan emas, balki nafislik va yuksak diddan iboratdir. Zargarlik do’konidagi rastalarga o’xshab, o’zini qimmatbaho taqinchoqlarga ko’mib tashlash kulgulilikdir. Ayolning kostyumi, uni kiya olish qobiliyati ayol kishining botiniy madaniyatiga, badiiy didning darajasiga bog’liqdir. Bu uning iste’dodini zamonaviylikka harbiy buyruqqa kabi ko’r-ko’rona taqlid qilish qoidasi emas, balki xayolotni o’yiniga turtki beruvchi shunchaki ijodiylik sifatida qabul qilishiga bog’iqdir. Aqlli ayol o’z tanlovining imkoniyatlarini bir muncha kengaytirish maqsadida zamonaviylikdan bir oz qolib kyetishdan yoki undan o’zibkyetishdan qo’rqmaydi. Va oxir oqibat u barcha mavjud imkoniyatlardan ayollik fazilatini yorqin ifodalay oladigan va illatlarini berkitadigan variantlaridan birida to’xtaydi. Barcha holatlarda ayollik fahm-farosatining qobiliyatini o’stirish va uni tarbiyalash uchun modalar jurnalini doimiy ravishda kuzatib borish yetarli emas. Buning uchun badiiy ko’rgazmalar, teatr kabi san’atga bog’liq joylarda bo’lib turish, ko’chadagi turli-tuman odamlarni kuzatish, musiqa tinglash, odamlar orasida bo’lish, xullas, ichki didni boshqalar didi bilan solishtirish va rivojlantirish zarur. Bundan tashqari, ichki, ruhiy ayollik latofatini o’zida rivojlantirmoq lozim. Buning uchun esa yuksak darajadagi badiiy kitoblarni o’qishni, bolalarga hayrihohlik bilan jilmayishni, yoshlikdan uzoqlashayotgan qalbni qanday u ta’sirchan yoki qattiq bo’lmasin, yumshatishni maslahat beramiz. Ayolga xos bo’lgan nazokatni tabiatdanolishga harakat qiling: tabiatning rangbarang bo’yoqlariyu, tizmalari va uning ohangini ko’ra bilishni o’rganing. Va albatta ayol kishini muhabbat yanada go’zallashtiradi. Hayotning ikir-chikir tashvishlariyu qiyinchiliklariga qaramasdan sevishni o’rganing. Muhabbatsiz go’zallik tez so’nadi. Biz esa “Go’zallik dunyoni qutqaradi” degan naqlni unutganimiz yo’q. Dunyoni saqlab qolish uchun doimo go’zal bo’lishga intiling. Bunga esa agar istasa, har qanday ayol tinimsiz o’z ustida ishlash orqali erishishi mumkin. Agar u kunda o’zining tabiatini tarbiyalab borsa. Agar u o’ziga va qalbiga oz bo’lsa ham erinchoqlikka yo’l bermasa. Agar o’zo’ziga nisbatan talabchan bo’lsa. Agar odamlarni hurmat qilishni, sevishni va ularga nisbatan rahm-shafqatli bo’lishga o’zini o’rgatsa. Agar o’z didini rivojlantirib, aqlini charxlasa. Agar yaqinlarini egovlab, ularni janjal bilan qiynamasa, o’ziga o’zi hadeb achinavermasa, va shikoyatchiga aylanmasa. Aynan mana shulardan keyingina ayol kishiga xos bo’lgan latofat boshlanadi. Va hech qanday bashang liboslar uning aksini berkita olmasligini unutmang. Jizzakilik, g’azab, surbetlik, qo’pollik, hasad, xo’jayinchilikka bo’lgan ehtiros va boshqa inson gunohlarini (afsuskiy ayollarga xos bo’lgan) qimmatbaho va yaltiroq lattalar bilan berkitib bo’lmaydi. Uyda ayniqsa ayol kishi uyda chiroyli kiyinishi lozim. Bunda rangi o’chib ketgan, tor yoki osilib ketgan kiyimlar kiyish nojoizdir. O’zimizga mos tarzda kiyinishimiz to’satdan mehmonlarni kirib qolishini aytmagan holda, yaxshi kayfiyat bilan yurishga kerakdir, Ro’zg’or masalasini hisobga oladigan ayollar, eskirgan liboslarni yaxshi uyda kiyadigan kostyumga aylantirishlari mumkin. U nafaqat qulay, balki zamonaviy bo’lmog’i ham lozimdir. Ayol kishining shalviragan kiyimlarni kiyishi yoki eskirgan kiyimlarga qayta ishlov bergach, uni “uy kiyimiga ko’zi qiymay” shkafga ilib qo’yuvchilarni hech narsa bilan oqlab bo’lmaydi. Bir qancha tajribadan o’tgan maslahatlar. O’zimizga kiyim tanlar ekanmiz dugonalarni emas, o’z didimizga tayanib ish tutganimiz ma’qul. Libosning ranginafaqat zamonaviy tusda, balki o’ziga tushadigan rang bo’lishi lozim. To’q rangdagi kiyimlarni afzal ko’rarkansiz, och rangdagilarda ham, to’qda ham kirlik bir xil hajmga ega ekanligini yodda tutish lozim. Uning farqi faqat och rangdagi yubka ko’zga tezroq tashlanishidadir. Kiyim tanlashda ansamblni ushlashga (birining ikkinchiga mosligi, monandligi) harakat qilish kerak. Kiyimni rangiga mos keluvchi jihatlar: sumka, tufli, kamar va b. ni tanlashda o’ta ideallikka erishishga harakat qilmagan ma’qul. Faqatgina bitta kiyim uchun qo’shimcha narsa olish – isrofgarchilik hisoblanadi. Libosni yanada ko’rkam qilib ko’rsatuvchi mayda narsalar: sharf, bijuteriya va boshqa narsalar muhim hisoblanadi. Aynan libos bilan bir xil tusda bo’lishi shart emas, bu bachkanalikni ham paydo qilish mumkin. Asosiy gap ranglarning uyg’unligi, andozalarning mutanosibligida. Barcha davrlarda erkaklarning kiyimidan farqli o’laroq ayollarning liboslarida odmi va jiddiylik kamroq, ularda o’z kamchiliklarini berkitgan holda hamda o’z afzallik jihatlarini alohida ta’kidlagan holda, o’z didini yanada yorqinroq ifodalash mumkin. Va shu bilan bir qatorda ayollarga ozodalik va pardozning qoidalari erkaklarga nisbatan qat’iyroq qo’yiladi. Jozibadorlikning yana bir siri – kostyumning qulayligidir, unda u o’zini erkin va o’ziga nisbatan ishonch va tabiiylikni his qilish imkoniyatiga egadir. Libos tanlayotganingizda yoningizda sizni kuzatib yuruvchi erkakning ham kiyimini inobatga olgan yaxshi. Yodda saqlash lozim bo’lgan bazi jihatlar: tashqi ko’rinishda maydachuyda narsalar bo’lmaydi. Ularning hammasi ahamiyatga ega. Ziynatlar haqida bir necha so’z. Afsuski, hamma ham kostyumini bezashda doimo taqinchoqlardan to’g’ri foydalana olmaydi. Ba’zilar haddan tashqari zeb-ziynatlarga ko’milsa, ba’zilari esa o’ta oddiylashib ketadilar. Avalambor hech qaysi ayol bu borada tejamasligi lozim, ammo ularni ko’zko’z qilish uchun chegaradan chiqib kyetish ham – «me’yordan chiqish» kabi didsizlikdir. Did bilan kiyinish kishining o’ziga tanqid bilan qaray olishini ham ifodalaydi. Inson o’z tabiiy nuqsonlarini sezib, uni boshqalarga sezilmaydigan qilib kiyinmog’i kerak. Kiyim tanlanayotganda yoshni ham unutmaslik kerak. Yoshlar sport kiyimi bichig’ida kiyinadilar. Ochiq rangli, guldor kiyimlar ularga ko’proq yarashadi. O’ttiz yoshdagi ayollar (shartli ravishda) didi modaga asos deb qabul qilingan. Bu yoshda ayol o’z qiyofasini yaxshi bilmog’i, husniga xusn qo’shiladigan kiyimlarni tanlay olmog’i lozim. Qirq yoshdan keyin o’tgan yillar oqibatida vujudga keladigan ayrim nuqsonlarni kiyim va pardoz bilan yashirish kerakligini unutmaslik lozim. To’liqqina yosh ayollar juda ham odmi kiyimlar bilan kifoyalanmasliklari kerak, chunki odmi kiyim semizlikbilan birga yoshlikni ham, latofatlikni ham yashirishi mumkin. Muhimi kiyimning shakli va rangi me’yorida bo’lsin. Atir bo’yi ayol kishiga alohida bir latofatni beradi, uning chiroyini qandaydir sirli qadimgi ayollik nazokati bilan o’raydi. Ammo... Hamma joyda kabi bu yerda ham oshirib yubormaslik muhim. Kerak bo’lmagan joyda atirdan foydalanmaslik maqsadga muvofiq: transportga chiqqanda (agar siz u yerda tiqilinchda uzoq qolishingizni bilsangiz). Ba’zi bir iforlar kattalarda, ayniqsa, bolalarda allergiyani qo’zg’atishi mumkin. Buni yoddan chiqarmaslik lozim. Aksessuarlar. Zamonaviy ayollarning kiyimlari uning hayot tarziga, yoshi va qiziqishiga mos bo’ladi. Libosni akssesuarlarlar – taqinchoqlar, sharf, bosh kiyim, sumkalar va oyoq kiyimlar «ko’rsatadi». Ularning turli-tumanligi mos variantlarning topilishi va uyg’unligini osonlashtiradi. Did bilan tanlangan jihozlar uning zamonaviy, bashang ko’rsatishga imkon berib, uning uslubini ta’kidlab turadi. Shubhasiz, tabiiylik va go’zallik doimo va bundan keyin ham eng zo’r bezak bo’lib qoladi. Ammo ayollik latofatini uning soch turmagi va oyoq kiyiming o’zi ham baholaydi. Misol uchun, yeyilib ketgan poshna – bashanglikning dushmanidir. Yirik, ko’zga tashlanadigan aksessuarlar, katta sumkalar, kostyumning yirik ziynatlari, silliq va yorqin rangdagi kalta, yirik kashtalar, katta hajmdagi bosh kiyimlar – bu faqat yirik, “qalin suyak” ayollargadir. Sarvqomat, o’rta bo’ylik ayollar bunday xunuklashtiradigan narsalardan chetlab o’tgani ma’qul. Bu uni bachkalanishtirishi mumkin. Kumushdan yasalgan ziynatlar, garchi ularda yarim-qimmatbaho toshlar bo’lsa ham, bashang zeb-ziynatlar hisoblanmaydi, agar ular zargarlik san’atining durdonasi bo’lsa, unda bu istisno. Bunday holatda ziynatni norasmiy yoki «uy» kiyimiga moslab tutish mumkin. Kumushdan yasalgan zargarlik buyumiga tog’ billurining shaffof yoki tuslisi qo’yilgan bo’lsa, unda faqat rasmiy sharoitda tutib yurish mumkin. Bu qoida oltin yoki uning suvi yugrizilgan ziynatlarga taalluqli. Kumush bilan oltin ziynatlarini baravar taqish mumkin, agar ular did va farosat bilan uyg’unlashgan bo’lsa. Masalan, oltin va kumush zanjirlar to’q rangdagi libosni go’zallashtirish mumkin, lekin kumush shodalar bilan oltin bilakuzuk taqish nojoizdir. Ziynatlar to’plami odatda sovg’a tarzida tuhfa qilinadi. Ular o’zida shodalar bilan uzukka qo’shib unga mos bo’lgan rusmdagi bilakuzuk yoki uzukni taqozo etadi. Ularni birvarakay barchasini taqib olish didsizlikdan dalolat beradi. Muhimi ularning ko’pligi emas, balki sizni «ochishidir». Bunday ziynatlarni taqsimab ishlatgan ma’qul. Bo’yin shodasini uzuk bilan, ziraklarni bilakuzuk bilan taqing. Ular bilan siz nikoh uzugina taqib olishingiz mumkin. Agar ikki yoki uch uzukni taqib yurilsa bu didsizlik hisoblanadi. Zamonaviylik doimo o’zgarib turadi, shu sababli uning injiqlariga qaramasdan bir qoidani yodda tutish lozim – hamisha oshirib yuborishdan saqlanish. Zero, kiyim va ziynatlarda me’yorni saqlay olmaydigan odamdan ko’ra bir oz oddiyroq ko’ringan yaxshiroqdir. Ijodkor-modeler doimo sarvqomat, go’zal va yosh ayollarga mo’ljallab liboslar o’ylab topishini unutmangiz. Bunga isbot tariqasida moda jurnallarining sahifalarini keltirish mumkin. Yoshi o’tgan, to’lishgan yoki semiz ayolning o’n sakkiz yoshli qizlarga o’xshab kiyinishga harakat qilishidek ayanchli holat yo’q. Oynaga qarar ekansiz o’zingizga nisbatan ob’ektivlilik bilan, o’zingiz istagan obrazning ilk shaklini talab qilgan holda baholash joiz. Bunda o’zini har tomondan diqqat bilan kuzatib chiqib, tanqidiy jihatdan yondashishga harakat qilmoq kerak. Qarshingizda turgan «notanish ayol» sizga yoqayotgan bo’lsa, demak tayyorsiz. Aks holda, hammasini boshqatdan boshlagan ma’qul. Pardoz. Azalazaldan ayollar o’zlarining ko’rinishlaridan ham ko’rkamroq bo’lishga intilib kelganlar, Shunda ular bu maqsad yo’lida turli xil usullardan foydalanishni boshlaganlar. Hozirgi davrda turli kosmetik mahsulotlarning butun bir aslahalariga egamiz. Ammo ularni qo’llash zamonaviy ayol uchun birdan-bir maqsadga ega bo’lib qolmasligi, aksincha, uning uslubini ta’kidlovchi hamda individuallikni namoyon qiluvchi vosita sifatida ish ko’rsatishi lozim. Kosmetikadan foydalanish yuzni o’zgartirishni emas, balki uning ba’zi bir chiroyli jihatlarini ta’kidlashni taqozo etadi. Bo’yanishni ko’paytirish hoh u o’n besh yasharlik qiz bola, hoh o’ttiz yoshlardagi ayol bo’lsin – barchaning yoshini katta qilib ko’rsatadi. Ma’lum bir yoshga etgach ayollar pardozni kamaytirib, unchalik yorqin bo’lmagan ranglarga o’tishga harakat qilishlari maqsadga muvofiq. Kunduzgi pardoz kechki pardozga nisbatan tussizroq bo’lishni yodda tutish kerak. Qo’llarga kelsak, ular – bizinng “tashrif qog’ozimiz”, desak mubolag’a bo’lmaydi Qo’llarni parvarishda nafaqat ayollar, balki erkaklar ham avvalo tozalik va ozodalik nuqtai nazardan diqqatlilik bilan munosabatda bo’lishlari kerak. Lakning rangi lab bo’yog’i bilan uyg’un bo’lmog’i lozim. Lak qoldiqlari bilan yurishga yo’l qo’ymaslik hamda tirnoq lakini tozalash vositalardan foydalanishni unutmaslik joiz. Tantanali kechalarda ayollar. Eng yaxshi tanlov – ko’ylak, kostyum, yoki yubka. U har qanday vaqtda, har qanday jamoatchilikka to’g’ri kelaveradi. Agar kostyum to’q tusda va hech bir koftasiz kiyilishi mumkin tarzda andozalangan bo’lsa, unga mos tarzda e’tiborni tortadigan zamonaviy taqinchoqlar bilan bezatilsa, unda bu libosni ko’ngilochar kechalarga ham kiysa bo’ladi. Kokteyl libosi nomli ko’ylaklarni bayram kechalarida kiyish mumkin. Uni kechqurun yoshlar kechalarida yoki restoranlar uchun kiyish mumkin. Kechki uzun ko’ylaklar faqat dabdabali vaziyatlar uchun mo’ljallangani durust. Nisbatan odmiroq bo’lgan kechki libos, o’ta diqqatni o’ziga jalb qiluvchi kiyimlardan yaxshiroqdir, ayniqsa, qiz bolalar uchun. Soch turmagi. Insonning eng go’zal va eng tabiiy ziynati bu – sochlardir. Sochimizning chiroyi hamda salomatligi doimo berib qo’yilmaganligini yoddan chiqarmasligimiz zarurdir. Sochlarni chiroyli va e’tiborga tortarlik ko’rinishga ega bo’lishi uchun biz ularni har kuni parvarish qilishimiz lozim. Ayol kishi o’ta zamonaviy kiyingan, qimmatbaho taqinchoqlarga burkangan, yuzqo’llari go’zal ko’rinishga ega bo’lishi mumkin, ammo sochlarining ko’rinishi aytarli darajada yaxshi bo’lmasa – oxir-oqibat u istalgandek baribir hech bashanglik kasb etmaydi. Zamonaviy kosmetik ashyolar sochni sog’lom ravishda parvarishlashga ulkan va boy imkoniyatlar yaratdi. Masalan, kalta sochlar uzunga nisbatan ko’proq e’tiborni talab qiladi. Bo’yalgan sochlar ham xuddi shunga o’xshash talabga ega. Sochlarini to’liq bo’yaydigan (och rangni to’q tusga va to’q rangni och tusga) ayollar, sochlarning holatiga diqqatli bo’lish kerakligini unutmasliklari lozim, chunki tez o’sadigan sochlarning tubi ko’rinib xunuk ko’rinish kasb qiladi. Erkaklar haqida. Erkak kishining asosiy kiyimi – kostyum. Biroq doimo unda erkak kishi bashang ko’rinavermaydi. Kostyum jussa o’lchovlariga to’g’ri kelishi lozim, harakatlarni cheklab siqmasligi, yurganda xalaqit bermasligi, odmi rangda bo’lishi kerak. Ko’ylak, bo’yinbog’ va paypoq tanlashda ham diqqatli bo’lish lozim. Bularning hammasi, oyoq kiyimni istisno qilmagan holda yoshingiz, sharoit va boshqa ma’lum bir holatga monand bo’lishi zarur. Erkaklar bashang bo’lib tug’ilmaydilar. Bu avvalambor tarbiya va o’z-o’zni tarbiyalashdir. Bu kuzatuvchanlikdir. Bashang erkaklar kerakli darajada doimo batartibdirlar. U barcha tafsilotlarda diqqatlik va o’tkir zehn egasidir. Bir qancha aniq maslahatlar:  Alohida kiyimning qismlari bir-biriga uyg’un bo’lishi kerak.  Sport kiyimlariga laklangan tufli yoki galstuklar to’g’ri kelmaydi.  Bayramda kiyiladigan ohorlik to’q qora kostyum-shimni oq ko’ylak, qora paypoq va qora tufli bilan kiyiladi.  Tashqi ko’krak cho’ntakdan oq dastro’molning uchi chiqib turishi maqsadga muvofiq. Kombinatsiyalashgan kostyum bilan (kul rang chiviqchiviq shim, qora ustki kiyim) ikkita manjetli oq ko’ylak (manjetlar va yoqa kraxmallangan bo’lishi lozim), kul rang galstuk, qora tufli va to’q paypoqlar bilan kiyiladi.  Zamonaviy va qimmatbaho kiyimni o’ziyetarli emas – bunga qo’shimcha tarzda o’zining yurishi va gavdasini tutishini doimo kuzatib yurish zarurdir.  Yelkangizni doimo erkin tarzda, bo’yningiz va boshingizni cho’zmasdan tutganiz ma’qul. Bunda gavda va bo’yin doimo to’g’ri bo’lgani kishini yana ko’rkam ko’rsatadi. Viqorlilik bilan o’zni tutish, harakat va holatlardagi tabiiylik har bir insonga zeb beradi va albatta, bashang ko’rinishni istagan erkaklar uchun bu zarurdir. Shu sababli bunday maqsadga erishish yo’li – bu sport bilan shug’ullanishdir. Ertalabki jismoniy tarbiyaga erinchoqlik qilmaslik lozim. Ko’proq harakatda bo’lish zarur: yugurish, suzish, uzoq yo’llarga chiqish, sport o’yinlarini o’ynash. Bunday holatda biz maxsus zo’riqishlarsiz ham to’g’ri, tabiiy va chiroyli harakatlar qila olishga erishishimiz mumkin. Biroq hattoki ideal darajadagi sportcha gavdada ham suhbat chog’ida tavsiya etilmaydigan qoidalar mavjud:  oyoqlarni chalishtirish;  qimirlatish;  tanishining tugmachalarida ushlab turish;  qo’lini kissasiga solib olish;  o’tirganda oyoqni yoyib olmoq;  o’rindiqqa cho’zilib olish;  o’rindiqni u yoqdan bu yoqqa qimirlatib o’tirish tavsiya etilmaydi.

3)Kasbiy shakllanish jarayonida shaxs taraqqiyoti