Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ƏNGƏLLƏR
Anar deyir ki, Heydər Əliyev məhz neqativ halları qamçılayan əsərləri dəstəkləyirdi. Məhz nəyə görə mənim «Şəhərin yay günləri» pyesimi bəyənmişdi? Bu əsər Ali məktəblərdə himayəçiliyin, tanışbazlığın, təbabətdə və hüqüq sahəsində rüşvətxorluğun əleyhinə yazıçı mövqeyini ifadə edirdi. Mədəniyyət Nazirliyiylə müqaviləm vardı, məşhur rejissorumuz Tofiq Kazımov məşqlər edirdi. İlk tamaşa ərəfəsində Qlavlit dirəndi ki, bu antisovet pyesdir, çox şeyi ixtisar etmək, dəyişmək və s. lazımdır. O zaman MK-nın Mədəniyyət şöbəsinin müdiri Azad Şərifov bizə kömək etdi. Qlavlitə təsir göstərdi. Pyesə icazə verildi. İlk tamaşadan sonra Mirzə İbrahimov «Kommunist» qəzetində, Gülrüx Əlibəyli «Bakinskiy raboçiy» qəzetlərində əsəri yüksək qiymətləndirən məqalələr yazdılar. Bir neçə gündən sonra mənə dedilər ki, Heydər Əliyev tamaşaya baxmaq istəyir. Onunla bərabər bütün nazirlər, yaradıcılıq təşkilatların rəhbərləri də gəlmişdi. Mən Bədii rəhbərin otağında oturmuşdum, ordan baxırdım, görürdüm ki, reaksiya normaldır. Tamaşa bitdi və Heydər Əliyev tamaşanın yaradıcılarıyla söhbət etmək üçün ilk dəfə olaraq səhnəyə qalxdı. Sonralar o bunu dəfələrlə edirdi. Dedi ki, işimizi bəyənir, Mirzə İbrahimovun və Gülrux xanımın məqalələrini oxuyub maraqlanıb və qərara gəlib ki, əsərə özü baxsın, çünki «müxtəlif fikirlər» vardır. İndi özüm əmin oldum ki,əsər vaxtında yazılıb, onu mütləq rus teatrında da qoymaq lazımdır. Film çəkilməsi barədə düşünmək lazımdır. Yeri gəlmişkən, o axşam Azərbaycan Dram Teatrının üç gənc aktyorunu təqdir edərək onların mənzil problemini həll etdi… Anarla söhbətdən: Nədən Azərbaycan yaşıçıları arasında dissidentlər yox idi məsələsinə gəlincə. O vaxt bizim hər birimizi dissident elan edə bilərdilər. Vaqif Səmədoğunu, Əylislini, məni. Amma Əliyev buna imkan vermədi. Mənim ilk hekayəm «Keçən ilin son gecəsi» 1960-cı ildə çap olundu. Bir həftə sonra «Azəbaycan gəncləri» qəzetində Qulu Xəlilov hekayəni alt-üst etdi. İlk povestim «Ağ liman» «Kommunist» qəzetində Xalid Əlimirzəyev tərəfindən hücuma məruz qaldı. İndi o «baş millətçi və müxalifətçidir»,o zaman isə yazıdı ki, bu əsər sosialist realizminə ziddir,
601
antisovet əsərdir. Bundan az sonra partiya fəallarının iclası oldu. Vəli Axunlov böyük məruzəylə çıxış etdi. Bəlkə də bu qeyri təvazökar səslənəcək, amma həmin yığıncaqda böyük bəstəkar Qara Qarayevin məni müdafiə edən sözlərini gətirəcəm: «Mən çox istedadlı Azərbaycan yazıçısı Anara qarşı əsassız tənqidi qətiyyətlə rədd edirəm». Yaxud «Yazıçı padşahın nağılı». Mən bu hekayəni Moskvada da göstərmişdim. «Drujba narodov» jurnalının məsul katibi Şilovtsevə mənə çox xeyirxah münasibət bəsləyirdi. Hekaəni oxuyub dedi «Anar, bunu nəinki çap etməzlər, sən, ümumiyyətlə, onu heç kəsə göstərmə». O, hesab edirdi ki, əsər son dərəcə kəskindir. Cavab verdim ki, hekayə Bakıda çap olunub.Mat qaldı: «Ola bilməz!» Sonra mən hekayəni «Nedelya» ya Makarova göndərdim, o mənə məktub yazdı: «Əziz Anar, gözəl əsərdir, amma indiki zaman üçün deyil». Yenidənqurma başlanandan sonra, senzura bir az zəifləyəndə hekayə «Nedelya»da dərc olundu. Amma başqa hallar da olurdu,bəzən biz yaşılarımızı əvvəlcə Moskva qəzet və jurnallarında çap edirdik,yalnız bundan sonra Azəbayxanda dərc etdirə bilirdik. Mənim Cəlil Məmmədqulazadə haqqında «Anlamaq dərdi» məqaləmi «Novıy mir» çap etdi. Yalnız bundan sonra İsmayıl Şıxlı onu «Azərbaycan» jurnalında dərc etdirə bildi. Belə də olurdu.
Yəni biz hər zaman senzurayla,partiya orqanlarıyla qarşudurmada idik. Mən ədəbiyyatda az- çox əhəmiyyətli nə etmişəmsə hamsı müqavimətlə qarşılanıb. Bizim xilas edən yeganə amil Heydər Əliyev idi. O məsələni partlayışa çatlırmaq istəmirdi. Bəlkə ona görə ki, Moskvada bizdə dissilent ədəbiyyatı olmasını düşünmələrini istəmirdi. Bizi qoruyaraq o özünü də qoruyurdu. Bəlkə də bizə şəxsi rəğbətinə görə, «onlar da bizimkidir» fikriylə. Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|